Σλαβόι Ζίζεκ: Ο γάμος του καπιταλισμού με τη δημοκρατία έχει τελειώσει

Η ΑΥΓΗ: 16/10/2011

Του Σλαβόι Ζίζεκ

Ομιλία στη γενική συνέλευση των Αμερικανών "αγανακτισμένων"

Μας αποκαλούν αποτυχημένους αλλά οι πραγματικοί αποτυχημένοι βρίσκονται εκεί κάτω στη Γουόλ Στριτ. Διασώθηκαν χάρη στα δικά μας χρήματα. Μας αποκαλούν σοσιαλιστές αλλά σε αυτή τη χώρα υπάρχει πάντα σοσιαλισμός για τους πλούσιους. Μας λένε ότι δεν σεβόμαστε την ιδιωτική ιδιοκτησία. Όμως η κρίση του 2008 έχει καταστρέψει ιδιωτική ιδιοκτησία που ακόμη και αν θέλαμε να καταστρέψουμε θα έπρεπε να εργαζόμαστε νυχθημερόν για εβδομάδες. Μας αποκαλούν ονειροπαρμένους. Όμως οι πραγματικοί ονειροπαρμένοι είναι εκείνοι που νομίζουν ότι τα πράγματα θα παραμείνουν έτσι για πάντα. Δεν είμαστε ονειροπαρμένοι. Είμαστε το ξύπνημα από ένα όνειρο που μετατρέπεται σε εφιάλτη.

Δεν καταστρέφουμε τίποτε. Γινόμαστε μόνο μάρτυρες του τρόπου με τον οποίο το σύστημα καταστρέφει τον εαυτό του. Όλοι γνωρίζουμε την κλασική σκηνή από τα κινούμενα σχέδια. Η γάτα περνά τον γκρεμό και συνεχίζει να περπατά αγνοώντας το γεγονός ότι δεν πατάει πια στο έδαφος. Μόνο όταν κοιτάει κάτω και συνειδητοποιεί πού βρίσκεται αρχίζει να πέφτει. Αυτό συμβαίνει σήμερα. Λέμε στους τύπους της Γουόλ Στριτ “Ε, κοιτάξτε κάτω!”.

Στα μέσα Απριλίου, η κινεζική κυβέρνηση απαγόρευσε από την τηλεόραση, τις ταινίες και τα μυθιστορήματα κάθε αναφορά σε εναλλακτικές πραγματικότητες και ταξίδια στον χρόνο. Είναι ένα καλό σημάδι για την Κίνα. Οι άνθρωποι εκεί εξακολουθούν να ονειρεύονται εναλλακτικές καταστάσεις επομένως η εξουσία πρέπει να απαγορεύσει αυτά τα όνειρα. Εδώ, δεν χρειάζονται απαγορεύσεις τέτοιου είδους, καθώς το κυρίαρχο σύστημα έχει καταστείλει ακόμη και τη δυνατότητα μας να ονειρευόμαστε. Κοιτάξτε τις ταινίες που βλέπουμε όλη την ώρα. Είναι εύκολο να φανταστείς το τέλος του κόσμου. Ένας αστεροειδείς καταστρέφει κάθε μορφή ζωής πάνω στη Γη και τα λοιπά. Δεν μπορείς όμως να φανταστείς το τέλος του καπιταλισμού.

Τι κάνουμε επομένως εδώ; Θα σας πω ένα υπέροχο, παλιό ανέκδοτο από τα χρόνια του κομμουνισμού. Στέλνουν έναν τύπο από την Ανατολική Γερμανία στη Σιβηρία. Ξέρει ότι τα γράμματα του θα περνούν από λογοκρισία γι αυτό και λέει στους φίλους του: “Ας φτιάξουμε ένα κώδικα. Αν τα γράμματα μου είναι με μπλε μελάνι αυτό θα σημαίνει ότι θα γράφω την αλήθεια. Αν είναι με κόκκινο μελάνι τότε όλα θα είναι ψέματα”. Ύστερα από ένα μήνα, οι φίλοι του λαμβάνουν το πρώτο γράμμα και είναι με μπλε μελάνι. Γράφει: “Όλα εδώ είναι υπέροχα, υπάρχει καλό φαγητό, τα σινεμά δείχνουν ωραίες ταινίες, τα διαμερίσματα είναι ευρύχωρα και πολυτελή. Το μόνο που μας λείπει είναι το κόκκινο μελάνι”.

Έτσι ζούμε και εμείς σήμερα. Έχουμε όλες τις ελευθερίες που θέλουμε. Αλλά αυτό που μας λείπει είναι το κόκκινο μελάνι: η γλώσσα που θα μας βοηθήσει να εκφράσουμε την έλλειψη ελευθερίας μας. Ο τρόπος που μας μαθαίνουν να μιλάμε για την ελευθερία -ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας κ.λπ.- πλαστογραφεί την έννοια της ελευθερίας. Και αυτό είναι που κάνετε όλοι εσείς εδώ. Δίνετε σε όλους μας το κόκκινο μελάνι.

Υπάρχει βέβαια ένας κίνδυνος. Μην ερωτευτείτε τους εαυτούς σας. Περνάμε ωραία εδώ πέρα αλλά καλό είναι να θυμόμαστε ότι τα πανηγύρια τελειώνουν γρήγορα. Εκείνο που μετράει είναι η επόμενη ημέρα, αυτό που θα κάνουμε όταν θα πρέπει να επιστρέψουμε στην καθημερινή ζωή μας. Θα έχει αλλάξει κάτι; Δεν πρέπει να αναπολείτε αυτές τις ημέρες και να λέτε “ήμασταν νέοι και ήταν όμορφα”. Θυμηθείτε ότι το βασικό μας μήνυμα είναι “Μπορούμε να σκεφτόμαστε εναλλακτικές”.

Αν ο κανόνας σπάσει, τότε θα δούμε ότι δεν ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο. Έχουμε όμως μπροστά μας πολύ δρόμο. Και υπάρχουν πραγματικά δύσκολα ζητήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Ξέρουμε τι δεν θέλουμε. Τι είναι όμως αυτό που θέλουμε; Ποιο είδος κοινωνική οργάνωση μπορεί να αντικαταστήσει τον καπιταλισμό; Τι είδους νέες ηγεσίες θέλουμε;

Να θυμάστε. Το πρόβλημα δεν είναι η διαφθορά ή η απληστία. Το πρόβλημα είναι το σύστημα. Σε αναγκάζει να είσαι διεφθαρμένος. Και να προσέχετε όχι μόνο τους εχθρούς αλλά και τους υποκριτές φίλους που ήδη προσπαθούν να νερώσουν αυτή τη διαδικασία. Με τον ίδιο τρόπο που βρίσκει κανείς καφέ χωρίς καφεΐνη, μπίρα χωρίς αλκοόλ και παγωτό χωρίς λιπαρά, θα προσπαθήσουν να μετατρέψουν τις κινητοποιήσεις σας σε μια ακίνδυνη, ηθική διαμαρτυρία. Μια διαδικασία χωρίς καφεΐνη. Όμως βρισκόμαστε εδώ επειδή έχουμε μπουχτίσει από έναν κόσμο όπου μας προσφέρει ικανοποίηση η ανακύκλωση κουτιών κόκα κόλα, η προσφορά μερικών δολαρίων σε φιλανθρωπίες και η αγορά καφέ από την αλυσίδα Στάρμπακς που δίνει το 1% σε λιμοκτονούντα παιδιά του τρίτου κόσμου. Αφού εξόρισαν τις θέσεις εργασίας και τα βασανιστήρια, τώρα προσπαθούν να κάνουν το ίδιο και με την πολιτική. Και εμείς τη θέλουμε πίσω.

Δεν είμαστε κομμουνιστές αν ο κομμουνισμός σημαίνει το σύστημα που κατέρρευσε το 1990. Ας θυμηθούμε άλλωστε ότι εκείνοι οι κομμουνιστές είναι σήμερα οι πιο αποτελεσματικοί και αδίστακτοι καπιταλιστές. Στη σημερινή Κίνα, έχουμε έναν καπιταλισμό που είναι ακόμη πιο δυναμικός και από τον αμερικανικό αλλά δεν χρειάζεται δημοκρατία. Πράγμα που σημαίνει ότι όταν επικρίνετε τον καπιταλισμό, να μην αφήνετε να σας εκβιάζουν με το επιχείρημα ότι στρέφεστε ενάντια στη δημοκρατία. Ο γάμος της δημοκρατίας με τον καπιταλισμό έχει τελειώσει. Και η αλλαγή είναι εφικτή.

Τι αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως δυνατό; Ας παρακολουθήσουμε τα ΜΜΕ. Από τη μία πλευρά, στην τεχνολογία και τη σεξουαλικότητα, όλα φαίνονται δυνατά. Μπορείς να ταξιδέψεις στο φεγγάρι, μπορείς να γίνεις αθάνατος μέσω της βιογενετικής, μπορείς να κάνεις σεξ με ζώα ή οτιδήποτε. Όταν όμως κοιτάξεις στο πεδίο της κοινωνίας ή της οικονομίας θα δεις ότι εκεί σχεδόν όλα θεωρούνται αδύνατα. Θέλεις να αυξήσεις λίγο τη φορολόγηση των πλουσίων. Σου λένε ότι είναι αδύνατο. Θα χάσουμε ανταγωνιστικότητα. Θέλεις περισσότερα κονδύλια για την υγεία. Σου λένε: “Αδύνατο, κάτι τέτοιο σημαίνει ολοκληρωτικό κράτος”.

Κάτι πάει στραβά σε ένα κόσμο που υπόσχεται την αθανασία αλλά αρνείται να ξοδέψει έστω και λίγα περισσότερα για το σύστημα υγείας. Ίσως θα έπρεπε να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητες μας. Δεν θέλουμε ένα υψηλότερο επίπεδο ζωής. Θέλουμε ένα καλύτερο επίπεδο ζωής. Η μόνη έννοια κατά την οποία είμαστε κομμουνιστές είναι ότι νοιαζόμαστε για τη δημόσια σφαίρα. Την δημόσια σφαίρα της φύσης. Τη δημόσια σφαίρα που ιδιωτικοποιείται από τα πνευματικά δικαιώματα. Τη δημόσια σφαίρα της βιογενετικής. Για αυτό, και μόνο για αυτό, πρέπει να αγωνιστούμε.

Ο κομμουνισμός απέτυχε αλλά τα προβλήματα της δημόσιας σφαίρας παραμένουν. Μας κατηγορούν ότι είμαστε αντιαμερικανοί. Όμως θα πρέπει να θυμίσουμε κάτι στους συντηρητικούς φονταμενταλιστές που ισχυρίζονται ότι είναι γνήσιοι Αμερικανοί. Τι είναι ο χριστιανισμός; Είναι το Άγιο Πνεύμα. Και τι είναι αυτό; Είναι η ισόνομη κοινότητα των πιστών που συνδέονται με δεσμούς αγάπης και που διαθέτουν μόνο τη δική τους ελευθερία και ευθύνη για να το κάνουν. Με αυτή την έννοια, το άγιο πνεύμα είναι εδώ αυτή τη στιγμή. Και πιο κάτω, στην Γουόλ Στριτ βρίσκονται οι παγανιστές που λατρεύουν βλάσφημα είδωλα.

Επομένως το μόνο που χρειαζόμαστε είναι υπομονή. Και το μόνο που θα πρέπει να φοβόμαστε είναι ο κίνδυνος να επιστρέψουμε στα σπίτια μας και να συναντιόμαστε μια φορά τον χρόνο πίνοντας μπίρες και να αναπολούμε νοσταλγικά “τι ωραία που ήταν εδώ πέρα”. Υποσχεθείτε στους εαυτούς σας ότι αυτό δεν θα συμβεί. Ξέρουμε ότι οι άνθρωποι συχνά επιθυμούν κάτι που δεν θέλουν πραγματικά. Μη φοβάστε να θελήσετε πραγματικά αυτό που επιθυμείτε. Σας ευχαριστώ.