- Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ, Επτά, Παρασκευή 24 Δεκεμβρίου 2010
- Το ακόλουθο άρθρο του καναδού φιλοσόφου Τσαρλς Τέιλορ δημοσιεύτηκε στο ιταλικό περιοδικό «Vita e pensiero».
Είναι εντυπωσιακό αλλά οι κοινωνικές επιστήμες, οι οποίες άλλωστε γεννήθηκαν εκκοσμικευμένες, υπήρξαν μέχρι τώρα τυφλές και κουφές απέναντι στις πνευματικές αξίες. Προκαλεί έκπληξη η ολική αδιαφορία την οποία πολλοί φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι και ιστορικοί επιδεικνύουν για την πνευματική διάσταση. Οι συνέπειες αυτής της αδιαφορίας είναι σοβαρές στο επίπεδο των μέσων μαζικής επικοινωνίας και της κοινής γνώμης, ιδίως της καλλιεργημένης. Δεν αρκεί όμως το ότι γύρω από τη θρησκεία δημιουργήθηκε ηθελημένα ένα προπέτασμα αδιαφορίας και άγνοιας. Τώρα η πίστη γίνεται στόχος συνεχών επιθέσεων.
Είναι ενδεικτική η φράση του νομπελίστα Στίβεν Γουάινμπεργκ, ο οποίος εξάλλου είναι κοσμολόγος και όχι κοινωνιολόγος: «Υπάρχουν καλά πρόσωπα που κάνουν καλά πράγματα και κακά πρόσωπα που κάνουν κακά πράγματα, αλλά αν θέλετε να βρείτε καλούς ανθρώπους που κάνουν κακά πράγματα, απευθυνθείτε στη θρησκεία». Είναι εντυπωσιακό το ότι μια τέτοια φράση διατυπώνεται από έναν άνθρωπο όπως ο Γουάνμπεργκ, ο οποίος έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του σε έναν αιώνα, τον εικοστό, που γνώρισε τα πιο καταπιεστικά καθεστώτα της ιστορίας. Αυτή είναι η αντίρρηση που εγώ εγείρω αμέσως μόλις κάποιος αναφέρει τη φράση του Γουάινμπεργκ. Και παίρνω σταθερά την ακόλουθη απάντηση: «Μα, ο κομμουνισμός ήταν μια θρησκεία»! Με δύο λόγια, για ορισμένους η λέξη «θρησκεία» έχει γίνει συνώνυμο ανορθολογισμού ή ακόμα και εγκληματικών πράξεων.
Στην πραγματικότητα, υπάρχουν ήδη ορισμένοι οι οποίοι ως «θρησκεία» εννοούν ένα σύνολο πεποιθήσεων που μπορούν να οδηγήσουν καλά και ειρηνικά πρόσωπα (τα οποία δεν θα σκότωναν ούτε μια μύγα για να πετύχουν κάποιο προσωπικό κέρδος) να μεταμορφωθούν σε δολοφόνους για μια «υπόθεση». Αυτός είναι ένας αρκετά απλοϊκός τρόπος σκέψης. Στον οποίο πρέπει να εγερθεί μια άλλη αντίρρηση: ο Χίτλερ, ο Στάλιν, ο Πολ Ποτ, ο Μάο κ.λπ. ήταν όλοι τους εχθροί της θρησκείας.
Η άλλη επίπτωση της αντιθρησκευτικής νοοτροπίας είναι η καθυστέρηση με την οποία αντιμετωπίζεται το αληθινό πρόβλημα της βίας, που αυξάνεται στις κοινωνίες μας. Κανείς δεν είναι απρόσβλητος από τον κίνδυνο να αποσπαστεί από τον ήρεμο βίο του και να στρατολογηθεί στη βία κάποιας ομάδας. Ενεδρεύει ο πειρασμός να βάλει κανείς στο στόχαστρο μια άλλη κοινωνική ομάδα και να τη θεωρήσει υπεύθυνη για όλα τα δεινά μας. Το επείγον καθήκον είναι να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που σπρώχνει ολόκληρες ομάδες προσώπων να αισθάνονται έτοιμες για να εμπλακούν σε ένα τέτοιο σχέδιο.
Και είναι ατελής η γνώση που διαθέτουμε γύρω από το δρόμο που ακολούθησαν προσωπικότητες προικισμένες με πνευματικό χάρισμα, όπως ο Γκάντι, για να πείσουν τις μάζες να απαρνηθούν τη βία, συγκρατώντας τες ακριβώς όταν ήταν έτοιμες να υπερβούν το σημείο που δεν έχει επιστροφή. Χωρίς την παρέμβαση προσωπικοτήτων με μεγάλο πνευματικό κύρος, συχνά ακόμα και οι προσπάθειες που έχουν τις καλύτερες προθέσεις δεν κατορθώνουν να εμποδίσουν την ιστορία να γράφεται «πάνω στον πάγκο του σφαγέα», όπως έλεγε ο Χέγκελ. Και προκαλεί ανατριχίλα η σκέψη ότι ο Ροβεσπιέρος είχε ψηφίσει εναντίον της θανατικής ποινής στις πρώτες συζητήσεις για το δημοκρατικό σύνταγμα.
Για πολύ καιρό, η κοινωνιολογία θεώρησε τη διαδικασία της εκκοσμίκευσης αναπόφευκτη. Ορισμένα χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας -η οκονομική ανάπτυξη, η επέκταση των πόλεων, η συνεχής αύξηση της κινητικότητας, η άνοδος του πολιτιστικού επιπέδου- θεωρήθηκαν ως παράγοντες που θα προκαλούσαν μιαν αναπόφευκτη παρακμή της πίστης και της θρησκευτικής πρακτικής.
Αυτή η πεποίθηση κλονίστηκε από πρόσφατα γεγονότα. Η θρησκεία αντέδρασε στον εκσυγχρονισμό και απάντησε στην πρόκληση καταδεικνύοντας τη ζωτικότητά της. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως η θρησκεία έγινε η βάση για μια πολιτική κινητοποίηση και το φαινόμενο αυτό είναι πράγματι απειλητικό, δεδομένων των διαστάσεων που προσέλαβε. Είναι καιρός να γνωρίσουμε σε βάθος αυτή τη δυναμική, τα οφέλη και τις ζημιές που συνεπάγεται, να δούμε καθαρά έναν κόσμο που η παλιά θεωρία της εκκοσμίκευσης κρύβει ακόμα τη θέα του.
Η ανικανότητα να αντιληφθούμε την πνευματική διάσταση της ανθρώπινης ζωής μάς καθιστά ανήμπορους να ερευνήσουμε ζωτικής σημασίας θέματα. Στον εκκοσμικευμένο κόσμο τυχαίνει οι άνθρωποι να έχουν λησμονήσει τις απαντήσεις στα κυριότερα ερωτήματα για τη ζωή. Το χειρότερο είναι όμως ότι έχουν λησμονηθεί και τα ερωτήματα. Οι ανθρώπινες υπάρξεις -είτε το παραδέχονται είτε όχι- ζουν σε ένα χώρο που ορίζεται από βαθιά ερωτήματα.
Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Υπάρχουν καλύτεροι και χειρότεροι τρόποι ζωής, αλλά πώς αναγνωρίζονται; Ποιοι είναι οι τρόποι ζωής που είναι ωφέλιμοι για το άτομο και για την κοινότητα στην οποία ανήκει; Ποιο είναι το θεμέλιο της προσωπικής μου αξιοπρέπειας, που εγώ προσπαθώ καθημερινά να υπερασπιστώ από τον ίδιο μου τον εαυτό;
Μεγάλο μέρος της βίας που πραγματώνεται στον κόσμο μας πηγάζει από το γεγονός ότι οι νέοι στρατολογούνται σε υποθέσεις που τους μεταμορφώνουν σε τρομερά δολοφονικά ρομπότ. Αυτό που τους στρατολογεί είναι μια προσφορά που υπόσχεται να δώσει ένα περιεχόμενο στις ζωές τους.
Δεν έχουν δουλειά, αισθάνονται δίχως μέλλον, δεν έχουν (δεν μπορούν να έχουν) το αίσθημα της αξιοπρέπειας. Ναι, έχουν δώσει μια απάντηση σε ένα ερώτημα. Μια απάντηση εξαιρετικά καταστροφική, επειδή είναι και αυτοκαταστροφική. Και εμείς θα είμαστε απελπισμένοι, αν δεν κατορθώσουμε να τους συμβουλέψουμε, δίνοντάς τους μια διαφορετική απάντηση (...). *
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου