Με τη συμπλήρωση 500 χρόνων από τη γέννηση του ελβετού θεολόγου μια νέα βιογραφία φωτίζει τη ζωή, το έργο και την προσωπικότητα της κορυφαίας αυτής μορφής του Προτεσταντισμού
Στις 10 Ιουλίου, πριν από 500 χρόνια, σε μια μικρή πόλη της γαλλικής Πικαρδίας, γεννήθηκε ένα παιδί που με τη ζωή, το έργο, το κήρυγμα και τη δράση του θα σφράγιζε τον κόσμο της δυτικής χριστιανοσύνης, αλλά και τα ήθη και τον πολιτισμό της Κεντρικής Ευρώπης, των Κάτω Χωρών και της Σκανδιναβίας, όπως αργότερα και των Ηνωμένων Πολιτειών. Το παιδί αυτό υπήρξε φιλάσθενο, όμως διέθετε, καθώς γράφει σε ένα ωραίο του ποίημα ο Τεντ Χιουζ, «ατσάλινες αρτηρίες». Το ονοματεπώνυμό του: Ιωάννης Καλβίνος. Το συγγραφικό έργο αυτής της εξέχουσας προσωπικότητας του Προτεσταντισμού είναι σχεδόν άγνωστο στη χώρα μας. Στην αγορά δεν κυκλοφορεί ούτε ένα έργο του Καλβίνου- κι ελάχιστα από τα κείμενα του πατέρα του Προτεσταντισμού, του Λούθηρου. Και όμως, η πολιτική και πολιτισμική σημασία του έργου και των δύο υπήρξε τεράστια. Αν λ.χ. οι πηγές του δοκιμίου, όπως τουλάχιστον γράφεται σήμερα στον δυτικό κόσμο, βρίσκονται στις βιογραφίες του Πλουτάρχου, στις δημηγορίες του Θουκυδίδη και στον Σενέκα, σε αυτές θα πρέπει να προσθέσουμε και το έργο του Λούθηρου που βασίζεται στο κήρυγμα του άμβωνα, και του Καλβίνου, που ο λόγος του είναι πιο σύνθετος, χωρίς τη σπαρτιατική απλότητα του Λούθηρου, αλλά εξίσου ορθοτομημένος και βασισμένος στα επιχειρήματα τα οποία επιστρατεύει η ακράδαντη πίστη στον κοινοτικό χαρακτήρα της Εκκλησίας. Εύλογα συμπεραίνει κανείς πως και μόνο για το γεγονός ότι ανήκουμε στην ευρωπαϊκή οικογένεια θα έπρεπε τουλάχιστον στο ευρύτερο κοινωνικό και φιλοσοφικό επίπεδο να γνωρίζουμε από πρώτο χέρι το έργο των επιφανέστερων φυσιογνωμιών του Προτεσταντισμού. Ας θυμίσω ότι το έργο μεγάλων μορφών της Καθολικής Εκκλησίας, όπως οιΕξομολογήσεις του ιερού Αυγουστίνου, έχει μεταφραστεί στα ελληνικά (από τη Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου που τις απέδωσε εξαίρετα στη γλώσσα μας). Ας προσθέσω εδώ την οξύτατη παρατήρηση του Τζορτζ Στάινερ ότι η απλότητα της γραφής του Μπέρτολτ Μπρεχτ παραπέμπει ευθέως στην παράδοση που δημιούργησε ο Λούθηρος.
Περίπλοκη προσωπικότηταΣτις εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Υale, επί τη ευκαιρία της συμπλήρωσης 500 χρόνων από τη γέννηση του Καλβίνου, κυκλοφόρησε πρόσφατα μια βιογραφία του Ιωάννη Καλβίνου γραμμένη με τη γνωστή αγγλοσαξονική «ανεξιθρησκία» από μια αυθεντία στα ζητήματα του Προτεσταντισμού, τον Μπρους Γκόρντον, καθηγητή στη Σχολή Θεολογίας του ομώνυμου πανεπιστημίου. Βιβλίο απολύτως τεκμηριωμένο, με εξαντλητική χρήση των πηγών, αλλά και με γλαφυρό ύφος που το καθιστά ελκυστικό στον μέσο αναγνώστη. Στόχος του να παρουσιάσει τη σύνθετη και περίπλοκη προσωπικότητα του Καλβίνου και να αναδείξει μαζί με τον άτεγκτο θεολόγο και τον φανατικό κήρυκα του Ευαγγελίου (που μελετώντας αυτού κυρίως το έργο ο Μαξ Βέμπερ διατύπωσε την περίφημη θεωρία του περί καπιταλισμού και προτεσταντικής ηθικής), και τον άνθρωπο με τις περιπέτειες, τα δράματα, τις δυσκολίες και τα προβλήματά του. Για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι στην περίπτωση του Καλβίνου ζωή και έργο ταυτίζονται και πως και τα δύο ορίζονται από έναν και μόνο παράγοντα: την απόλυτη αφοσίωση στον Θεό. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που οτιδήποτε δεν πηγάζει από την αφοσίωση αυτή όχι απλώς να είναι επουσιώδες, αλλά στην ουσία σαν να μην υφίσταται.
Τα παραπάνω ωστόσο δεν σημαίνουν πως ο Καλβίνος ήταν ένα μοναχικό ον με μόνο στόχο την επιβολή των ιδεών του στους άλλους μέσω μιας θρησκείας όπου θα κυριαρχούσε ο μονολιθικός χαρακτήρας του δόγματος. Πέραν του ότι το πεδίο όλων των αναφορών του ήταν η Βίβλος, ο Καλβίνος βρισκόταν σε συνεχή επαφή με ποικίλα δίκτυα, με ομάδες, με κοινότητες, με τοπικές οργανώσεις και με άτομα. Η οικογένεια, οι συγγενείς και οι φίλοι του έπαιξαν μεγάλο ρόλο στη ζωή του, μολονότι η παρουσία του και η σιδηρά πειθαρχία που επέβαλλε στον εαυτό του και στους άλλους επισκίαζαν τους πάντες γύρω του. Ο ίδιος δεν ήθελε να γίνει πρόσωπο αναφοράς, ένα είδος ας πούμε ζωντανού θρύλου εν ζωή- ακόμη και μετά θάνατον. Είχε συνείδηση αποστολική και για τον εαυτό του δεν έγραψε σχεδόν τίποτε. Ελάχιστες αυτοβιογραφικές νύξεις υπάρχουν στα γραπτά του. Το 1957 βεβαίως, σε υπόμνημά του για μια έκδοση των Ψαλμών, δίνει κάποια στοιχεία πνευματικής αυτοβιογραφίας του. Εν τούτοις, με τα σημερινά δεδομένα, όπως σημειώνει ο Μπρους Γκόρντον, ούτε εδώ υπάρχει κάτι από το οποίο θα μπορούσαμε να βγάλουμε συμπεράσματα για τη ζωή του εκτός Εκκλησίας. Ακόμη και στις επιστολές του δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε προσωπικό. Ο λόγος είναι απλός: ο Καλβίνος απομόνωσε τον εαυτό του από τη ζωή και το έργο του προκειμένου να δημιουργήσει χώρο για τους πιστούς ώστε να επικοινωνούν ευθέως με τον Θεό.
Εν τούτοις αυτή η θαυμάσια βιογραφία μάς οδηγεί και σε άλλα συμπεράσματα. Πρώτον, ότι ο Καλβίνος είχε σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις του με τους άλλους. Τον χώριζε λες κάποιο αόρατο τείχος, πάνω στο οποίο έπεφτε η βαριά σκιά ενός Θεού η απόλυτη θέληση του οποίου εκμηδένιζε τα πάντα. Δεύτερον, πως στη δημόσια σφαίρα εμφανιζόταν με απαρασάλευτες βεβαιότητες όσον αφορά το ηθικό, το δογματικό και το ερμηνευτικό πεδίο. Ο Θεός του ήταν ένα υπεραξίωμα που κανείς δεν θα τολμούσε όχι να το αμφισβητήσει αλλά ούτε καν να το εξετάσει εκτός Βίβλου. Μολονότι το πρότυπό του υπήρξε ο Απόστολος Παύλος για τον ίδιον η αξία της κατήχησης βασιζόταν στην απόλυτη ταύτιση με την Αγία Γραφή.Καλός σύζυγος και πατέρας
Ο Καλβίνος ήταν καλός σύζυγος και πατέρας. Οταν έβγαινε στη δημόσια αρένα ωστόσο μεταχειριζόταν τους αντιπάλους του με σκληρότητα κι εκδικητικότητα. Την άποψη που σχημάτιζε για έναν άνθρωπο δεν την άλλαζε ποτέ. Φαινόταν εγωιστής, όμως δεν ήταν. Δεν έβγαινε στο προσκήνιο ο εαυτός του, αλλά η φωνή του δόγματος, ο λόγος του Ευαγγελίου. Η άγνοια ή το σφάλμα δεν τον ενοχλούσαν. Εν τούτοις ουδέποτε ανέχθηκε τη διαφορετική γνώμη και ουδέποτε τη συζήτησε. Η απάντησή του σ΄ αυτές τις περιπτώσεις ήταν η αμείλικτη πολεμική.
Τον πυρήνα του καλβινιστικού κοινοτισμού τον συνιστούσε η συγκρότηση της κοινότητας υπό την αιγίδα της Εκκλησίας- και κάτω από τη βαριά σκιά του Θεού. Η ανάπτυξη των προτεσταντικών Εκκλησιών και των κοινοτήτων στην Ευρώπη και στον Νέο Κόσμο, η διασπορά και εν μέρει η πολυμορφία τους είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του δυτικού κόσμου που στην επίδρασή του συχνά δεν δίνουμε τη δέουσα προσοχή. Το θέμα επομένως δεν είναι αν η καλβινιστική διδασκαλία είχε θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα, αλλά πώς το έργο και η δράση του Καλβίνου επέδρασαν όχι μόνο στον Χριστιανισμό, αλλά και στην πολιτική, την κοινωνική, την πολιτιστική, ακόμη και στην οικονομική ιστορία του δυτικού κόσμου. Και από την άποψη αυτή η βιογραφία του από τον Μπρους Γκόρντον είναι ένα εξαίρετο βοήθημα.
Η ορατή και η αόρατη ΕκκλησίαΟ Ιωάννης Καλβίνος (Jean Calvin) γεννήθηκε στη Νουαγιόν της Νότιας Γαλλίας.Ηταν το δεύτερο από τα τρία παιδιά (όλα αγόρια) του G rard Calvin.Στα δώδεκα χρόνια του προσελήφθη από έναν επίσκοπο να δουλέψει για την εκκλησία του.Αργότερα σπούδασε σε κολέγιο Λατινικά και στη συνέχεια Φιλοσοφία.Το 1525 ο πατέρας του τον έγραψε στο Πανεπιστήμιο της Ορλεάνης να σπουδάσει Νομικά.Το 1532 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο πάνω στο έργο του Σενέκα De Clementia. Αλλά εκείνη την εποχή στη Γαλλία και σε άλλα μέρη της Ευρώπης ζούσαν τη σύγκρουση ανάμεσα στους ανθρωπιστές-μεταρρυθμιστές και στους συντηρητικούς καθηγητές,όπως και τις διοικητικές αρχές των πανεπιστημίων.Τότε ο Καλβίνος αποφάσισε ότι θα αφιέρωνε εφεξής τη ζωή του στη θρησκευτική μεταρρύθμιση.
Οι απόψεις και η δράση του προκάλεσαν την οργή των Αρχών και της Καθολικής Εκκλησίας. Δύο χρόνια αργότερα αναγκάστηκε να καταφύγει στο εξωτερικό. Η Γενεύη της Ελβετίας ήταν ο τόπος όπου θα ανέπτυσσε το μεγαλύτερο μέρος της δράσης του,καθιστώντας την προπύργιο του Προτεσταντισμού.Αλλά ως το τέλος της ζωής του δεν έπαψε να ταξιδεύει.Στην Ιταλία, τη Γερμανία,στις Κάτω Χώρες.Ηταν ηγετική μορφή που τη φλόγιζε το αποστολικό πνεύμα,γι΄ αυτό και πολλοί τον θεωρούν τη δυτική,ας πούμε,εκδοχή του Αποστόλου Παύλου.Ηταν ικανός να συνενώνει όπως και να στηλιτεύει με δριμύτητα ιερωμένους και λαϊκούς,πρίγκιπες και βασιλείς,πλούσιους και φτωχούς.Κήρυττε την απόλυτη πειθαρχία,τη με αυστηρότητα τήρηση των αρχών της Αγίας Γραφής και ήταν αμείλικτος εχθρός των φιλελεύθερων ιδεών.Οχι τόσο για το δημοκρατικό τους περιεχόμενο,αλλά όσο γιατί θεωρούσε ότι αποτελούσαν τις σύγχρονες μορφές ειδωλολατρίας.
Τα κηρύγματα,τα γραπτά,οι λόγοι και οι επιστολές του βασίζονται στον προσδιορισμό της ορατής και της αόρατης Εκκλησίας.Η ορατή είναι η επίγεια Εκκλησία που περιέχει στους κόλπους της τους πιστούς που ομνύουν στο όνομα του Χριστού και τηρούν κατά γράμμα τις αρχές του Ευαγγελίου.Αλλά η αόρατη είναι η αιώνια Εκκλησία με όλους τους πιστούς, ζωντανούς και νεκρούς,από καταβολής δηλαδή κόσμου.Και φυσικά η αόρατη περιέχει και την ορατή Εκκλησία.
Στη διαθήκη του τον Απρίλιο του 1564 εμφανίζεται διχασμένος ανάμεσα στην απόλυτη πίστη στο Ευαγγέλιο και στην αποστολή που ανέλαβε: να το διδάξει και να επιβάλει τις αρχές του, και στα αποτελέσματα της δράσης του,η οποία θεωρεί ότι δεν ανταποκρίθηκε όπως θα έπρεπε στο κάλεσμα που είχε λάβει νέος.Είναι η τελική απόδειξη του διχασμού μέσα στον οποίο έζησε όλη του τη ζωή- και σε καθεστώς εξορίας, μια εξορία μολαταύτα ανύπαρκτη για τον ίδιο,όπως και για κάθε «συνεπή» χριστιανό που ζώντας στη μεγάλη οικουμενική πατρίδα της Εκκλησίας δεν έχει ανάγκη κοσμικής πατρίδας.Ο διχασμός του επομένως συνίσταται στην έλλειψη απόλυτης συμβατότητας προθέσεων και αποτελεσμάτων.Αυτό σήμερα ακούγεται σχεδόν σαν εξομολόγηση κάποιας αμαρτίας,όπως ας πούμε το προπατορικό αμάρτημα.Αλλά το ότι 500 μετά τη γέννηση του Καλβίνου οι οπαδοί του είναι οι αυστηρότεροι και σκληρότεροι προτεστάντες δείχνει την τεράστια δύναμη της προσωπικότητάς του,της διδασκαλίας του, όπως και των παρενεργειών της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου