|
«Η συμβολή της μελέτης της φιλοσοφίας είναι τεράστια στην κατανόηση
του εαυτού μας», επισημαίνει και υποδεικνύει τον Σωκράτη ως τον
καταλληλότερο φιλόσοφο για την εισαγωγή των αμύητων στον μαγικό κόσμο
της.
Τη συνέντευξη που ακολουθεί παραχώρησε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο:
- ΕΡ: Συμμετείχατε στο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας, ακούσατε και μιλήσατε με πολλούς συναδέλφους σας. Τι εντύπωση αποκομίσατε; Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για παραγωγή νέων ιδεών;
ΑΠ: Κατ'
αρχάς επιτρέψτε μου να πω ότι η διεξαγωγή του Παγκόσμιου Συνέδριου
Φιλοσοφίας στην Αθήνα μπορεί να συγκριθεί ως γεγονός με την επιστροφή
των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004. Οι οργανωτές του συνεδρίου προσπάθησαν να
συνδέσουν τη σημερινή εκδήλωση με την αρχή της φιλοσοφίας στην Αρχαία
Ελλάδα. Αυτή η σύνδεση έγινε με δύο τρόπους. Πρώτον, προγραμματίζοντας
δύο από τις συνεδρίες στους δύο σημαντικούς χώρους της Ακαδημίας του
Πλάτωνα και του Λυκείου του Αριστοτέλη και μια τρίτη στην Πνύκα, η οποία
συνδέει κατά κάποιον τρόπο τη φιλοσοφία με την πολιτική ζωή. Δεύτερον,
επιλέγοντας ως κεντρικό θέμα του συνεδρίου «Η φιλοσοφία ως έρευνα και
τρόπος ζωής», προσέγγισαν τη φιλοσοφία, όπως την εννοούσαν οι αρχαίοι:
ως έρευνα και ως βίο. Η φιλοσοφία στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν μόνο μια
θεωρητική έρευνα, αλλά ένας τρόπος ζωής. Οι αρχαίοι μιλούσαν από πολύ
παλιά, από την εποχή του Πυθαγόρα, περί φιλοσοφικού βίου. Πολλές από τις
εισηγήσεις συνδέονται με αυτή την προσέγγιση, η οποία, κατά κάποιον
τρόπο, έχει παραμεριστεί στη σύγχρονη φιλοσοφία. Σήμερα, η φιλοσοφία
προσεγγίζεται θεωρητικά χωρίς να συνδέεται με τη ζωή του ανθρώπου.
- ΕΡ: Παρουσιάσατε την εισήγησή σας στην Ακαδημία του Πλάτωνα. Πώς θα περιγράφατε αυτή την εμπειρία;
ΑΠ:
Αυτός ο χώρος θεωρείτο ιερός, πριν χτίσει ο Πλάτωνας την Ακαδημία. Αν
υπάρχει, λοιπόν, ένας ιερός χώρος για τη φιλοσοφία είναι αυτός. Η
Ακαδημία ήταν το πρότυπο του Πανεπιστημίου, όπως το εννοούμε σήμερα. Θα
υπήρχαν σίγουρα πολλά τμήματα στην Ακαδημία, τα οποία θα μπορούσαν να
έχουν τα ίδια ονόματα με τα ονόματα που έχουν τα πανεπιστημιακά τμήματα
σήμερα. Τμήμα Μαθηματικών, Φυσικής, Πολιτικών Επιστημών, που, ως ύλη,
καταλάμβαναν ένα μεγάλο κομμάτι της φιλοσοφίας του Πλάτωνα. Επομένως,
μόνο συγκίνηση μπορεί να αισθανθεί κανείς, πατώντας στα χώματα, που
πάτησε ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Με βρίσκει απολύτως σύμφωνο ο
Κικέρωνας, που έλεγε ότι ευρισκόμενος κανείς σε αυτό τον χώρο,
συγκινείται περισσότερο απ' ό,τι εάν διαβάσει τα έργα των φιλοσόφων,
γιατί είναι σαν να τους βλέπει μπροστά του.
- ΕΡ: Θα λέγατε ότι η φιλοσοφία έχει σήμερα το ίδιο βάρος στην κοινωνία; Ή οι δυτικές κοινωνίες έχουν απομακρυνθεί από τη φιλοσοφία και γενικότερα τις ανθρωπιστικές επιστήμες;
ΑΠ: Η αλήθεια είναι ότι οι φοιτητές
έχουν μειωθεί, γιατί κατευθύνονται σε τομείς που μπορούν να τους
εξασφαλίσουν το επαγγελματικό τους μέλλον. Η διαφορά είναι τεράστια από
το 1970, όταν άρχισα να διδάσκω φιλοσοφία. Είχα 120 φοιτητές που
σπούδαζαν φιλοσοφία και χιλιάδες άλλους που παρακολουθούσαν μαθήματα.
Τότε το πανεπιστήμιο που διδάσκω είχε 8.000 φοιτητές και σήμερα έχει
25.000. Ο αριθμός των φοιτητών μου, όμως, έχει μείνει ο ίδιος. Από την
άλλη πλευρά, βλέπει κανείς ότι η έρευνα στη φιλοσοφία έχει αυξηθεί
θεαματικά και έχει επεκταθεί σε τομείς στους οποίους της ήταν μέχρι κατά
κάποιον τρόπο ξένοι. Η φιλοσοφία επιστρέφει, όπως την εποχή του Πλάτωνα
και του Αριστοτέλη, στα πεδία της βιοηθικής και της βιοϊατρικής. Τα
μεγαλύτερα νοσοκομεία στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δημιουργήσει
συμβούλια βιοηθικής στα οποία συμμετέχουν και φιλόσοφοι.
- ΕΡ: Με ποιον τρόπο;
ΑΠ:
Ας πάρουμε για παράδειγμα το θέμα της μεταμόσχευσης εγκεφάλου. Σε λίγα
χρόνια κάτι τέτοιο θα είναι εφικτό. Εδώ δημιουργείται ένα τεράστιο
πρόβλημα ταυτότητας. Ποιος είσαι; Αυτός που γεννήθηκες ή αυτός του
οποίου πήρες τον εγκέφαλο, με τις αναμνήσεις του και τα βιώματά του;
Κάποτε αυτά ήταν θεωρητικά προβλήματα, που οι φιλόσοφοι συζητούσαν προς
χάριν της φιλοσοφίας. Κοιτάξτε πόσο εντυπωσιακό είναι, οι αρχαίοι
φιλόσοφοι συζητούσαν το ίδιο πρόβλημα. Το ονόμαζαν το «Πλοίο του Θησέα»:
αν αλλάξεις ένα- ένα τα ξύλα στο πλοίο του Θησέα και στο τέλος τα
αλλάξεις όλα, έχεις το ίδιο πλοίο ή είναι άλλο; Κατ' αναλογίαν, αν
αλλάξεις όλα σου τα όργανα είσαι εσύ ή ένας άλλος; Η φιλοσοφία πρέπει να
δώσει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Επομένως η θέση της είναι στο
κέντρο της κοινωνίας.
- ΕΡ: Έχει λόγο και στο θέμα που απασχολεί τους περισσότερους ανθρώπους σήμερα, αυτό, δηλαδή, της οικονομικής κρίσης;
ΑΠ:
Ασφαλώς. Τι είναι η οικονομική κρίση; Σύμπτωμα μιας βαθύτερης πολιτικής
και ηθικής κρίσης. Οι αρχαίοι φιλόσοφοι είχαν συζητήσει πολύ αυτά τα
θέματα και ιδίως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Σήμερα η φιλοσοφία δεν
έχει εστιάσει ακόμη σε αυτά τα θέματα. Ποιος είναι ο σωστός τρόπος
διακυβέρνησης μιας κοινωνίας; Πώς πρέπει να γίνει η κατανομή των αγαθών
μιας κοινωνίας και πού πρέπει να αποβλέπει; Στο γενικό συμφέρον ή στο
συμφέρον μιας τάξης της κοινωνίας; Οι ίδιοι πίστευαν ότι μόνο μια
αριστοκρατία, δηλαδή μια ελίτ ενάρετων, θα μπορούσε να διασφαλίσει το
κοινό συμφέρον. Σήμερα πρέπει να ανοίξουμε και πάλι φιλοσοφικά αυτή τη
συζήτηση, όχι απαραίτητα για να καταλήξουμε στο ίδιο συμπέρασμα. Θα μας
βοηθήσει, όμως, να καταλάβουμε γιατί δημιουργήθηκε αυτή η οικονομική
κρίση. Αν επαναπροσδιορίσουμε για παράδειγμα την έννοια του δημόσιου
αγαθού, θα μπορέσουμε να θέσουμε όρια στη λειτουργία των αγορών και των
πιστωτικών ιδρυμάτων, σκοπός των οποίων είναι η κερδοσκοπία.
- ΕΡ: Οι φιλόσοφοι, επομένως, πρέπει να λάβουν ενεργά μέρος σε αυτήν τη συζήτηση. Εσάς προσωπικά, όμως, σε τι σας έχει βοηθήσει η μελέτη της φιλοσοφίας. Πώς θα μπορούσε να βοηθήσει τον καθέναν από εμάς;
ΑΠ:
Ένα μεγάλο μέρος της δυτικής φιλοσοφίας είναι η μελέτη της ηθικής και
της πολιτικής. Αναπόφευκτα, η φιλοσοφία θίγει τα προβλήματα που
αντιμετωπίζει ο κάθε άνθρωπος. Προβλήματα υπαρξιακά, το θέμα της ίδιας
της ζωής, των αξιών στην προσωπική και στη δημόσια ζωή. Η συμβολή της
μελέτης της φιλοσοφίας είναι τεράστια στην κατανόηση του εαυτού μας.
Αλλά και του Άλλου, ασφαλώς. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης αυτό έχει
ιδιαίτερη σημασία.
- ΕΡ: Μιλήσατε για τη δυτική φιλοσοφία. Κατά τη γνώμη σας η δυτική συγκρούεται με την ανατολική φιλοσοφία ή λειτουργούν συμπληρωματικά;
ΑΠ: Άκουσα δύο συναδέλφους, έναν
από την Ιαπωνία και έναν από την Κίνα. Ο πρώτος μίλησε για τη σχέση του
Πλάτωνα με την παραδοσιακή ιαπωνική φιλοσοφία, ο άλλος ανίχνευσε τη
σχέση του Αριστοτέλη με τον Κομφούκιο. Μπορεί κάποιες απαντήσεις να
είναι διαφορετικές, αλλά τα ερωτήματα είναι τα ίδια. Η αρχή του
σύμπαντος, το νόημα της ζωής, η ηθική, η σωστή ζωή.
- ΕΡ: Αν θέλει κάποιος να μπει στον κόσμο της φιλοσοφίας, ποια πόρτα θα του λέγατε να επιλέξει;
ΑΠ:
Η μία πόρτα είναι οι προσωκρατικοί, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τα θέματα
της φύσης, της αρχής του κόσμου κλπ. Η άλλη είναι ο Σωκράτης που
εστιάζει στην ηθική κυρίως. Ο Σωκράτης έφερε τη φιλοσοφία από τα ουράνια
σώματα στην Αγορά. Ο ένας δρόμος σε οδηγεί στην αρχή των επιστημών, ο
άλλος στην ανάλυση του εαυτού σου.
- ΕΡ: Να περάσουμε από την φιλοσοφία, στην παιδεία. Έχετε παρακολουθήσει τη διαμάχη που ξέσπασε στην Ελλάδα με αφορμή την μεταρρύθμιση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
ΑΠ:
Ξέρω ότι έγιναν κάποιες αλλαγές σε διοικητικό επίπεδο. Νομίζω ότι το
πρόβλημα στα ελληνικά πανεπιστήμια είναι η στενή επαφή που έχουν με το
πολιτικό σύστημα και την κεντρική διοίκηση. Και αυτό είναι κάτι που το
πληρώνουν σε όρους ανεξαρτησίας και αυτονομίας.
- ΕΡ: Πολλοί συνάδελφοί σας, Έλληνες που διδάσκουν στο εξωτερικό, συμμετέχουν σε αυτό το μεταρρυθμιστικό εγχείρημα. Εσείς σκεφτήκατε να συμβάλετε με κάποιον τρόπο;
ΑΠ: Δεν μου το επέτρεψαν οικογενειακοί λόγοι. Είμαι
υπερήφανος, όμως, γιατί στο πανεπιστήμιο που διδάσκω, δημιούργησα τρεις
έδρες ελληνικών σπουδών. Η έδρα νεοελληνικών σπουδών και βυζαντινής
ιστορίας λειτουργούν ήδη.
- ΕΡ: Αν ψάξει κανείς πληροφορίες για εσάς στο Διαδίκτυο θα βρει μια ιστοσελίδα στην οποία οι φοιτητές σάς αξιολογούν. Σας ενοχλεί αυτή η ανοικτή αξιολόγηση;
ΑΠ:
Α, καθόλου. Είναι κάτι που γίνεται εδώ και πολλά χρόνια. Στη δουλειά
μου δεν είμαι συνηθισμένος να κρίνω μόνο αλλά και να κρίνομαι για το
έργο μου.
Πηγή: AMΠE
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου