ΑΦΙΕΡΩΜΑΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ - Τεύχος 05/3/2010Το παγκόσμιο χωριό στήθηκε στον κυβερνοχώρο και οι πολίτες του ξεκίνησαν γεμάτοι ευεξία τη νέα ζωή. Εκεί, στο νέο δυνητικό περιβάλλον στο οποίο τα τελευταία χρόνια βρέθηκε να ζει ο άνθρωπος, μεταξύ εικονικού και πραγματικού, η πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία είναι απεριόριστη, η δημοσιοποίηση απόψεων και η διαβούλευση γίνονται ελεύθερα, εργασία και αγορές μπορούν να διεκπεραιωθούν από το σπίτι. Oι ανθρώπινες σχέσεις απέκτησαν μιαν άλλη διάσταση, καθώς πρόσωπα και προσωπεία, επώνυμοι κι ανώνυμοι επικοινωνούν, εκδραματίζουν ρόλους, συνδιαλέγονται και σχηματίζουν τις κοινότη-
τες του κυβερνοχώρου. Τα οφέλη από την τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι ποικίλα και αναμφισβήτητα. Παράλληλα όμως άρχισαν να προκύπτουν νέες
μορφές παραβατικότητας, όπως ο εκφοβισμός μέσω Διαδικτύου,
ενώ ψυχίατροι και ψυχολόγοι μιλούν για συμπτώματα εθισμού και οι
κοινωνικοί επιστήμονες προβληματίζονται για το αν οι νέες δυνητι-
κές κοινότητες θα αντικαταστήσουν τις παλιές, των οποίων η έλλει-
ψη ταλανίζει τον σύγχρονο αστό. Γενικότερα τα ερωτήματα που
προκύπτουν είναι πολλά, όπως: Τα παιδιά και οι νέοι που περνούν
ώρες ατέλειωτες στον υπολογιστή «συνομιλώντας» με γνωστούς και
αγνώστους κινδυνεύουν να προτιμήσουν την εικονική παρέα από
την πραγματική, χάνοντας την εμπειρία τής πρόσωπο με πρόσωπο
επικοινωνίας, της απαραίτητης για τη συγκρότηση εαυτού; Το Δια-
δίκτυο αποτελεί ένα είδος διεξόδου για τους μοναχικούς και εσω-
στρεφείς ανθρώπους ή επιδεινώνει την εσωστρέφειά τους; Στα
Internet cafe περνά την ώρα του ένα μοναχικό πλήθος ή αναπτύσσο-
νται σχέσεις ανάμεσα στους θαμώνες, όμοιες με εκείνες των παλιών
καφενείων; Σε αυτά τα ζητήματα επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις ή μάλλον να
ανοιχθεί μια συζήτηση πάνω σε αυτά. Το Διαδίκτυο, άγγελος ή/και
δαίμονας, είναι εδώ.
ΚΛΗΜΗΣ ΝΑΥΡΙΔΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
Οταν ο αμερικανός κοινωνιολόγος Εrving Goffman έγραφε το περίφημο βιβλίο του Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή (Τhe presentation of self in everyday life, Νew Υork - London, Αnchor Βooks Doubleday, 1959) δεν είχε προφανώς ιδέα για το τι θα γινόταν 45-50 χρόνια μετά, με το Facebook και τους διάφορους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης ή τα πάσης φύσεως παιχνίδια στο Διαδίκτυο, όπου ο κάθε παίκτης αναλαμβάνει έναν ρόλο ή κατασκευάζει έναν «άλλο» φανταστικό εαυτό, προκειμένου να επικοινωνεί με τους εξίσου φανταστικούς συμπαίκτες του, προϊόντα της φαντασίας άλλων, αγνώστων μεταξύ τους σε πραγματικό επίπεδο ανθρώπων.
Η ΚΥΒΕΡΝΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΣΚΙΝΑΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ (ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΜΕΓΑ) ΚΑΙ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΣΕΚΕΡΗΣ ΔΡ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ (ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΩΜΕΓΑ)Ο όρος «κυβερνοκοινωνικότητα» (cybersociality) αναφέρεται στις ποικίλες μορφές κοινωνικότητας που αυτοοργανώνονται και αυτοεξε-λίσσονται εντός του κυβερνοχώρου. Στον άυλο αυτόν χώρο επαναπροσδιορίζονται ριζικά και επαναδιαπραγματεύονται δυναμικά ατομικές και συλλογικές ταυτότητες, βιογραφίες και εαυτοί. Ταυτόχρονα, ο κυβερνοχώρος καθίσταται το πεδίο μιας μη αντιστρέψιμης, μη κατευθυνόμενης και μη προβλέψιμης διαδικασίας παγκοσμιοποίησης. Φυσικά, το φαινόμενο της απόυπολογιστή-διαμεσολαβημένης ...
ΜΠΕΤΤΥ ΤΣΑΚΑΡΕΣΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Τι είδους ανοιχτότητα θέλουμε; Είμαστε διατεθειμένοι να δώσουμε το προβάδισμα στα συνεργατικά σχήματα με κάθε κόστος; Ακούω τον Charles Leadbeater, συγγραφέα τού We-Τhink. Μιλά για τη συνεργασία, την τέχνη να δημιουργούμε και να καινοτομούμε «μαζί», για το πέρασμα από τα «κλειστά» στα «ανοιχτά» συστήματα καινοτομίας, ενώπιον μιας διεθνούς κοινότητας που μετέχει δημιουργικά και παραγωγικά στην ψηφιακή ζωή μέσα από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης (social media / social networking sites), στην κοινωνία, στην πολιτική, στις τέχνες, στις επιχειρήσεις, στην επικοινωνία και στη δημοσιογραφία.ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΦΕΝΕΙΑ ΣΤΑ ΙΝΤΕRΝΕΤ CΑFΕ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΡΤΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Στις συζητήσεις για τα Ιnternet cafe και τις δραστηριότητες των θαμώνων σε αυτά μέσω Διαδικτύου συχνά διαφαίνονται ανησυχίες, ακόμη και φόβοι, καθώς χαρακτηρίζονται χώροι στους οποίους επικρατούν η ανωνυμία και η απουσία ανθρώπινης επικοινωνίας. Στον λόγο αυτόν γίνεται σαφέστατα μια διάκριση μεταξύ του φυσικού ή «πραγματικού» χώρου και του κυβερνοχώρου ή «εικονικού» χώρου, και δίνεται η εντύπωση ότι υπάρχει ένα «εδώ» (το πραγματικό και το αληθινό όπου είμαστε όλοι μαζί) και ένα «εκεί έξω» (το κομματιασμένο, το αποσπασματικό, όπου ο καθένας «σερφάρει» μόνος του), συχνά συνώνυμο με τη μοναξιά, την επικίνδυνη ή τη μη αποτελεσματική επικοινωνία.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΜΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΕΘΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Aνάμεσα στις νέες τεχνολογίες, η εκρηκτική ανάπτυξη της επιστήμης της πληροφορικής κατέχει προνομιακή θέση και έχει διανοίξει παγκοσμίως νέους ορίζοντες για τις υπηρεσίες Υγείας, δημόσιας διοίκησης, εκπαίδευσης, έρευνας και επικοινωνίας. Το Διαδίκτυο έχει αναδειχθεί σε ένα εξαιρετικά σημαντικό μέσο για προσωπική επικοινωνία, ακαδημαϊκή έρευνα, ανταλλαγή πληροφοριών και ψυχαγωγία, καθώς το 25,6% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι χρήστες του και ο ρυθμός διείσδυσής του στα έτη 2000-2009 είναι της τάξεως του 380,3%.CΥΒΕR ΒULLΥΙΝG ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΜΕΣΩ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ
ΒΑΝΙΑ ΦΙΣΟΥΝ ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ MSC, ΥΠΟΨΗΦΙΑ ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ, ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΓΝΑ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ»
Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί τα θετικά στοιχεία και τις διευκολύνσεις που παρέχουν η πρόοδος και η ανάπτυξη της τεχνολογίας, παράλληλα όμως θα πρέπει να εντοπίσουμε και τα προβλήματα που προκύπτουν από τις ραγδαίες αλλαγές και την εισβολή του νέου στοιχείου σε ένα ίσως απροετοίμαστο παλιό περιβάλλον. Τα οφέλη της χρήσης Η/Υ και του Διαδικτύου αναντίρρητα είναι τεράστια, ωστόσο συχνά ενδέχεται να γίνεται χρήση τους εις βάρος κάποιου άλλου, όπως συμβαίνει με το φαινόμενο του cyber bullying (εκφοβισμός μέσω Διαδικτύου).
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΕΡΕΛΟΣ ΑΝ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΑΙ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΜΣ ΔΥΝΗΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ, ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Ο Fukuyama στο βιβλίο του Οur post-human future παίρνει θέση απέναντι σε ένα πρόβλημα που κινείται από στόμα σε στόμα στην εποχή μας: σε ποιον βαθμό η τεχνολογία μπορεί να αλλάξει την ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά χωρίς να παρεισφρέουν αρνητικές επιπτώσεις ως προς το «μετα-ανθρώπινο» μέλλον μας. Ανεξάρτητα από το είδος της τεχνολογίας, η επιστημονική σκέψη υπήρξε πάντοτε καχύποπτη απέναντι στις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει στην ίδια την ανθρώπινη φύση και, αναπόφευκτα, σε αυτό που ορίζουμε ως φυσιολογικό.
Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟΥ WΟRLD WΙDΕ WΕΒ
ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ΠΟΥ ΟΡΓΑΝΩΝΕΙ ΤΟ ΑΠΘ
Παρ’ ότι το World Wide Web (WWW, Web ή Παγκόσμιος Ιστός) είναι μια κορυφαία τεχνολογική επινόηση της τελευταίας εικοσαετίας, που διαρκώς μεταλλάσσεται, αναπτύσσεται και διαδίδεται, έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Η γνώση μας για πολύπλοκα, αλλά και απλά, καθημερινά θέματα αυξάνεται ημέρα με την ημέρα σε σημαντικό βαθμό, εξαιτίας, κυρίως, της κατασκευής του ενιαίου οικουμενικού υπόβαθρου επικοινωνίας και αναπαράστασης που έχει δημιουργήσει το Web. Ο χώρος, ο χρόνος και το κόστος συρρικνώνονται και απελευθερώνουν πλεονάζουσα ενέργεια για νέες και διαφορετικές ενασχολήσεις σε όλο και περισσότερους ανθρώπους.
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΣ MSC
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι ζούμε σε μια εποχή όπου το Ιnternet έχει εισχωρήσει δυναμικά στις ζωές μας. Το Διαδίκτυο έχει τη δυνατότητα να γίνει καταφύγιο για πολλές ομάδες ανθρώπων, διωγμένες από την κοινωνία, στιγματισμένες και απορριπτέες, μιας και η ανωνυμία και η απροσωπία του μπορούν να προσφέρουν ασφάλεια. Μια από τις ομάδες οι οποίες βρίσκουν φωνή μέσα από τις σελίδες του Διαδικτύου είναι η «pro-ana». Η λέξη «pro-ana» προέρχεται από τις λέξεις «promote» και «anorexia», δηλαδή «προωθώ» την «ανορεξία».
Τετάρτη 31 Μαρτίου 2010
Του κυβερνοχώρου οι κοινότητες
Επιστολή προς «αγράμματους» αλλοιωτές του Μαρξ
Περιπέτεια. Η λέξη που θα μπορούσε να υποτιτλίσει τον βίο της Ελλης Παππά, η οποία σε πείσμα των συγκυριών υπήρξε ενοχλητικά «μάχιμη» μέχρι το τέλος (μας «άφησε» τον περασμένο Οκτώβριο, στα 89 της).
Ο γιος της Παππά, Νίκος Μπελογιάννης, ανακάλυψε στην αλληλογραφία της, την οποία έχει το ΕΛΙΑ, το γράμμα-καταπέλτη αλλά και τον αφορισμό τού Κ.Κ.Μια ακόμη ατυχής περιπέτειά της, που επιβεβαιώνει για ακόμα μια φορά τον δογματισμό και στρουθοκαμηλισμό του ΚΚΕ, αποκαλύπτεται στο φυλλάδιο που διανέμεται σήμερα, εκτός εμπορίου, μαζί με το βιβλίο της «Αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς στο Κεφάλαιο του Μαρξ» («Αγρα»).
Το περιεχόμενο ανακάλυψε πρόσφατα ο γιος της Νίκος Μπελογιάννης στην αλληλογραφία της (ανήκει στο ΕΛΙΑ) και φρόντισε να το κυκλοφορήσει. «Συμπεριέχεται ο "αφορισμός" της, αλλά και η απάντησή της, όπως ακριβώς συνέβη και με την "Πάπισσα Ιωάννα" του Ροΐδη», εξήγησε ο Ν. Μπελογιάννης. Και σκιαγράφησε το χρονικό της διένεξης του Κ.Κ. με την Παππά εξαιτίας μιας... μετάφρασης, στη διάρκεια της χθεσινής κοινής παρουσίασης (στη Στοά του Βιβλίου) τριών βιβλίων των γονιών του. «Το ξένο Κεφάλαιο στην Ελλάδα» και το «Σχέδιο για μια Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» του Μπελογιάννη και το «Ο Λένιν χωρίς λογοκρισία και εκτός μαυσωλείου» της Παππά (εκδόσεις «Αγρα»). Η παρουσίαση είχε τον χαρακτήρα φιλολογικού μνημοσύνου, καθώς η 30ή Μαρτίου είναι η επέτειος της εκτέλεσης του Μπελογιάννη.
