Υπήρχε διασυρμός της Ελλάδας

Η διάσημη κοινωνιολόγος Σάσκια Σάσεν βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε για την κρίση, τους μετανάστες και τη νέα εποχή

• Της Μαργαριτας Πουρναρα, Η Καθημερινή, Kυριακή, 10 Oκτωβρίου 2010

«Πώς μπορώ να πάω στην Ομόνοια; Εχω μάθει ότι η κρίση έχει μεταμορφώσει το κέντρο της Αθήνας». Η ερώτηση της Σάσκια Σάσεν δεν με ξάφνιασε. Η ολλανδικής καταγωγής Αμερικανίδα κοινωνιολόγος, που διδάσκει στο Columbia University και το London School of Economics, δεν είναι συνηθισμένη ακαδημαϊκός. Ταξιδεύει συνεχώς, παραμερίζει τα αξιοθέατα και τα επίσημα γεύματα για να δει την πραγματική όψη των πόλεων, να συζητήσει με καθημερινούς ανθρώπους, να διασυνδεθεί με την ουσία. Ενάμιση χρόνο μετά την τελευταία της επίσκεψη στην Θεσσαλονίκη, επέστρεψε στην Αθήνα για ένα συνέδριο της UNESCO, με θέμα την ισότητα των φύλων. Ενημερωμένη για το τι συμβαίνει στη χώρα μας αλλά και στον κόσμο, η συγγραφέας που καθιέρωσε τον όρο Global City, ήθελε να κλείσει την επίσκεψή της με μια βόλτα στην «άγρια πλευρά» της πόλης.

«Με ενδιαφέρουν τα πράγματα που συμβαίνουν στη σκιά της επίσημης ιστορίας. Θεωρώ καθήκον μου να τα φέρω στην επιφάνεια. Υπάρχουν συνάδελφοί μου, κοινωνιολόγοι, διανοούμενοι που μιλούν με όρους κύρους όπως δημοκρατία, καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ειρήνη. Με τις λέξεις αυτές είναι σαν να ρίχνουν μια ισχυρή δέσμη φωτός σε μια μικρή περιοχή, όπου αίφνης όλα γίνονται ορατά. Γύρω όμως από αυτήν φωτισμένη ζώνη, το σκοτάδι κρύβει όλα όσα επιτελούνται. Οι μετανάστες είναι βυθισμένοι στην αφάνεια. Κι όμως, η ύπαρξή τους είναι ένας από τους ισχυρότερους παράγοντες για την εξέλιξη του χαρακτήρα των σύγχρονων πόλεων στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Ο διανοούμενος, ο ακαδημαϊκός, λοιπόν, πρέπει να κάνει τη δουλειά του ρεπόρτερ, να μην μένει στα προφανή, στα δημοσιευμένα, σε αυτά που ορίζουν τα κέντρα εξουσίας ως ειδήσεις αλλά να εξερευνά αυτό το σκοτάδι», μας εξηγεί η Σάσεν.

Mε την κοινωνία

Ο τρόπος που δικτυώνεται η Σάσεν είναι απλός: «Πριν από μερικές ημέρες πήγα στην Αυστρία για μια ομιλία που θα έκανα μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών της χώρας. Μόλις έφτασα, με εντόπισε μια ομάδα ακτιβιστών φοιτητών στο πανεπιστήμιο και με προσκάλεσαν να τους δω από κοντά. Υστερα γνώρισα δύο Βραζιλιάνες που ζουν πολλά χρόνια στο Λιντς και έχουν φτιάξει ένα σύλλογο για την προστασία των γυναικών που εργάζονται ως πόρνες. Συναντήθηκα με κάποιες από τις κοπέλες και είδα πως βλέπουν τα πράγματα. Ετσι μόνο καταλαβαίνεις τι γίνεται, σκάβοντας, αναζητώντας, ανακαλύπτοντας. Τώρα είμαι στην Αθήνα για το συνέδριο της UNESCO, αλλά φρόντισα να συναντήσω ανθρώπους που θα με ενημερώσουν για το πώς οι Ελληνες βιώνουν την κρίση, πώς αλλάζει η πόλη, τι έγινε τελικά με την εξέγερση των νέων τον Δεκέμβρη του 2008».

Ο διασυρμός

Η συγγραφέας έχει παρακολουθήσει από κοντά την υπόθεση της ελληνικής οικονομίας και θεωρεί ο συνολικός διασυρμός της χώρας αποπροσανατόλισε την διεθνή κοινή γνώμη: «Η διεθνής ειδησεογραφική κάλυψη για τα όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα νομίζω ότι είναι εν μέρει παραπλανητική. Υπήρξε ένας συνολικός διασυρμός, που αφαίρεσε το δίκιο των αδύναμων και όσων επλήγησαν από την κρίση. Τα διεθνή ΜΜΕ συχνά γελοιοποίησαν τους Ελληνες διαδηλωτές, εμμένοντας σε τεχνικά θέματα, σε λεπτομέρειες, χάνοντας την ουσία. Αντί να προβληθούν οι εργαζόμενοι που φωνάζουν ότι δεν θα πληρώσουν εκείνοι τα χρέη που δημιούργησε το σπάταλο κράτος, που διαμαρτύρονται για τα θεσμοθετημένα δικαιώματα που χάνουν, οι ξένοι δημοσιογράφοι έδιναν έμφαση για το αν θα πρέπει να βγείτε στην σύνταξη στα 63 ή τα 64 χρόνια. Ολα αυτά είναι δευτερεύοντα. Καταλαβαίνω, πλέον, πόσο πιο σκεπτικιστές είναι οι Ελληνες έναντι της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για να επιζήσει ο θεσμός, πρέπει συνέχεια να ανανεώνεται η συγκολλητική ουσία που κρατάει τα κράτη ενωμένα. Η «κόλλα» αυτή θα πρέπει να είναι τόσο δυνατή που να συνδέει συνεχώς ανομοιογενή κομμάτια, ιδού λοιπόν η πρόκληση για το μέλλον της Ε. Ε.».

Ο αποκλεισμός κυριαρχεί

«Αυτό που ζείτε στην Ελλάδα εντάσσεται σε μια γενικότερη παγκόσμια τάση», τονίζει η Σάσεν. «Είναι η λογική του αποκλεισμού, το θέμα του υπό έκδοση βιβλίου μου. Εχουμε αφήσει πίσω μας την κεϊνσιανή περίοδο της οικονομίας όπου τα αστικά κέντρα ήθελαν να προσελκύσουν καταναλωτές, για να χτίζονται νέες οικοδομές, να ανοίγουν εμπορικές επιχειρήσεις και να πωλούνται συνεχώς αγαθά. Οι σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες πόλεις ή χώρες με τις νεοφιλελεύθερες οικονομίες τους γίνονται σταδιακά ένα σύστημα που αποκλείει πολίτες αντί να τους ενσωματώνει. Αν δεν είσαι προνομιούχος, αν βρίσκεσαι στις «παρυφές» της οικονομίας, χάνεις σταδιακά ελευθερία, δικαιώματα, αξιοπρέπεια. Βρίσκεσαι σε μια γκρίζα ζώνη όπου γίνεσαι πολίτης β΄ κατηγορίας. Πάρτε τα στατιστικά στοιχεία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, ο αριθμός των εκτοπισμένων αυξάνεται διαρκώς, ο αριθμός των κρατούμενων σε φυλακές το ίδιο, ο αριθμός των φτωχών επίσης. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Από το 2006 μέχρι σήμερα, διάφορα κράτη όπως η Νότιος Κορέα ή η Κίνα έχουν αγοράσει τεράστιες εκτάσεις σε Αφρική, Νότιο Αμερική ή τέως Σοβιετικές Δημοκρατίες, προς εκμετάλλευση.

Eξέλιξη για λίγους

Φανταστείτε τι θα γίνουν οι άνθρωποι που ζουν εκεί, τα χωριά τους, η πανίδα και η χλωρίδα. Είναι σαφές ότι η γη έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από την ανθρώπινη ζωή. Ακόμα και στον τραπεζικό τομέα που υποτίθεται ότι επήλθε η ανάρρωση, διαπιστώνει κανείς ότι τα κέρδη αφορούν τις 20 πρώτες τράπεζες και όλες οι υπόλοιπες 800 είχαν προβλήματα. Θεωρητικά, ο κόσμος προοδεύει, η επιστήμη προχωρεί αλλά τους καρπούς της εξέλιξης τους γεύονται όλο και λιγότεροι».

«Αυτό που συνέβη στην Ελλάδα», συνεχίζει η κοινωνιολόγος, «είναι μέρος μιας δομικής αλλαγής που αφορά το πολιτικοοικονομικό σύστημα εν γένει. Οι πολιτικοί όχι μόνο στη χώρα σας -όπου έκαναν παλαιότερα λ. χ. συμφωνία με την Γκόλντμαν Σακς για το χρέος- αλλά ακόμα και σε άλλα κράτη που δόθηκαν πρόσφατα λεφτά για τη σωτηρία των τραπεζών, έβαλαν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στο πολιτικό παιχνίδι. Ετσι συνέδεσαν με τεράστιο ρίσκο, κοινωνικά αγαθά όπως η εκπαίδευση, η περίθαλψη, οι συντάξεις, με την πορεία των τραπεζών. Αν καταρρεύσουν οι τελευταίες, τρέμουν τα θεμέλια του ίδιου του κράτους. Αυτό είναι αποτυχία των πολιτικών, που πρέπει να κριθούν για τις επιλογές τους και για την αδυναμία τους να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων».

Η χοάνη των τραπεζών

Εδώ και δύο χρόνια, η Σάσεν προειδοποιούσε ότι ουδέποτε οι τράπεζες ενδιαφέρθηκαν να βοηθήσουν τους οικονομικά ασθενέστερους. Σε παλαιότερη συνέντευξή της στην «Κ» τονίζει: «Μπορεί οι κυβερνήσεις της Ευρώπης και των ΗΠΑ να έδωσαν χρήματα για να βγούμε από την ύφεση, όμως το σχέδιο δράσης τους δεν ήταν σε εθνικό επίπεδο. Δεν προσπάθησαν να σώσουν τον πολίτη που δεν έχει λεφτά να πληρώσει το στεγαστικό του δάνειο αλλά έδωσαν ρευστό στην παγκόσμια οικονομική χοάνη. Δεν ήμουν ποτέ υπέρ της διάσωσης του παρόντος οικονομικού συστήματος. Νομίζω ότι έπρεπε να το αφήσουμε να καταρρεύσει τελείως αντί να κάνουμε τονωτικές ενέσεις. Οπωσδήποτε, το κόστος θα ήταν τεράστιο αλλά θα είχαμε καλύτερο μέλλον. Είναι άλλο να επενδύσεις σε ένα τραπεζικό σύστημα που πράγματι διαχειρίζεται υπάρχον χρήμα και άλλο να προσπαθείς να ξελασπώσεις ένα σύστημα που στηρίζεται σε εικονικές συναλλαγές αλλά πραγματικές απώλειες. Ουδέποτε οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί ενδιαφέρθηκαν να βοηθήσουν τους οικονομικά ασθενέστερους. Αντιθέτως, ήθελαν να βάλουν στο χέρι τις οικονομίες τους, για να τις επενδύσουν. Σήμερα, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν ούτε καταθέσεις ούτε σπίτι. Δεν θα πω ότι ήταν οργανωμένο σχέδιο, ήταν όμως αναμενόμενο, αν σκεφτεί κανείς πώς δρα αυτό το οικονομικό σύστημα. Νομίζω ότι φτάσαμε σε αυτό το σημείο έπειτα από μια σειρά μικρότερης κλίμακας προειδοποιήσεις που μαρτυρούσαν όμως την αδηφάγο διάθεση της αγοράς. Πριν έρθει ο κλυδωνισμός, είχαμε ζήσει ένα είδος αποδημοκρατικοποίησης, είχαμε απεμπολήσει ως πολίτες πολλά δικαιώματα.

Tο συνέδριο

Τι είπε η Σάσεν στο συνέδριο της UNESCO στην Αθήνα: «Από τη μια υπάρχουν οι γυναίκες που κατακτούν τις προβεβλημένες θέσεις εξουσίας και από την άλλη, αυτές που εγώ αποκαλώ «μικρές ηγέτιδες» στην γειτονιά, στην εκπαίδευση, στην μικροκοινωνία όπου ζουν. Δεν κερδίζουν τα φώτα της δημοσιότητας αλλά επιτελούν τεράστιο έργο, το οποίο μένει στην αφάνεια. Μπορεί λ. χ. να μην έχει γίνει τόσο μεγάλη πρόοδος όσο θα θέλαμε στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά τον κόσμο. Μέσα όμως στα τελευταία 30 χρόνια, χιλιάδες θύματα -στην πλειονότητά τους γυναίκες- μίλησαν για τη βία, πήγαν στην Δικαιοσύνη ως μάρτυρες, κατονόμασαν τους ενόχους. Δεν θα μάθουμε ποτέ το όνομά τους, δεν βρέθηκαν σε θέσεις εξουσίας. Είναι όμως μικρές ηγέτιδες».

Ειδίκευση στην αστική κοινωνιολογία

Η Σάσκια Σάσεν γεννήθηκε στη Χάγη το 1949 αλλά μεγάλωσε στο Μπουένος Αϊρες, όπου μετανάστευσε η οικογένειά της. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Αργεντινή, ενώ απέκτησε διδακτορικό στις ΗΠΑ. Ειδικεύτηκε στην αστική κοινωνιολογία και εστίασε τη σκέψη της στην παγκοσμιοποίηση, εξετάζοντας παράγοντες που ήταν στην αφάνεια όπως οι μετανάστες. Επινόησε τον όρο Global City το ομώνυμο της βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2001. Η πολιτική θέση της αφορά την ανάδειξη ευαισθητοποιημένων πολιτών που παίζουν ενεργό ρόλο και έχουν λόγο στη διαμόρφωση της πολιτικής και της οικονομίας.