To φάντασμα του ευρωσκεπτικισμού

Αθανασόπουλος Αλ. Άγγελος 

• Από τη Μαρίν Λεπέν και τον Χερτ Βίλντερς ως τον Νάιτζελ Φάρατζ και την Εναλλακτική για τη Γερμανία

ΤΟ ΒΗΜΑ:  04/01/2014

 

Ενα φάντασμα στοιχειώνει τις πρωτεύουσες της Ευρώπης εν όψει των ευρωεκλογών του Μαΐου: το φάντασμα του ευρωσκεπτικισμού. Στις καγκελαρίες, στα ινστιτούτα ερευνών και δημοσκοπήσεων και φυσικά στα think tanks όλοι προσπαθούν να ερμηνεύσουν ή, καλύτερα, να προβλέψουν τι θα βγάλουν οι κάλπες.

Η άνοδος αντιευρωπαϊκών και ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων, διαφόρων ιδεολογικών αποχρώσεων και αντιφατικών απόψεων, αλλά με βασικό πρόσημο και κοινό παρονομαστή τον λαϊκισμό, προκαλεί τεράστια ανησυχία. Και αυτό διότι μια επιτυχία τους στην Ευρωβουλή θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο: να διοχετευθεί πίσω στην εθνική πολιτική σκηνή κάθε χώρας και να υψώσει εμπόδια στη λήψη αποφάσεων κρίσιμων για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ).

Η χειρότερη εξέλιξη θα ήταν να δημιουργηθεί ένα ιδιότυπο «Ευρωπαϊκό Κόμμα του Τσαγιού», όπως έγραψε πριν από λίγο καιρό ο αρθρογράφος των «Financial Times» Γκίντεον Ράχμαν. Αυτό το... μόρφωμα δεν θα έχει απήχηση τόσο λόγω των θέσεών του όσο λόγω των επιπλοκών που θα μπορούσε να προκαλέσει στο ευρωπαϊκό εγχείρημα κατηγορώντας το «σάπιο σύστημα» των ελίτ της Ευρώπης, κινδυνολογώντας ασύστολα για την πορεία της κοινωνίας και θεωρώντας «κάθε συμβιβασμό προδοσία».  

Παράλληλα ο διαχωρισμός του «ευρωπαϊκού» από το «εθνικό» δεν θα είναι εύκολος στον δρόμο προς τις κάλπες. Οπως έλεγε χαρακτηριστικά στο «Βήμα» κοινοτική πηγή, «επί χρόνια στις ευρωεκλογές τα μεγάλα κόμματα δεν έφερναν τα ευρωπαϊκά θέματα στο προσκήνιο. Σήμερα το πράττουν τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα και οι φιλοευρωπαϊστές δεν έχουν απάντηση». Παράλληλα η καλλιέργεια προσδοκιών ότι η ύφεση ξεπερνάται ή ότι θα αναληφθούν πρωτοβουλίες π.χ. για την καταπολέμηση της νεανικής ανεργίας τροφοδοτεί τους ευρωσκεπτικιστές όταν δεν εκπληρώνονται.

Από επικοινωνιακής άποψης, η εντυπωσιακότερη κίνηση στο μέτωπο των «λαϊκιστών» είναι η προεκλογική συμμαχία του γαλλικού Εθνικού Μετώπου της χαρισματικής Μαρίν Λεπέν και του ολλανδικού Κόμματος της Ελευθερίας του Χερτ Βίλντερς. Η Λεπέν, η οποία αυτοπροβάλλεται ως πιθανή ηγέτις μιας ετερόδοξης συμμαχίας λαϊκιστικών και αντιευρωπαϊκών κομμάτων, ήθελε να εντάξει στο σχήμα αυτό και τον κατά πολλούς γραφικό πρόεδρο του βρετανικού Κόμματος της Ανεξαρτησίας (UKIP) Νάιτζελ Φάρατζ. Ο τελευταίος δεν δέχθηκε - σε άλλη μία ένδειξη ότι το εν λόγω στρατόπεδο δεν έχει ενιαία δομή.

Αυτό που εντυπωσιάζει όμως είναι ότι τέτοιου είδους κόμματα κερδίζουν έδαφος ή και επιβάλλουν την ατζέντα τους ακόμη και σε χώρες όπου εκ πρώτης όψεως δεν θα το περίμενε κανείς. Στη Γερμανία μάλιστα το νεοσύστατο κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) έφθασε μια ανάσα από το να εισέλθει στη νέα Μπούντεσταγκ τον περασμένο Σεπτέμβριο. Πολλοί φοβούνται ότι τα ποσοστά του στις ευρωεκλογές θα ανέβουν εντυπωσιακά και ορισμένοι δεν δίστασαν να πουν ότι ένας από τους λόγους που «κολλάει» μια γενναία ρύθμιση του ελληνικού χρέους πριν από τις ευρωεκλογές είναι ότι η Ανγκελα Μέρκελ δεν θέλει να προσφέρει επιχειρήματα στο AfD.

Στην Ολλανδία ο Βίλντερς δεν τα κατάφερε στις τελευταίες εθνικές εκλογές. Τώρα όμως τα ποσοστά του ανεβαίνουν πάλι. Η κυβέρνηση της χώρας, όμως, μιας εκ των ιδρυτριών της άλλοτε ΕΟΚ, παρουσίασε πρόσφατα μια λίστα 54 θεματικών όπου η Χάγη πρέπει να διεκδικήσει να επιστραφούν οι αρμοδιότητες από το κοινοτικό στο εθνικό επίπεδο. Δύσκολα μπορεί κάποιος να κρύψει την επίδραση του Βίλντερς σε αυτή την κίνηση... Και βέβαια η ευρωσκεπτικιστική στροφή της Ολλανδίας έδωσε θάρρος και σε σκληροπυρηνικούς βρετανούς Συντηρητικούς. Ανάλογη έκθεση για επιστροφή αρμοδιοτήτων από τις Βρυξέλλες στο Λονδίνο έχει παρουσιάσει και αρμόδια επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων.

Επιπλέον, η αύξηση των ευρωσκεπτικιστών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα μπορούσε να προκαλέσει επιπλοκές στη λειτουργία του. Η Ευρωβουλή λειτουργεί με αμοιβαίες υποχωρήσεις και αποφεύγονται οι κρίσεις με συμβιβασμούς, άλλοτε ευκολότερους και άλλοτε επώδυνους. Αν οι ακραίες φωνές ενισχυθούν, τότε το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και οι Σοσιαλιστές, οι δύο μεγάλες παρατάξεις, μπορεί να δουν μέλη τους να διαφοροποιούνται σε κρίσιμα ψηφίσματα και να συμπαρατάσσονται με ακραίες φωνές.

Σύμφωνα πάντως με τον Ιβ Μπερτονσινί του γαλλικού ινστιτούτου «Notre Europe», «μπορούμε να διακρίνουμε τουλάχιστον τέσσερις κατηγορίες λαϊκιστών καθώς πλησιάζουμε προς τις ευρωεκλογές». Οπως μας εξηγεί σε συζήτηση που είχαμε μαζί του στα γραφεία του «Notre Europe», η Ενωμένη Ευρωπαϊκή Αριστερά (GUE), που κατεβαίνει στις ευρωεκλογές με υποψήφιο για την προεδρία της Κομισιόν τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ κ. Αλ. Τσίπρα, η «Ευρώπη της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας» (EFD) με πρόσωπα όπως ο Φάρατζ, οι «Ανένταχτοι», όπως οι Λεπέν και Βίλντερς, και οι «Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές» (ECR), στους κόλπους των οποίων εντοπίζει κανείς τους βρετανούς, τσέχους και πολωνούς συντηρητικούς, «δεν μπορούν να κατηγοριοποιηθούν μαζί. Αυτό σημαίνει ότι το Ευρωκοινοβούλιο δεν θα επηρεαστεί στη λήψη αποφάσεων». Επομένως, μια «Διεθνής των λαϊκιστών και εθνικιστών» δεν είναι εύκολη υπόθεση. Κόμματα όμως όπως το Εθνικό Μέτωπο της Λεπέν αναμένεται να αυξήσουν σημαντικά τον απόλυτο αριθμό των ευρωβουλευτών τους.

Ευρωεκλογές και Κομισιόν
Οι ευρωεκλογές του ερχόμενου Μαΐου έχουν αρκετές ιδιαιτερότητες. Κατ' αρχάς, θα πρόκειται για την πρώτη αναμέτρηση από γενέσεως Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (το 1979) όπου, βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, το πλέον φεντεραλιστικό όργανο της ΕΕ έχει τόσο αυξημένες νομοθετικές εξουσίες και ισχυρό λόγο επί του κοινοτικού προϋπολογισμού. Επίσης, έχει ενισχυμένο ρόλο στην εκλογή του προέδρου της Επιτροπής.

Μάλιστα τα περισσότερα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα θα έχουν υποψηφίους για την προεδρία της Επιτροπής. Ηδη οι Σοσιαλιστές έχουν επιλέξει τον νυν πρόεδρο της Ευρωβουλής Μάρτιν Σουλτς και το GUE τον κ. Τσίπρα. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα κρατά κλειστά τα χαρτιά του, τουλάχιστον ως τον προσεχή Μάρτιο, όπου θα γίνει το συνέδριό του. Στο παρασκήνιο ακούγονται ονόματα όπως του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και του σημερινού επιτρόπου Μισέλ Μπαρνιέ. Ωστόσο ο πρόσφατος χρησμός (;) της Μέρκελ ότι δεν βλέπει «κάποιον αυτοματισμό μεταξύ των υποψηφίων και της πλήρωσης των θέσεων» αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα.

Η δεύτερη και σαφώς σημαντικότερη αλλαγή σε σχέση με το παρελθόν είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα πραγματοποιηθούν οι ευρωεκλογές. Αυτό θα συμβεί με την Ευρώπη να βρίσκεται πλέον στην καρδιά του εθνικού πολιτικού διαλόγου αλλά για τους λάθος λόγους και σε συνθήκες που καθορίζονται από τη διάχυτη λαϊκή αντίληψη ότι η ΕΕ είναι μέρος του προβλήματος και όχι μέρος της λύσης. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να αυξηθεί η προσέλευση και να μειωθεί η αποχή, αλλά με σκοπό να εκφραστεί αγανάκτηση, γεγονός που θα ευνοούσε τους ευρωσκεπτικιστές.

Σε αυτό το πλαίσιο, «απαιτείται να μιλήσουμε πολιτικά και όχι τεχνοκρατικά» μας λέει στο «Βήμα» η Πασκάλ Ζοανίν, γενική διευθύντρια του Ιδρύματος «Ρομπέρ Σουμάν». Και προσθέτει ότι «αυτό που πρέπει να εξηγηθεί - και όχι απαραίτητα από τους πολιτικούς - είναι ότι αν δεν υπήρχε Ενωμένη Ευρώπη, τότε η κατάσταση λόγω της κρίσης θα ήταν πολύ χειρότερη».