Η Παππά ανέκαθεν μελετούσε τους αρχαίους φιλοσόφους. Την είχε εντυπωσιάσει η επίδραση που είχε υποστεί ο Μαρξ από τους Ιωνες φιλοσόφους και τον Αριστοτέλη. «Υλικό που μάζεψε και διαμόρφωσε σε βιβλίο», ανέφερε χθες ο Ν. Μπελογιάννης. Μιλάμε για την εποχή (1982) που η Παππά είχε συνδεθεί με τον Περισσό, στον οποίο και έδωσε τελικά το έργο. Φαίνεται, όμως, πως αγνοούσε ότι εκτός από «επίσημες σχέσεις» υπήρχε και «επίσημη μετάφραση» του Μαρξ! «Μόλις ο "επίσημος" μεταφραστής του ΚΚΕ αντιλήφθηκε ότι η Ελλη χρησιμοποιούσε δική της μετάφραση, θεώρησε ότι αποτελούσε μέρος μιας συνωμοσίας. Ετσι συστήθηκε η ιδεολογική επιτροπή που θα έκρινε το βιβλίο», αποκάλυψε ο Ν. Μπελογιάννης. Φυσικά, η επιτροπή έριξε το πόνημά της στο πυρ το εξώτερον. Η Παππά, που ποτέ δεν φοβήθηκε να υπερασπιστεί τη γνώμη της αλλά και το δίκαιο, απάντησε με ένα γράμμα-καταπέλτη, στο οποίο τα «μυαλά» του Περισσού προέκυπταν «αγράμματοι» και αλλοιωτές τόσο του Μαρξ όσο και του Αριστοτέλη.
Το βιβλίο για τον Λένιν, που στη χθεσινή εκδήλωση επίσης παρουσίασε ο Ν. Μπελογιάννης, γράφτηκε το 1990. Είναι η εποχή που ο Περισσός βλέπει τους αναθεωρητές ως απειλή. Μέσα σε ένα κλίμα διαφωνιών, αποριών και διενέξεων, το ΚΚΕ ανακοινώνει τον Φλεβάρη του 1991 το 13ο συνέδριο. «Ενα συνέδριο ιδεολογικής περιχαράκωσης», σύμφωνα με τον Ν. Μπελογιάννη. Η Παππά το θεώρησε μια καλή ευκαιρία να συμβάλει στον διάλογο. Ετσι συγγράφει ένα βιβλίο πολεμικής, το «Ο Λένιν, χωρίς λογοκρισία και εκτός μαυσωλείου», που κυκλοφόρησε με αυτοέκδοση.
«Πιστεύω ότι οι σύντροφοι που επικαλούνται τον "μαρξισμό-λενινισμό", και οι περισσότεροι ανήκουν στη γενιά της Αντίστασης (...) γνώρισαν τον Λένιν λογοκριμένον από τον Στάλιν», έγραψε η Παππά. «Με το βιβλίο της δείχνει τη μετατροπή της δικτατορίας του προλεταριάτου σε δικτατορία της πολιτικής ηγεσίας», συνόψισε χθες ο γιος της. *
Κυριακή 21 Μαρτίου 2010
O διορατικός και οραματιστής Αλέξανδρος Παπαναστασίου
«Αλέξανδρος Παπαναστασίου», ελαιογραφία του Kωστή Παρθένη, 1924. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, δωρεά Αριστοβούλης Λοπρέστη.
Επίκαιρο, αν και γράφτηκε το 1916, το βιβλίο του για τον εθνικισμό
- Του Νικου Χρυσολωρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 21/03/2010
- Αλεξανδρος Παπαναστασιου, Ο Εθνικισμός και άλλα κείμενα, εισαγωγή: Αναστάσης Ι. Πεπονής, εκδ. Ευρασία, 2009, σελ. 317
Η πρόοδος που έχει συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες στη μελέτη του εθνικισμού είναι αξιοθαύμαστη. Παρά την καθολική διείσδυση της εθνικιστικής ιδεολογίας στις κοινωνίες μας, η ιστορική, ανθρωπολογική, και κοινωνιολογική έρευνα έχουν πλέον αποδείξει ότι τα έθνη είναι πρόσφατες σχετικά κατασκευές του 18ου και του 19ου αιώνα – μορφές συλλογικής ταύτισης που αναπτύχθηκαν ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων αλλαγών που επέφερε η νεωτερικότητα, αρχικά στην Ευρώπη και αργότερα σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. Μάλιστα, η πλούσια διεθνής βιβλιογραφία για το θέμα έχει μεταφραστεί –στο σύνολό της σχεδόν– στα ελληνικά. Για ποιο λόγο λοιπόν να διαθέσει κανείς χρόνο στην ανάγνωση ενός θεωρητικού πονήματος για τον εθνικισμό, το οποίο γράφτηκε από τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, το 1916, πριν δηλαδή από την αποδόμηση των εθνικιστικών αφηγημάτων από την ακαδημαϊκή κοινότητα;
Την απάντηση τη δίνει το ίδιο το κείμενο, όπως εύστοχα επισημαίνει ο Αναστάσης Πεπονής στην εξαιρετική εισαγωγή του. Διαβάζοντάς το, ο σημερινός μελετητής του εθνικισμού δεν μπορεί παρά να εκπλαγεί από τη διορατικότητα του συγγραφέα. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο Παπαναστασίου προβλέπει με ακρίβεια την ίδρυση Ευρωπαϊκής Ενωσης ως απάντηση στα δεινά του εθνικισμού και προειδοποιεί ότι μία τέτοια ένωση θα αποτύχει αν αγνοήσει τις εθνικές ταυτότητες των μελών της. Προσπερνώντας την ανοίκεια –αν και όχι δύσκολη– γλώσσα του δοκιμίου, διαπιστώνουμε πως ο Παπαναστασίου αμφισβητεί με ιδιαιτέρως πειστικά επιχειρήματα όσους θεωρούν ότι τα έθνη προσδιορίζονται από αντικειμενικά χαρακτηριστικά (γλώσσα, αίμα, θρησκεία κ. λπ.): «Αποκλειστικότης λοιπόν καταγωγής, καθαρότης αίματος, αυτοχθονισμός υπάρχει μόνο εις την φαντασίαν των ανθρώπων… οι οποίοι πιστεύουν γενικώς, ενάντιον προς τα ιστορικά δεδομένα, ότι τοιαύτη ιδιότης αυξάνει την αξίαν ενός έθνους».
Επίσης, αμφισβητεί την ύπαρξη «πολιτικής» εθνικής ταύτισης στην αρχαία Ελλάδα και στις μεσαιωνικές κοινωνίες, αλλά και τον οικονομικό ντετερμινισμό. Με άλλα λόγια, ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα, ο Παπαναστασίου είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα «πολιτικά» έθνη είναι ιστορικές και όχι οργανικές κοινότητες. Ωστόσο, δεν αρνείται ότι πριν από τα πολιτικά έθνη υπήρχαν πολιτισμικές κοινότητες, οι οποίες αποτέλεσαν και τη βάση για την ανάπτυξη του εθνικισμού, θέση την οποία υιοθετεί σήμερα και ο σημαντικότερος εν ζωή μελετητής της εθνικής ταυτότητας, Αντονι Σμιθ. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας εξηγεί τον σημαίνοντα ρόλο της απολυταρχίας στη διαμόρφωση των εθνών, τη –συχνά βίαιη– διαδικασία αφομοίωσης των τοπικών κοινοτήτων στους εθνικούς κορμούς, αλλά και τη δαιμονοποίηση των ξένων στη διαδικασία της εθνογένεσης. Από την άλλη πλευρά, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο δημοκρατικό και χειραφετητικό αίτημα της «αρχής των εθνοτήτων», κάτι που συχνά παραγνωρίζεται ακόμη και σήμερα. Εν ολίγοις, παρά την «ηλικία του», το δοκίμιο του Παπαναστασίου, σε συνδυασμό πάντα με το εισαγωγικό κείμενο του Πεπονή, θα μπορούσε να αποτελέσει μια ολοκληρωμένη εισαγωγή στο εθνικιστικό φαινόμενο, ακόμη και για τον σημερινό αναγνώστη.
«H Δημοκρατία. Oργανον της Δημοκρατικής Eνώσεως της Eλλάδος». Tο λογότυπο της εφημερίδας «H Δημοκρατία» του aλέξανδρου Παπαναστασίου, σχεδιασμένο από τον Kωστή Παρθένη.
Εξάλλου, γράφτηκε αμέσως μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και μέσα στη δίνη του Α΄ Παγκοσμίου. Επομένως, τόσο το βασικό δοκίμιο του τόμου, όσο και τα αμέσως επόμενα κείμενα, τα οποία αναφέρονται στις σχέσεις της Ελλάδας με τους Βαλκάνιους γείτονές της και την Τουρκία, συνιστούν πολύτιμο βοήθημα στην προσπάθεια κατανόησης της πιο ταραγμένης περιόδου στην ιστορία της χώρας μας, αλλά και της σύγχρονης Ευρώπης. Ας μη λησμονούμε άλλωστε ότι ο συγγραφέας δεν υπήρξε απλώς ο επιφανέστερος προοδευτικός διανοητής της Ελλάδας, στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα, αλλά και ένας πολιτικός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις της εποχής του.
Πέραν των σχετικών με τον εθνικισμό κειμένων, το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ευρασία περιλαμβάνει και άλλα άρθρα, αγορεύσεις και ομιλίες του Παπαναστασίου (για το εκλογικό σύστημα, το Κομμουνιστικό Κόμμα, τη βασιλεία, τον Ελ. Βενιζέλο και τον πολιτικό γάμο), που αν και παρουσιάζουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, δεν έχουν θεματική συνάφεια με το πρώτο μέρος και ίσως θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν σε ξεχωριστή έκδοση. Επιπλέον, ο «αμύητος» αναγνώστης θα ωφελείτο αν ο επιμελητής του τόμου είχε παραθέσει επεξηγηματικές εισαγωγές για κάθε κείμενο, τις συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκε και τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται.
«Eλληνική Δημοκρατία», σχέδιο του Kωστή Παρθένη. Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «H Δημοκρατία», φύλλο της 25ης Mαρτίου 1924, ημέρα κατά την οποία η Eθνοσυνέλευση εψήφισε την αλλαγή του πολιτεύματος.
Βλέπε σχετικά: Ερνεστ Γκέλλνερ, Εθνη και Εθνικισμός (Αθήνα: Αλεξάνδρεια), Ερικ Χομπσμπάουμ, Εθνη και Εθνικισμός από το 1780 (Αθήνα: Καρδαμίτσα), Ελι Κεντούρι, Εθνικισμός (Αθήνα: Κατάρτι), Αντονι Σμιθ, Εθνική Ταυτότητα (Αθήνα: Οδυσσέας), Μπενεντίκτ Αντερσον, Φαντασιακές Κοινότητες (Αθήνα: Νεφέλη).
Σιωπούν οι διανοούμενοι; Παράλληλοι λόγοι για την κρίση
Σήμερα αναπτύσσονται στην Ελλάδα, αλλά σε κάποιον βαθμό και στο εξωτερικό, δύο παράλληλοι λόγοι οι οποίοι δεν συναντιούνται. Σύμφωνα με τον πρώτο λόγο, η κρίση οφείλεται στις ελληνικές δομικές αδυναμίες. Εκτεταμένο και σπάταλο κράτος, χαμηλή παραγωγικότητα, τεράστια φοροδιαφυγή, μαύρη οικονομία, συντεχνιακά στεγανά, χαριστικές ρυθμίσεις, γραφειοκρατία, διαφθορά, αποτελούν όλες εκείνες τις αιτίες των οποίων η συσσώρευση θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην κρίση. Ο άλλος λόγος ενοχοποιεί τη διεθνή οικονομική κρίση αλλά και τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκε η ευρωπαϊκή νομισματική ενοποίηση. Τα πολύ σφιχτά όρια της δημοσιονομικής πειθαρχίας σε καιρό κρίσης οδηγούν σε ύφεση, η οποία περιορίζει τα έσοδα, αυξάνει το έλλειμμα και διογκώνει τις δανειακές ανάγκες. Με την απουσία μηχανισμών αλληλεγγύης ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες, μια χώρα που δεν καταφέρει να επιβιώσει στο επίπεδο του ανταγωνισμού που επιβάλλει το κοινό νόμισμα γίνεται βορά στη διεθνή κερδοσκοπία. Δεν είναι λίγοι όσοι επισημαίνουν ότι η κρίση λειτουργεί σαν ένας πλανητικός μηχανισμός διεθνούς αναδιανομής πόρων, προς όφελος ισχυρών χωρών και επιχειρήσεων. Εκφράζεται επίσης, στο πλαίσιο αυτό, απαισιοδοξία για το αν οι εσωτερικές θυσίες θα καταφέρουν να μειώσουν το έλλειμμα και δεν θα εξανεμιστούν από τα πολύ υψηλά επιτόκια.
Σύνθεση σε ιστορική προοπτική
Ζητούμενο, βέβαια, για μια αξιόπιστη ανάλυση είναι αυτοί οι δύο λόγοι να συναντηθούν. Η συνάντησή τους όμως μπορεί να γίνει όχι συμψηφιστικά αλλά σε ιστορική προοπτική, σταθμίζοντας συνεχώς και τους δύο. Είναι σαφές ότι η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε σε προβληματικές κατευθύνσεις. Κράτος πλούσιο και ευάλωτο για τους προνομιούχους, τους διαπραγματευτικά ισχυρούς και τους πλησίον της εξουσίας, δυσπρόσιτο για τους αδύναμους, φειδωλό για πραγματικά δημόσιες υποδομές και δράσεις που ωφελούν τους πολλούς. Καλώς το βάλαμε στο στόχαστρο σήμερα, αλλά πάλι διέφυγαν τα βαθύτερα στρώματά του. Καμιά κριτική στην εθνική αιμορραγία των εξοπλισμών, στην πλουσιοπάροχη χρηματοδότηση των κομμάτων, στις ασύμμετρες παροχές σε στρατιωτικούς, δικαστικούς κλπ. κλπ. Οσοι κατηγορούν τη δημόσια διαφθορά προκρίνουν την ιδιωτικοποίηση, όσοι υπερασπίζονται το Δημόσιο κλείνουν τα μάτια χαριστικά στα προνόμια.
Αλλά η σημερινή κατάρρευση συμβαίνει σε ένα πλαίσιο- το ευρωπαϊκό - που υπήρξε βασικός προσανατολισμός της χώρας επί μισόν αιώνα. Η ελληνική οικονομία επωφελήθηκε από τη νομισματική ενοποίηση αλλά δεν κατόρθωσε να αναπτύξει την παραγωγικότητά της ώστε να γίνει ανταγωνιστική. Με μηδενική, σχεδόν, εξαγωγική παραγωγή, εκτός από τουριστικές υπηρεσίες, καθηλώθηκε στον ανταγωνισμό της φτηνής εργασίας, πηγάδι απύθμενο γιατί ολοένα και κάποιοι απελπισμένοι θα την προσφέρουν φτηνότερα. Επομένως η κατακόρυφη μείωση του βιοτικού επιπέδου της πλειοψηφίας του πληθυσμού εμφανίζεται σαν η μόνη, πλην αβέβαιη, λύση να ανακόψει ή να αναπληρώσει την απώλεια παραγωγικής ικανότητας.
Ούτε το ευρωπαϊκό πλαίσιο, αυτό καθαυτό, είναι αδιάφορο προς τη σημερινή κρίση. Η ΕΕ από τη δεκαετία του 1990 εγκατέλειψε τα σχέδια κοινωνικής ολοκλήρωσης, όπως εκφράζονταν από τους πατέρες της ενοποίησης ως τον Ντελόρ, για να καταλήξει σε μια οικονομική ενοποίηση χωρίς πολιτική διεύθυνση. Η δημιουργία κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας αποδείχτηκε φλυαρία μπροστά στην αναδίπλωση στις εθνικές αγορές. Η απουσία θεσμοθετημένης αλληλεγγύης είναι συνέπεια αυτού του κλειδώματος της ευρωπαϊκής ένωσης πάνω στη λειτουργία των αγορών. Αλλά πολλοί από όσους καταγγέλλουν την έλλειψη αλληλεγγύης, υπήρξαν αντίπαλοι της υιοθέτησης ευρωπαϊκού Συντάγματος. Μαζί με τις άλλες πρώην ανατολικές χώρες, η Ελλάδα σπρώχνεται στην πίσω αυλή του ευρωπαϊκού σπιτιού, ίσως και για να διασωθεί η σταθερότητα του σπιτιού.Το δημοσιονομικό έλλειμμαΑς δούμε ιστορικά όμως μιαν άλλη παράμετρο, αφήνοντας στην άκρη προς στιγμή την Ελλάδα. Το δημοσιονομικό έλλειμμα αποτυπώνει κοινωνικές σχέσεις. Αν δούμε ιστορικά την εξέλιξη των μεγεθών, θα διαπιστώσουμε ότι όσο αυταρχικότερες και συντηρητικότερες οι κυβερνήσεις, τόσο μικρότερο το έλλειμμα. Φυσικά και δεν μπορεί να γίνει οικονομική πολιτική με δανεικά. Αλλά το δίλημμα είναι μεγαλύτερες δημόσιες δαπάνες και υψηλότερη φορολογία, ή μικρότερη φορολογία αλλά περιορισμένες δημόσιες δαπάνες. Επιλογές με σαφές κοινωνικό πρόσημο. Υπάρχει όμως στην εξίσωση αυτή ένας μακροχρονίως αποσταθεροποιητικός παράγοντας. Το δημοσιονομικό έλλειμμα δεν αυξάνεται μόνο από τις σπατάλες ή τις παροχές, αλλά από τα συνολικά έξοδα λειτουργίας και διατήρησης των κοινωνιών. Δύο τυχαία παραδείγματα: Ας σκεφτούμε πόσο κόστιζε πριν από 40 χρόνια και πόσο κοστίζει σήμερα, από την άποψη της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης κάθε πρόσθετο έτος στη ζωή ενός συνταξιούχου, πόσο το προσδόκιμο ζωής επιμηκύνθηκε και πόσο οι συνταξιούχοι πολλαπλασιάστηκαν.
Ας συγκρίνουμε επίσης το κόστος, 40 χρόνια πριν και σήμερα, της αποκομιδής ενός κιλού σκουπιδιών με όλες τις αναγκαίες προδιαγραφές που προστέθηκαν στο μεταξύ διάστημα για να προστατέψουν τη δημόσια υγιεινή και το περιβάλλον· ας υπολογίσουμε ότι αυξήθηκε κατ΄ άτομο η παραγωγή απορριμμάτων και ότι όλα αυτά πολλαπλασιάζονται με την πληθυσμιακή μεγέθυνση. Τα παραδείγματα αυτά, που είναι άπειρα, δείχνουν ένα και μόνο συμπέρασμα: Γεωμετρική αύξηση των γενικών δαπανών συντήρησης και αναπαραγωγής της κοινωνίας. Ας ρωτήσουμε τώρα: Ηταν ανάλογα γεωμετρική η αύξηση της φορολογίας;
Παρατηρώντας αυτές τις δύο καμπύλες, των δημόσιων δαπανών και των δημόσιων εσόδων, εκείνο που διαπιστώνει ακόμη και ο αδαής περί τα οικονομικά αναγνώστης είναι μια συνεχώς διευρυνόμενη απόκλιση. Μεγαλύτερες και ανελαστικότερες οι δαπάνες, μικρότερα και ελαστικότερα τα έσοδα. Το μέλλον προοιωνίζεται ελλειμματικό και όχι μόνο για την Ελλάδα. Η Ελλάδα, βέβαια, είχε και τους πρόσθετους λόγους που είπαμε για να είναι μια από τις πρώτες χώρες που λύγισαν. Αν όμως το ελληνικό πρόβλημα βρίσκεται στα πρωτοσέλιδα του διεθνούς Τύπου είναι επειδή αποτυπώνει ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Χωρίς να χάνουμε από τα μάτια μας τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κρίσης, ας μη μας διαφεύγει ο διεθνής ορίζοντας και το χρονικό βάθος του.Ελεύθερη πτώση χωρίς σχέδιο ανάκαμψης
ΕΙΝΑΙ ΑΝΕΔΑΦΙΚΟ να βλέπουμε την κρίση ως ευκαιρία εθνικής ανασύνταξης. Ποια ανασύνταξη μπορεί να γίνει σε συνθήκες που το κράτος πτωχεύει και ξεπουλά τα στοιχειώδη, αφήνοντας την κοινωνία χωρίς σχέδιο ανάκαμψης και ανάπτυξης, έρμαιο στα κύματα της διεθνούς κρίσης, χωρίς καν το κύρος και την ικανότητα να εξασφαλίσει κανόνες δικαιοσύνης στην κατανομή των θυσιών; Αλλά, το ζήτημα είναι ότι δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Χωρίς να είμαι σε θέση να το τεκμηριώσω, η αίσθησή μου είναι ότι η κρίση δεν έχει φτάσει ακόμη στην κορύφωσή της, τόσο τη συγκυριακή όσο και τη δομική. Αν λ.χ. χρεοκοπήσει κάποια από τις μεγάλες ή μεσαίες χώρες το σκηνικό θα μεταβληθεί. Δεν είναι βέβαια αυτό μια παρηγοριά, ούτε θα ελαφρώσει το βάρος μας. Θα αλλάξει όπως το τοπίο και το «παράδειγμα» μέσα από το οποίο αντιλαμβανόμαστε την κρίση. Οι κρίσεις, όπως άλλωστε και οι πόλεμοι, είναι απρόβλεπτες. Για να χρησιμοποιήσω μια ιστορική αναλογία, πώς λ.χ. να μάντευε κανείς κατά τη διάρκεια του αλβανικού πολέμου, το φθινόπωρο του 1940, ότι ο πόλεμος θα κρατούσε πέντε χρόνια, ότι θα γινόταν παγκόσμιος και πως θα έμπλεκαν σε αυτόν Ρωσία και Αμερική; Ζούμε μια ανάλογου μεγέθους κρίση που δεν ξέρουμε πού θα μας βγάλει.
Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=321543&ct=114&dt=21/03/2010#ixzz0isRkcjTy
Σιωπούν οι διανοούμενοι; Υπάρχουν τολμηρές φωνές
Ο Ρενέ Ντεκάρτ, ήρωας του Διαφωτισμού και θεμελιωτής της νεώτερης σκέψης, μαθαίνοντας το 1633 για τη δίκη του Γαλιλαίου από την Ιερά Εξέταση αποφασίζει να μη δημοσιεύσει την πραγματεία του περί Κόσμου και γράφει στον φίλο του Μερσέν ότι οι σκέψεις του δεν του είναι τόσο προσφιλείς για να διακινδυνεύσει μια ανάλογη δοκιμασία. Το μότο μου στη ζωή, γράφει, ήταν πάντα η φράση Βene vixit,qui bene latuit («Ζει καλά ο λάθρα βιώσας», φράση του Οβίδιου που ανακαλεί το επικούρειο «λάθε βιώσας»).
Μπορεί να είναι αναχρονιστικό να προβάλλουμε σε μια τόσο παλαιά εποχή τη σημερινή έννοια του διανοουμένου, όπως αυτή διαμορφώθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα σε σχέση με την υπόθεση Ντρέυφους, όμως προκαλεί τουλάχιστον απαρέσκεια να βλέπουμε έναν φιλόσοφο του διαμετρήματος του Ρ. Ντεκάρτ να φοβάται και να διστάζει απέναντι στην εξουσία και να απαρνείται δημοσίως τις απόψεις του προκειμένου να διασφαλίσει, όπως ομολογεί, μια άνετη ζωή.
Οσοι ρωτούν σήμερα, αλλά και κατά καιρούς, για τη σιωπή των διανοουμένων υπονοούν ότι θα πρέπει να τολμούν. Να τολμούν όχι μόνο να γνωρίσουν, όπως μας προέτρεπε ο άλλος ήρωας του Διαφωτισμού, ο Καντ (sapere aude), αλλά και να μιλούν, υπερασπιζόμενοι με παρρησία στον δημόσιο χώρο τόσο τις απόψεις τους όσο και υποθέσεις που αφορούν το κοινό καλό.
Η ιδέα πίσω από αυτή την παραίνεση είναι από τη μια ότι οι διανοούμενοι υπόκεινται μόνο στις δεσμεύσεις του λόγου, της αλήθειας, της δικαιοσύνης και δεν περιορίζονται, ή δεν πρέπει να περιορίζονται, από εξαρτήσεις και δουλείες υλικές, είναι δηλαδή ανεξάρτητοι, και από την άλλη ότι έχουν την ικανότητα, και ίσως την ισχύ, για να μιλήσουν για αυτούς, ή εξ ονόματος αυτών, που δεν μπορούν ή δεν έχουν τη γνώση.
Η εικόνα αυτή είναι παρωχημένη, εξιδανικευμένη και προβληματική. Οι διανοούμενοι δεν εγκαταβιούν στον χώρο του πνεύματος και δεν είναι το μέσον για να εκφραστούν δεδομένες αλήθειες του λόγου. Δεν έχουν πλέον μόνον αυτοί πρόσβαση στη γνώση, ενώ σε μια δημοκρατία όλοι οι πολίτες έχουν ευθύνη να μιλούν και να μεριμνούν για τις δημόσιες υποθέσεις. Δεν χρειάζεται να γίνονται ειδικά οι διανοούμενοι παράκλητοι. Το παράδειγμά τους ωστόσο είναι σημαντικό. Δεν είναι τόσο παράδειγμα σήμερα διαφωτιστή, καθοδηγητή ή αφ΄ υψηλού συνήγορου, αλλά παράδειγμα πολίτη που δεν εκφοβίζεται από μεγάλες ή μικρές εξουσίες, που φέρνει νέες ιδέες και τις ειδικές γνώσεις του στη δημόσια σφαίρα και υπερασπίζεται με ευαισθησία, αλληλεγγύη και συνέπεια αξίες και αρχές όχι για ένα ατομικό ιδιοτελές όφελος αλλά για το κοινό συμφέρον..
Στην Ελλάδα σήμερα υπάρχουν διανοούμενοι που τολμούν και μιλούν, συνήθως με επώδυνο γι΄ αυτούς κόστος. Δεν ακούγονται όμως πολύ γιατί η κοινή γνώμη είναι εθισμένη να αναγνωρίζει ακόμη και ως αντισυμβατικό ό,τι της είναι ήδη οικείο. Για να θεωρηθεί ότι μιλούν, πρέπει οι διανοούμενοι να πουν αυτό που η κοινή γνώμη έχει μάθει να περιμένει ως λόγο διανοουμένων και καλλιτεχνών. Δημιουργείται όμως το εξής παράδοξο: ενώ κυκλοφορεί συχνά στις οθόνες και στα πρωτοσέλιδα ένας παγιωμένος λόγος «διανοουμένων» (που περιφρονεί την πολιτική και τους πολιτικούς, υμνεί την πατρίδα, κολακεύει τον λαό, κτλ.), συγχρόνως εμφανίζονται σχόλια ότι οι διανοούμενοι δεν μιλούν! Είναι σαν να αναγνωρίζεται ότι, παρά τα φώτα των προβολέων, ο εύκολος αυτός λόγος δεν μπορεί να υποκαταστήσει μια αυθεντικά τολμηρή φωνή. Παραμένει κουρασμένος, προκατασκευασμένος, θαμπός. Ανακυκλώνει ευάρεστα ιδεολογικά στερεότυπα, δεν κάνει τον κόπο να αφουγκραστεί τι συμβαίνει, δεν διαφωτίζει, ούτε κινητοποιεί. Μπορεί ωστόσο, αν έτσι έχουν τα πράγματα, ακόμη και το κοινότοπο πλέον αίτημα να μη σιωπούν οι διανοούμενοι να λειτουργεί υπομνηστικά για να μας κατευθύνει να αναζητήσουμε τις πραγματικά τολμηρές και υπεύθυνες φωνές που προσθέτουν στα δημόσια πράγματα τις γνώσεις, την κρίση και την εμπειρία τους όχι ως αυθεντίες με οίηση, αλλά ως πολίτες με ενδιαφέρον για ένα κοινό μέλλον.
- Η κυρία Βάσω Κιντή είναι επίκουρη καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου των Αθηνών.
Διαβάστε Επίσης
Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=32154ct=114dt=/0/2010#ixzz0isT0jKGS
Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=321542&ct=114&dt=21/03/2010#ixzz0isRFETT8
Σιωπούν οι διανοούμενοι; Τοπίο στην ομίχλη
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αν σιωπούν οι διανοούμενοι σήμερα στη χώρα μας θα πρέπει πρώτα να προσδιορίσουμε ποιοι είναι οι διανοούμενοι στη χώρα μας, πράγμα κάθε άλλο παρά εύκολο. Διότι η έννοια του διανοουμένου είναι στα καθ΄ ημάς τόσο συγκεχυμένη που θα έπρεπε πρώτα να επιχειρήσουμε ορισμένες βασικές διακρίσεις.
Η βασικότερη διάκριση που θα μπορούσε να σκεφθεί κανείς είναι εκείνη ανάμεσα στην ευρύτερη και στη στενότερη έννοια του όρου. Με την ευρύτερη έννοια διανοούμενος είναι- μιλάω πάντοτε για την Ελλάδα- εκείνος που θεωρείται διανοούμενος (είτε από τους άλλους είτε από τον εαυτό του). Με την έννοια αυτή οι διανοούμενοι είναι σήμερα τόσο πολλοί ώστε να αποτελούν μία από τις πολυπληθέστερες τάξεις στη χώρα μας. Με τη στενότερη- δηλαδή, με την ακριβέστερη- έννοια του όρου, διανοούμενοι, κατά τη γνώμη μου, είναι όσοι διαθέτουν τις εξής τρεις ιδιότητες (και τις τρεις):
α) Εχουν τις απαιτούμενες γνώσεις για τα φλέγοντα κοινωνικοπνευματικά ζητήματα της εποχής τους. β) Σκέφτονται με το μυαλό τους, όχι με το μυαλό των άλλων. γ) Διατυπώνουν δημοσίως τις σκέψεις τους για τα παραπάνω ζητήματα.
Σύμφωνα με την έννοια αυτή, οι διανοούμενοι στη χώρα μας είναι, αν δεν κάνω λάθος, τόσο λίγοι ώστε να μην μπορούν να γεμίσουν μια αίθουσα σεμιναρίου. Και τούτο γιατί οι περισσότεροι από τους διανοουμένους με την ευρεία έννοια δεν διαθέτουν τη δεύτερη- και σπουδαιότερη- από τις τρεις ιδιότητες που διακρίνουν τους διανοουμένους με την ακριβέστερη, δηλαδή με τη σωστή, έννοια του όρου (πολύ συχνά δεν διαθέτουν ούτε και την πρώτη). Είναι, πιστεύω, σπουδαιότερη η δεύτερη ιδιότητα, γιατί διανοούμαι σημαίνει στοχάζομαι, συλλογίζομαι σε βάθος, σκέφτομαι κριτικά.
Θα πρέπει να σταθούμε λίγο σε αυτή την έλλειψη. Ως συναρτώμενη με την περιφερειακή θέση της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό και στο ευρύτερο δυτικό διανοητικό γίγνεσθαι, είναι, ως έναν βαθμό, κατανοήσιμη. Λέω ως έναν βαθμό, γιατί το γεγονός ότι η νεοελληνική διανόηση υπήρξε σχεδόν πάντοτε μεταπρατική των ιδεών που παράγονται στα διανοητικά κέντρα δεν δικαιολογεί τη σημερινή έκταση της απουσίας αυτενέργειας στη σκέψη της. Ελάχιστοι είναι οι σημερινοί έλληνες διανοούμενοι που συνδιαλέγονται δημιουργικά με τις ιδέες των διανοουμένων των κέντρων, δηλαδή που παράγουν δική τους σκέψη και που θα μπορούσαν ως εκ τούτου να χαρακτηριστούν διανοούμενοι με την ουσιαστική έννοια του όρου. Οι περισσότεροι- οι συντριπτικά περισσότεροι- αναπαράγουν άκριτα τις «κεντρικές» ιδέες, ακόμη και όταν οι ιδέες αυτές είναι φανερό ότι δεν μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα την ελληνική πραγματικότητα. Από την άποψη αυτή, η ελληνική διανόηση παραμένει αφόρητα επαρχιωτική!
Τα παραπάνω ήταν, πιστεύω, απαραίτητα αν θέλουμε να απαντήσουμε με κάποια ακρίβεια στο ερώτημα αν οι έλληνες διανοούμενοι σιωπούν ή όχι σήμερα, σε μιαν εποχή που ο λόγος της διανόησης είναι στον τόπο μας ιδιαίτερα αναγκαίος. Σε ό,τι αφορά τους διανοουμένους με την ουσιαστική έννοια του όρου, θα έλεγα ότι γενικά δεν σιωπούν, με τη διευκρίνιση όμως ότι, επειδή είναι πολύ λίγοι και επειδή ορισμένοι από αυτούς μιλούν λιγότερο απ΄ ό,τι θα έπρεπε ή δεν μιλούν καθόλου, η φωνή τους διακρίνεται πολύ δύσκολα. Και αυτό γιατί χάνεται κάτω από τη φωνή των διανοουμένων με τη μη ουσιαστική έννοια του όρου, οι περισσότεροι από τους οποίους όχι μόνο μιλούν, ενίοτε ακατάσχετα, αλλά και συχνά φωνασκούν.
Εχοντας λοιπόν απεικονίσει το τοπίο των διανοουμένων μας σήμερα με τους όρους που το περιέγραψα, θα μπορούσε κανείς, ως προς την παρουσία τους στην ελληνική πραγματικότητα, να επιχειρήσει να καταρτίσει μια τυπολογία τους. Ετσι θα έλεγα ότι οι έλληνες διανοούμενοι γενικά, δηλαδή με την ευρύτερη έννοια του όρου (στην οποία περιλαμβάνονται, βέβαια, και οι διανοούμενοι με τη στενότερη έννοιά του), θα μπορούσαν να διακριθούν σήμερα σε επτά κατηγορίες, στις εξής:
1. Σε εκείνους που μιλούν όσο θα έπρεπε.
2. Σε εκείνους που, δυστυχώς, μιλούν λίγο.
3. Σε εκείνους που, δυστυχώς, σιωπούν.
4. Σε εκείνους που, ευτυχώς, μιλούν λίγο.
5. Σε εκείνους που, ευτυχώς, σιωπούν.
6. Σε εκείνους που, δυστυχώς, μιλούν πολύ.
7. Σε εκείνους που, δυστυχώς, δεν σιωπούν.
Αθροίζοντας συγκριτικά τις ποσότητες ομιλίας και σιωπής των παραπάνω κατηγοριών το εξαγόμενο (μιλώντας πάντοτε γενικά) φέρνει αναπόφευκτα στον νου τον γνωστό δεκασύλλαβο στίχο του ιρλανδού ποιητή Γουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς (1865-199), τον οποίο μεταφράζω στον εθνικό μας δεκαπεντασύλλαβο:
Αυτοί που ξέρουν δεν μιλούν κι όσοι μιλούν δεν ξέρουν.
- Ο κ. Νάσος Βαγενάς είναι καθηγητής της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=321541&ct=114&dt=21/03/2010#ixzz0isQQoUJV
Σιωπούν οι διανοούμενοι;
Το φαινόμενο σύνηθες. Οποτε ξεσπά μια μεγάλη κοινωνική κρίση, το στερεότυπο ερώτημα επανέρχεται: «Γιατί σιωπούν οι διανοούμενοι;». Η οικονομική κρίση που βιώνουμε αποτελεί αφορμή για να ανοίξει- και πάλι - η συζήτηση. Σιωπούν όμως πράγματι οι διανοούμενοι; Αν ναι, είναι από αγανάκτηση και από αηδία; Είναι φυγή; Υπεκφυγή; Ή απλώς δεν έχουν κάτι συγκεκριμένο να προτείνουν; Και αν όχι, μήπως φταίμε εμείς που δεν ανατρέχουμε στον λόγο τους, ή μήπως στο σύγχρονο μιντιακό τοπίο δεν έχουν θέση;
ΑΝ ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ είναι γιατί δεν μιλούν οι διανοούμενοι για την κρίση, η απάντηση είναι καλύτερα να σιωπούν. Είναι απίστευτο τι γράφεται. Για τον ένα φταίει ο «κλεφτοαρματωλισμός» (sic!). Για έναν άλλο το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν πέρασε Αναγέννηση, Μεταρρύθμιση, Διαφωτισμό, Βιομηχανική Επανάσταση κλπ., για το ότι δηλαδή είναι ό,τι δεν είναι. Η Μεταπολίτευση και το πνεύμα της είναι ένας συνήθης τα τελευταία χρόνια ύποπτος. Κάποιος ονειρεύτηκε τον Τσόρτσιλ να σώζει την Ελλάδα όπως στα Δεκεμβριανά. Ο καταπιεσμένος εσωτερικός οριενταλισμός βρήκε ευκαιρία να εκδηλωθεί, κάνοντας ηχώ με τον οριενταλισμό των δυτικών μέσων ενημέρωσης, δείχνοντας άλλη μια φορά πόσο εύθραυστη είναι η θέση της Ελλάδας στον δυτικό αναπτυγμένο κόσμο όχι μό νο γεωπολιτικά, αλλά και στις συνειδήσεις. Και όμως δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που όλοι πανηγυρίζαμε για το γεγονός ότι με το ευρώ η Ελλάδα μπήκε στον κύκλο των ισχυρών της Ευρώπης. Συζητούσαμε για την αισιόδοξη εκδοχή της νεο-ελληνικής ιστορίας, λέγοντας ότι το ερώτημα δεν είναι γιατί η Ελλάδα καθυστέρησε σε σχέση με την Ευρώπη, αλλά πώς τα κατάφερε εκκινώντας από ένα καθυστερημένο περιβάλλον να προσεγγίσει την αναπτυγμένη Ευρώπη. Ποιος φανταζόταν παρόμοια ανατροπή, κατά την οποία η Ελλάδα από νησίδα ευρωπαϊκής σταθερότητας στα Βαλκάνια μετατράπηκε σε θρυαλλίδα αποσταθεροποίησης του Ευρώ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης;
Διαβάστε Επίσης
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)