Οι ανά τον κόσμο στοχαστές εγκωμιάζουν τον γερμανό φιλόσοφο που σήμερα γιορτάζει τα 80ά γενέθλιά του
Η ζωή δεν είναι ωστόσο μυθιστόρημα. Τέτοιοι ειλικρινείς μάρτυρες είναι μάλλον «ιδεατοί», όχι πραγματικοί. Οχι όμως εντελώς ανύπαρκτοι. Για τον γερμανό φιλόσοφο Γιούργκεν Χάμπερμας υπάρχουν πάντως ως «ιδανικοί συνομιλητές». Αυτό βεβαίως μόνο εφόσον πάρουν μια στάση που είναι επικοινωνιακά «στρατηγική», αποβλέπει δηλαδή στην εξεύρεση της αλήθειας. Διαφορετικά έχουν «τακτική» στάση. Αυτή στοχεύει στην επίτευξη ιδιοτελών ή και δολίων επιδιώξεων.
Η ισότιμη, ελεύθερη από καταναγκασμούς επικοινωνία, είναι για τον Χάμπερμας, όπως το αναπτύσσει στο βιβλίο του «Θεωρία της επικοινωνιακής δράσης», το βασίλειο του αληθινού. Το μέσο της είναι η γλώσσα. Μπορεί το ψεύδος και η απάτη να οργιάζουν στον καθημερινό διάλογο, συνολικά όμως δεν κερδίζουν το πάνω χέρι- το βέλος της συνισταμένης δείχνει τελικά προς την αλήθεια. Στον αντίποδα του συστήματος επικοινωνίας είναι το σύστημα εξουσίας. Το μέσον του είναι η βία- νομιμοποιημένη ή όχι. Η γλώσσα έχει εκφυλιστεί εδώ σε υποχείριό της.
Το μεγάλο «στοίχημα» της ανθρωπότητας είναι έτσι η εκτόπιση του συστήματος εξουσίας από εκείνο της επικοινωνίας. Στο τελευταίο ο ομιλητής παίρνει τον εαυτό του και τους άλλους στα σοβαρά. Ο λόγος του γίνεται «επικοινωνιακή δράση»- ούτε σκέτο μπλα μπλα ούτε επικοινωνιακό τέχνασμα. Το ίδιο ισχύει και για τους συνομιλητές του. Ετσι επικρατεί «η μη βίαιη βία του καλύτερου επιχειρήματος». Στο τέλος δεν υπάρχουν ούτε απόλυτα χαμένοι ούτε απόλυτα κερδισμένοι. Το αποτέλεσμα, η «συναίνεση», είναι για όλους κερδοφόρο.
Χάρη σε αυτήν την εμφανώς ουτοπική θεωρία, που παρουσίασε τη δεκαετία του ΄80, ο Χάμπερμας απέκτησε τη φήμη του σημαντικότερου «διαφωτιστή» της εποχής μας, ισάξια με εκείνη του μεγάλου Ιμάνουελ Καντ. Διαφωτισμός σημαίνει εδώ κυριολεκτικά φως- «το φως της λογικής, που ο Χάμπερμας ρίχνει σε κάθε σκοτεινή γωνιά» όπως λέει ο αμερικανός φιλόσοφος Ρίτσαρτ Σένετ.
Σήμερα, ημέρα των 80στών γενεθλίων του- γεννήθηκε στις 18 Ιουνίου του 1929 στο Ντύσελντορφ- οι συνάδελφοί του και στις πέντε ηπείρους της Γης συναγωνίζονται στον υπερθετικό βαθμό για να τον τιμήσουν. «Συμβάλλει στον αυτοδιαφωτισμό μας» λέει ο ιάπωνας φιλόσοφος Κενίτσι Μισίμα. «Νιώθει πόσο ευπρόσβλητη είναι η σκέψη» τονίζει ο τούρκος συνάδελφός του Αχμέτ Τσιγκντέμ. «Για μας είναι η εναλλακτική αριστερή δημοκρατική προοπτική» βεβαιώνει η ισπανίδα κοινωνιολόγος Κριστίνα Λαφόντ.
Η τελευταία παρατήρηση παραπέμπει στην πολιτική δραστηριότητα του «διασημότερου εν ζωή φιλοσόφου» (Ρόλαντ Ντβόρκιν). Ο Χάμπερμας ήταν πάντα μάχιμος πολίτης. Τη δεκαετία του ΄50 έκανε αγώνα κατά της αποκατάστασης των συνοδοιπόρων του ναζισμού στα γερμανικά πανεπιστήμια, όπως του φιλοσόφου Μάρτιν Χάιντεγκερ. Τις δεκαετίες του ΄60 και του ΄70 συμμετείχε στο κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ και κατά της χούντας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα. Αργότερα έγινε «πνευματικός» ακτιβιστής στο κίνημα για την ένωση της Ευρώπης, κάτι που παραμένει ως σήμερα.
Οι πολιτικές παρεμβάσεις του είναι βέβαια και οι πιο αμφιλεγόμενες. Παράδειγμα, η Ευρώπη. Στο όνομα της αποτελεσματικότητας μιας Κοινότητας με 27 κράτη-μέλη, ο Χάμπερμας τάσσεται υπέρ της αντικατάστασης της αρχής των ομόφωνων αποφάσεων από την αρχή της πλειοψηφίας κάτι που ανοίγει τον δρόμο προς την «Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων». «Απαραίτητη μεταρρύθμιση, αν θέλουμε να πάμε μπροστά» λέει ο ίδιος. «Προκαλεί τη διάσπαση της ηπείρου εις βάρος των φτωχών μελών της» απαντούν οι αντίπαλοί του. Αντιρρήσεις προκάλεσε και η στάση του στον πόλεμο κατά της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Ξεπερνώντας τον σκόπελο της εξωτερικής «ιμπεριαλιστικής» επέμβασης με την ιδέα μιας νέας «παγκόσμιας εσωτερικής πολιτικής», ο Χάμπερμας έδωσε το πράσινο φως στον «μαθητή» του και τότε υπουργό Εξωτερικών Γιόσκα Φίσερ να βάλει και τη Γερμανία στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. «Απίθανες θεωρητικές πιρουέτες, ανάξιες ενός μεγάλου στοχαστή» ήταν το σχόλιο του αριστερού διανοητή Ελμαρ Αλτφάτερ.
Δύσκολη γλώσσα (τα περιβόητα «κοινωνιολογικά γερμανικά»), πρωτότυπες ιδέες: αυτό χαρακτηρίζει τα βιβλία του Χάμπερμας. Επόμενο έτσι να απαιτείται διπλός και τριπλός κόπος για την κατανόησή τους. Οσοι επιμένουν όμως βγαίνουν κερδισμένοι. Η σκέψη του, που ξεκινά από τον μαρξισμό και την ψυχανάλυση για να μετεξελιχθεί σε γλωσσολογικές κατασκευές, βρίσκεται στο ύψος της εποχής μας. Στον νεωτερισμό της συμβάλλει και ο «διαλογικός» τρόπος γραφής του. Ο συγγραφέας «διαλογίζεται» άμεσα με τους σημαντικότερους ειδικούς ενός θέματος. Τα γραφτά του γίνονται έτσι πανόραμα της σύγχρονης σκέψης.
Ως υπερασπιστής της «νεωτερικότητας», ο Χάμπερμας πολεμούσε μια ζωή εναντίον διαφόρων «σκοταδιστών». Οχι όμως όποιων κι όποιων. Οι παρεμβάσεις του γίνονταν πάντα εναντίον εκείνων που, κατά τη γνώμη του, επετίθεντο στις κατακτήσεις του σύγχρονου πολιτισμού- όπως, το 1985, εναντίον του «αναθεωρητή» ιστορικού Ερνστ Νόλτε, ο οποίος επιχείρησε να σχετικοποιήσει τα εγκλήματα των ναζί.
Το 1968 ο Χάμπερμας ανήκε στους «πνευματικούς πατέρες» του φοιτητικού κινήματος- δίπλα στους προπάτορες της περίφημης Σχολής της Φραγκφούρτης: Χέρμπερτ Μαρκούζε, Τέοντορ Αντόρνο, Μαξ Χορκχάιμερ. Σύντομα όμως τα «έσπασε» μαζί του. Ο λόγος ήταν ο τρόμος του μπροστά στο επιθετικό πνεύμα των αριστεριστών. Η ρήξη επήλθε όταν κατηγόρησε τον ηγέτη του φοιτητικού κινήματος Ρούντι Ντούσκε για «αριστερό φασισμό». Ως απάντηση, η Αριστερά τον αποκήρυξε ως «εξωμότη». Αυτό δεν εμπόδισε τους συντηρητικούς να τον «καρφώσουν» με τη σειρά τους ως «πνευματικό πατέρα της τρομοκρατίας» και της Φράξιας Κόκκινος Στρατός.
Ολα αυτά είναι βεβαίως τώρα, όπως λένε οι Γερμανοί, «χιόνι του χθες». Ο Χάμπερμας είναι σήμερα, όπως γράφει η εβδομαδιαία εφημερίδα «Die Ζeit», «Παγκόσμια Υπερδύναμη». Ολοι αναγνωρίζουν πλέον την αξία της «επικοινωνιακής δράσης», την αντιεξουσιαστική της δύναμη. Χρήσιμης παντού και πάντα, και όχι μόνο σε αστυνομικά μυθιστορήματα.
- Επικοινωνιακή δράση
- Ευρωπαϊκή δημοσιότητα
- Παγκόσμια εσωτερική πολιτική
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου