Ο Ρουσό και το κοινωνικό συμβόλαιο

Η κριτική στην αθεράπευτη τάση της κάθε εξουσίας προς τη διαφθορά είναι η ανθεκτική παρακαταθήκη του «πολίτη της Γενεύης» 

Κιτρομηλίδης Πασχάλης Μ., TO BHMA:29/07/2012

Στη σημερινή Ευρώπη της κρίσης, όπου οι ανισότητες οξύνονται και τα συναισθήματα της αδικίας γιγαντώνονται και αναζητούν διεξόδους σε ποικίλες μορφές κοινωνικής διαμαρτυρίας, ακούγεται συχνά το αίτημα για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, τη σύμπηξη μιας νέας βάσης για την κοινωνική συνύπαρξη, θεμελιωμένη σε κοινωνικές συναινέσεις που να ικανοποιούν το αίτημα της δικαιοσύνης. Το αίτημα είναι διάχυτο και αισθητό και πέρα από τις χειραγωγήσεις τις οποίες υφίσταται από την πολιτική δημαγωγία που έχει περισσεύσει στις μέρες μας στην Ελλάδα και αλλού. Είναι διάχυτο ακριβώς επειδή εκφράζει βαθιές υπαρξιακές ανάγκες που συνιστούν προϋποθέσεις για την επιβίωση της κοινωνίας. Ακόμη και στην πρόσφατη συζήτηση των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης διατυπώθηκε για άλλη μία φορά η ανάγκη για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο.

Τι Μεταπολίτευση χρειαζόμαστε;

[ΤΟ ΒΗΜΑ, 29/7/2012]. Λίγες ίσως ιστορικές περίοδοι έχουν αποτελέσει τόσο αμφιλεγόμενο σημείο αναφοράς όσο η Μεταπολίτευση. Πολλές φορές αναγγέλθηκε το τέλος της, ενώ πρόσφατα η Μεταπολίτευση θεωρήθηκε υπεύθυνη για όλα τα «δεινά» της σημερινής Ελλάδας, από τη διαφθορά ως την οικονομική χρεοκοπία, με αποτέλεσμα να εγγράφεται η Μεταπολίτευση αρνητικά στη σύγχρονη ιστορική συνείδηση. Παραγνωρίζεται έτσι ότι η Μεταπολίτευση ήταν η περίοδος θεμελίωσης της δημοκρατίας στην Ελλάδα και η απαρχή της πορείας ένταξης της χώρας στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.

Το σύγχρονο κράτος είναι... μεσαιωνικό

Του Πασχου Mανδραβελη, Η Καθημερινή, 29/7/2012

Σήμερα το εθνικό κράτος είναι μια παγκόσμια πραγματικότητα. Σε κάθε γωνιά της οικουμένης οι λαοί υιοθέτησαν έναν συγκεκριμένο τρόπο οργάνωσης των κοινών τους υποθέσεων. «Μας είναι αδύνατον να φανταστούμε τη ζωή χωρίς αυτό», έγραψε στο βιβλίο «Γιατί γεννήθηκε το κράτος» ο καθηγητής του Πρίνστον Τζόζεφ Ρ. Στρέγερ. «Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι. Υπήρχαν περίοδοι -όχι πολύ μακρινές με τα μέτρα των ιστορικών- κατά τις οποίες το κράτος δεν υπήρχε, δίχως κανείς να νοιάζεται για τούτη την απουσία. Σε εκείνες τις εποχές, αυτός που δεν είχε ασφάλεια κι ευκαιρίες ήταν ο άνθρωπος δίχως οικογένεια ή χωροδεσπότη, εκείνος που δεν ήταν ενταγμένος σε μια τοπική κοινότητα ή σε μια ισχυρή θρησκευτική ομάδα. Ο άνθρωπος αυτός μπορούσε να επιβιώσει μόνο αν γινόταν υποτελής ή δούλος».

Παλαιοκομματισμός «εθνικής σωτηρίας»

• Tου Χρηστου Γιανναρα, Η Καθημερινή, 29/7/2012

«Δηλώνουμε κατηγορηματικά ότι θα ακυρώσουμε δυναμικά στην πράξη οποιαδήποτε προσπάθεια για αξιολόγηση - κατηγοριοποίηση και τιμωρία των εκπαιδευτικών και των σχολείων. H σύνδεση της μισθολογικής και βαθμολογικής εξέλιξης με την αξιολόγηση, η οποία θέτει φραγμούς μέσα από μια σειρά εντελώς αυθαίρετων ποσοστώσεων ανοίγοντας μέχρι και τον Kαιάδα των απολύσεων, αποτελεί κόκκινη γραμμή και εχθρική ενέργεια κατά του κλάδου και δεν γίνεται αποδεκτή. Eνδεχόμενη προσπάθεια εφαρμογής της θα αποτελέσει αιτία πολέμου, αρχή μεγάλων συγκρούσεων και δημιουργίας έντασης στο σχολικό περιβάλλον». Tο τελεσίγραφο πολέμου υπογράφει η «Διδασκαλική Oμοσπονδία Eλλάδος» – «σε ανάλογο μήκος κύματος κινούνται οι θέσεις και της Oμοσπονδίας Λειτουργών Mέσης Eκπαιδεύσεως» («K» 14.7.2012). Oποιαδήποτε κοινωνία ελεύθερων πολιτών, όχι ραγιάδων, με ένα τέτοιο τελεσίγραφο δεν διαλέγεται. Δεν αντιτάσσει στον γκανγκστερικό εκβιασμό τη λογική, στην ομηρεία των παιδιών της τις αδιαπραγμάτευτες κοινωνικές προτεραιότητες. Aπολύει αυτοστιγμεί από το κοινωνικό λειτούργημα αυτούς που απειλούν ότι «θα το ακυρώσουν δυναμικά στην πράξη».

Η νέα Αριστερά

Του Θανου Bερεμη * Η Καθημερινή, 29/7/2012

Η νέα Αριστερά, όπως εκπροσωπείται κυρίως από τον ΣΥΡΙΖΑ, προσπαθεί να προσαρμόσει τη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία για την κατίσχυση της εργατικής τάξης, στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Σήμερα, η αληθινή εργατική τάξη έχει περιοριστεί στο εκλογικό περίπου μέγεθος του ΚΚΕ, ενώ το μεγάλο ποσοστό του εκλογικού σώματος που προτίμησε στις τελευταίες εκλογές τον ΣΥΡΙΖΑ, αποτελείται κυρίως από ανέργους του ιδιωτικού τομέα, αφού ο δημόσιος παραμένει ανέγγιχτος από την ανεργία. Οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ είναι ακόμα δημόσιοι υπάλληλοι οι οποίοι πιστεύουν ότι ο κ. Τσίπρας θα εξασφαλίσει την παραμονή τους στο Δημόσιο.

Πολιτική πραγματικότητα και η εγχώρια βιομηχανία των ψευδαισθήσεων

14ΙΟΥΛ

• Γράφει ο Βασίλης Τακτικός

Δεν είναι μόνο ο ανεδαφικός λαϊκισμός των ατεκμηρίωτων υποσχέσεων που λέει ότι μπορούν να αυξηθούν οι μισθοί με δανεικά. Είναι παράλληλα και η «βιομηχανία των ψευδαισθήσεων» από όλη την Ελληνική πολιτική τάξη που αποφεύγει τις μεταρρυθμίσεις με τα προσχήματα άλλοτε της  «εφεδρείας» και άλλοτε με τις αποκρατικοποιήσεις και επιμηκύνσεις.

Οι μεν καλλιεργούν τις ψευδαισθήσεις ότι μπορούμε να εκβιάσουμε για περισσότερα δανεικά και επιχορηγήσεις-επιμηκύνσεις, οι δε καλλιεργούν τις ψευδαισθήσεις ότι τα πράγματα θα παραμείνουν ως έχουν στο δημόσιο ξεπουλώντας την δημόσια περιουσία, δίνοντας τελικά τροφή στον κρατισμό και τον παρασιτισμό με διαφορετικά μέσα.

Τα καλά νέα τον τελευταίο μήνα  μετά τις εκλογές ήρθαν από την Ευρώπη. Το Συμβούλιο Κορυφής στις Βρυξέλλες και ο ιστορικός Συμβιβασμός Βορείων και Νοτίων ήταν μια εξέλιξη που προκάλεσε ανακούφιση και ενδυνάμωσε τόσο την Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) όσο και το Ευρώ. Κατά αυτό τον τρόπο ανοίγει για την Ελλάδα, ένα παράθυρο ευνοϊκότερων  ρυθμίσεων του δημόσιου χρέους. Όμως, τα νέα δεν είναι εξίσου καλά σε σχέση με το θολό τοπίο της προγραμματικής συμφωνίας της τρικομματικής κυβέρνησης και των προγραμματικών δηλώσεων που επικεντρώθηκαν μόνο στις «αποφασιστικές» αποκρατικοποιήσεις- ιδιωτικοποιήσεις και στη διαβεβαίωση ότι δεν θα γίνουν απολύσεις στο Δημόσιο, όταν αυτές οι θέσεις κοστίζουν πολλαπλάσιες θέσεις ανεργίας και φορολογικά βάρη στον ιδιωτικό τομέα και επιχειρήσεις.

Το Προσωπο: Ζαν Ζακ Ρουσό

• Το τίμημα της ελευθερίας

Γεννημένος το 1712 στην προτεσταντική Γενεύη, όπου οι Γάλλοι πρόγονοί του είχαν βρει καταφύγιο την περίοδο των θρησκευτικών πολέμων, ο νεαρός Ζαν- Ζακ δεν γνώρισε τη μητέρα του, η οποία πέθανε μόλις εννέα ημέρες μετά τη γέννησή του. Ο πατέρας του Ισαάκ, επιδέξιος ωρολογοποιός με ευρεία μόρφωση και λατρεία για τη μουσική, του ενέπνευσε μια εξιδανικευμένη εικόνα του ανεξάρτητου τεχνίτη, με πλούσια ενδιαφέροντα και ανοιχτούς ορίζοντες- προτού τον εγκαταλείψει στον θείο του, σε ηλικία δέκα ετών, για να ζήσει με τη δεύτερη σύζυγό του. Εξίσου εξιδανικευμένη ήταν η εικόνα του Ρουσό για τη γενέτειρά του, τυπικά ελεύθερη πόλη- κράτος με άμεση δημοκρατία, ουσιαστικά υπό τον έλεγχο των 25 πλουσιότερων οικογενειών που τη διοικούσαν.

Ο μακρινός ανατρεπτικός προφήτης

Τριακόσια χρόνια από τη γέννησή του, ο Ζαν Ζακ Ρουσό αποτελεί πηγή έμπνευσης για πολλούς, αλλά και στόχο πολεμικής

• Του Πετρου Παπακωνσταντινου, Η Καθημερινή, 8/7/2012

Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος, κι ωστόσο είναι παντού δεσμώτης.

Ο πρώτος που έχοντας περιφράξει ένα κομμάτι γης σκέφτηκε να πει «αυτό είναι δικό μου» και βρήκε ανθρώπους αρκετά αφελείς ώστε να τον πιστέψουν υπήρξε ο πραγματικός ιδρυτής της κοινωνίας των πολιτών. Από πόσα εγκλήματα, πολέμους, φόνους, από πόσες αθλιότητες και αίσχη θα είχε απαλλάξει το ανθρώπινο γένος εκείνος που, ξεριζώνοντας τους πασσάλους ή σκεπάζοντας το χαντάκι θα φώναζε στους συνανθρώπους του: «Μην ακούτε αυτόν τον αγύρτη. Χαθήκατε, αν ξεχάσατε πως οι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη δεν ανήκει σε κανέναν»! Οι πλούσιοι από τη δική τους πλευρά, ευθύς μόλις γνώρισαν την ευχαρίστηση της κυριαρχίας, περιφρόνησαν αμέσως όλους τους άλλους και χρησιμοποιώντας τους παλιούς δούλους για να υποτάξουν νέους, δεν σκέφτηκαν παρά να κατακτήσουν και να υποδουλώσουν τους γείτονές τους, ίδιοι με τους πεινασμένους λύκους, που έχοντας δοκιμάσει ανθρώπινη σάρκα, αποφεύγουν κάθε άλλη τροφή και δεν θέλουν παρά να καταβροχθίζουν ανθρώπους.

Οταν η εργασία ήταν το ήμισυ του κεφαλαίου

Το μοίρασμα της παραγωγής μεταξύ των ιδιοκτητών της γης και αυτών που την καλλιεργούσαν, στην προβιομηχανική Ελλάδα

• Του ΣΠ. Ι. Ασδραχα*Η Καθημερινή, 8/7/2012

Ο λόγος για προκαπιταλιστικές, προβιομηχανικές συνεπώς οικονομίες και κοινωνίες: πεδίο παρατήρησης, το λιγότερο απόξενο στον υπογραφόμενο χωροχρόνο, ό,τι δηλαδή ονομάσαμε Ελλάδα. Θα αρχίσω, με πολλή αφαίρεση με τον κυρίαρχο πρωτογενή τομέα, την αγροτική παραγωγή. Με τον ίδιο βαθμό αφαίρεσης θα προτάξω το δίπολο αγροδότη και αγρολήπτη. Εξυπακούεται ότι η διχοτομία αυτή δεν είναι απόλυτη: ο αγρολήπτης μπορεί να καλλιεργεί και δική του γη μαζί με τη γη του άλλου. Ποιο είναι το κλειδί για να βρούμε το μερίδιο της εργασίας σ’ αυτό το σχήμα; Προφανώς τα συστήματα διανομής της συγκομιδής. Ενα απ’ αυτά είναι το μισακάρικο.

Τι να κρατήσουμε και τι ν’ αφήσουμε

Η αρχέγονη ελληνική συνεστίαση και το αίτημα των επιτρόπων να σταματήσουν οι Ελληνες να ξοδεύουν στις ταβέρνες

• Του Βασιλη Kαραποστολη* Η Καθημερινή, 8/7/2012

Σήμερα, που φοβόμαστε πως θα χάσουμε πολλά, ας μιλήσουμε για τα απαραίτητα - που είναι πάντα λίγα. Τι είναι το πιο απαραίτητο για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε; Είναι να μπορέσουμε να πούμε ένα κατ’ αρχήν «ναι» σ’ αυτό που υπήρξαμε. Μοιάζει παράδοξο αυτό, ή σχεδόν παράλογο, από τη στιγμή που το λέει κανείς κάτω από την πίεση της κρίσης που ζούμε. Αλλά ακριβώς εκεί είναι το πρόβλημα: η κρίση μας σπρώχνει να διαγράψουμε εντελώς αυτό που έχουμε ζήσει και να κοιτάξουμε το πώς θα ζήσουμε στο εξής. Ομως για να ζήσουμε προσανατολισμένοι στο μέλλον πρέπει να έχουμε ένα παρελθόν μέσα μας που να μας λέει: «μπορείς να προχωρήσεις, σου αξίζει να μην καταπέσεις». Εάν σ’ ένα λαό δεν επιβιώνει αυτή η ικανότητα για κατάφαση, τότε η όποια πορεία του προς το αύριο δεν μπορεί παρά να είναι σφραγισμένη με ανησυχία και με τόσα ερωτηματικά σε κάθε του βήμα που θα αποκλείουν οποιαδήποτε ικανοποίηση. Ο Επίκουρος μας είχε ειδοποιήσει από πολύ παλιά γι’ αυτή την αρρώστια. Ελεγε πως όποιος είναι στραμμένος ολοκληρωτικά προς το μέλλον, έχει χάσει ουσιαστικά τη φρόνησή του, είναι αγνώμων, άχαρις απέναντι σε όσα προηγήθηκαν. Δεν ζει, πρόκειται απλώς να ζήσει. Δεν γεύεται το παρόν (που περιέχει και τις αναμνήσεις του), αλλά νιώθει αδιάκοπα τη στυφάδα που σταλάζει σε μια ψυχή, όταν αυτή αρνείται το παρελθόν της χωρίς από την άλλη και να εμπιστεύεται εκείνα που δεν έχουν ακόμα φανεί.

Νέες ιδέες για το κράτος

Προτάσεις για την επανεφεύρεση του θεσμού που έχει πέσει σε μαρασμό

• Του Θαναση Bασιλειου, Η Καθημερινή, 8/7/2012

PHILIPPE AGHION - ALEXANDRA ROULET: Ο νέος ρόλος του κράτους. Για μια ανανεωτική σοσιαλδημοκρατία, μετ: Ανθή Ξενάκη, εκδ. Πόλις - σελ. 146

Μετά το μεταπολεμικό οικονομικό μοντέλο της Ενδοξης Τριακονταετίας και με τη μετάβαση από την κεϊνσιανή στη συντηρητική επανάσταση, η Ευρώπη χρειάζεται να εφεύρει εκ νέου τον δικό της βηματισμό. Στα συμφραζόμενα ενός κόσμου που δεν θα μοιάζει σε τίποτα με τον προηγούμενο και στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης το τέλος της οποίας δεν είναι άμεσα ορατό, αναπτύσσεται ο δημόσιος διάλογος για τα όρια του κράτους και της αγοράς, δίχως να υπάρχει ένα αποκρυσταλλωμένο καλύτερο παράδειγμα προς μίμηση ή ένα χειρότερο παράδειγμα προς αποφυγή. Η θεωρητική σύλληψη ενός κράτους δικαίου που θα ενισχύει τη συλλογική ευημερία, δίχως να εγκαταλείπει τους πλέον ευάλωτους, είναι το ζητούμενο. Το ερώτημα εδώ είναι: τι κράτος θέλουμε; «Αντί να κάνουμε τους διαιτητές ανάμεσα στο “περισσότερο κράτος” και το “λιγότερο κράτος”, θα πρέπει να στοχαστούμε το “διαφορετικό κράτος”», υποστηρίζουν οι Φιλίπ Αγκιόν και Αλεξαντρά Ρουλέ. Η επένδυση στην εκκόλαψη και υλοποίηση ιδεών, η προστασία των πολιτών από καινοφανείς κινδύνους, η εγγύηση της κοινωνικής συνοχής και του συμβολαίου μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και, τέλος, η εδραίωση της δημοκρατίας συγκαταλέγονται στις προϋποθέσεις της επανεφεύρεσης του κράτους για την κοινωνία και την οικονομία.

Νέες Εποχές: Οι Ελληνες στα όρια;

Προ ημερών νεαρός μαχαιρώθηκε από άλλους νεαρούς επειδή τους έκανε παρατήρηση για τα περιττώματα του σκύλου τους. Εκρηξη δι' ασήμαντον αφορμήν... Και δεν είναι η μοναδική. Η χώρα δείχνει να βγαίνει εκτός ορίων. Πολλοί αποδίδουν τα φαινόμενα αυτά στην κρίση που έχει τεντώσει τα νεύρα πολλών. Η οργή για τα μέτρα, οι Αγανακτισμένοι στο Σύνταγμα, οι live χειροδικίες, το κυνήγι κάθε διαφορετικού σε απόψεις, προτιμήσεις και χρώμα δέρματος... Τα συναισθήματα αυτά έφτασαν να εκφραστούν και στην κάλπη, αλλά οι κραυγές φαίνεται να ξεχειλίζουν στον «διάλογο» που γίνεται στη δουλειά, στο σπίτι, στις δημόσιες υπηρεσίες, παντού. Και το κράτος; Γιατί επιλέγει να απουσιάζει όποτε το καλούν οι πολίτες και αδυνατεί να λειτουργήσει διαμεσολαβητικά στις σχέσεις μεταξύ των πολιτών, με αποτέλεσμα εξαγριωμένοι και αυτόκλητοι προστάτες να καταλαμβάνουν τον χώρο που αυτό αφήνει; Μεταφέρει και αυτό το άχθος των επιπτώσεων της κρίσης. Αραγε η υπομονή και η έλλογη κρίση εξαφανίστηκαν από τις αρετές του Ελληνα; Αναζητούνται απαντήσεις και όχι εύκολες εξηγήσεις.

ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 1 Ιουλίου 2012