Τι σημαίνει σήμερα σοσιαλισμός;

• Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ

• Επτά, Κυριακή 2 Μαΐου 2010

Το σοσιαλιστικό ιδεώδες παραμένει ζωντανό ή δεν αντιστοιχεί πλέον στις ανάγκες του παρόντος; Συζητούν οι γάλλοι σοσιαλιστές Μανουέλ Βαλς και Ακουιλινό Μορέλ. Το σοσιαλιστικό ιδεώδες παραμένει και σήμερα ζωντανό ή αποτελεί μέρος μιας ιστορικής κληρονομιάς που δεν αντιστοιχεί στις ανάγκες του παρόντος; Δύο στελέχη του Γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, οι Μανουέλ Βαλς και Ακουιλίνο Μορέλ, προσκλήθηκαν από την εφημερίδα «Liberation» να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα και προέκυψε ο ακόλουθος διάλογος.

ΜΑΝΟΥΕΛ ΒΑΛΣ: Δεν υποτιμώ ούτε τη δύναμη των λέξεων ούτε την πρόσδεση στα σύμβολα και σε μιαν ιστορία κοινωνικών αγώνων. Γενιές ολόκληρες συνέδεσαν τις ελπίδες τους με τη λέξη «σοσιαλισμός». Αυτή η πρόσδεση δικαιολογεί όμως τη διατήρηση μιας λέξης, όταν η αριστερά παντού απέτυχε να την κάνει πράξη;

Αρχικά, ο Πιερ Λερού επινόησε αυτή τη λέξη για να αντισταθεί στον ατομικισμό. Υπάρχει εδώ μια συλλογική διάσταση που θα μπορούσε να είναι ακόμα ωφέλιμη. Αλλά σοσιαλισμός σήμαινε κυρίως, και για πολύ καιρό, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, πράγμα που είναι σήμερα εντελώς ανέφικτο. Το να δημιουργήσουμε μιαν ελπίδα για τον 21ο αιώνα χρησιμοποιώντας μιαν αμφίσημη έννοια του 19ου αιώνα ενέχει τον κίνδυνο να θολώσει την ταυτότητά μας. Χρειάζεται να προτάξουμε τη σαφήνεια του προγράμματός μας σε σχέση με τον φετιχισμό των λέξεων. Μια αλλαγή ονόματος θα ήταν μια ισχυρή ένδειξη της ανανέωσής μας.

ΑΚΟΥΙΛΙΝΟ ΜΟΡΕΛ: Πιστεύω ότι το σοσιαλιστικό ιδεώδες παραμένει ζωντανό. Οι αξίες των οποίων είναι φορέας -ισότητα, πρόοδος, έλεγχος της συλλογικής μας μοίρας- είναι ισχυρές και διαχρονικές. Και η ιστορική του αποστολή δεν έχει ολοκληρωθεί: να καταπολεμήσουμε και να ελέγξουμε έναν καπιταλισμό, ο οποίος γίνεται άγριος όταν εγκαταλείπεται στον εαυτό του. Και να προτείνουμε ένα μοντέλο διαφορετικής ανάπτυξης. Η επικαιρότητα του σοσιαλισμού έγκειται στο να συνεχίζουμε να ελέγχουμε τον καπιταλισμό, εξερευνώντας ταυτόχρονα τα εδάφη μιας νέας ουτοπίας. Μιας ουτοπίας που θα υπερβαίνει τον «οικονομισμό», δηλαδή την προτεραιότητα που αποδίδεται στην οικονομία. Οσον αφορά την αντίρρησηη για την παλαιότητα του όρου «σοσιαλισμός», υπενθυμίζω ότι ο φιλελευθερισμός γεννήθηκε στον 18ο αιώνα και ότι ο καπιταλισμός απλώνει τις ρίζες του στον 15ο αιώνα. Δεν υπάρχει φετιχισμός στη δική μου πρόσδεση σε αυτή τη λέξη, αλλά η πεποίθηση ότι μπορεί κανείς να είναι μοντέρνος αν παραμένει πιστός στην ιστορία του.

ΒΑΛΣ: Το μείζον γεγονός είναι η κατάρρευση του σοβιετικού συνασπισμού. Εκτοτε, ο σοσιαλισμός είναι αυτό το «μεγάλο κατάκοιτο πτώμα», για το οποίο μιλάει ο Μπερνάρ Ανρί-Λεβί. Και «η ίδια η ιδέα μιας άλλης κοινωνίας έχει γίνει αδιανόητη», για να επαναλάβουμε τα λόγια του Φρανσουά Φιρέ. Αυτό το τέλος της ουτοπίας οι γάλλοι σοσιαλιστές αρνήθηκαν να το αναλύσουν θεωρητικά το 1983, τη στιγμή που άλλαξαν οικονομική πορεία. Χρειάζεται να επινοήσουμε ξανά την αριστερά θέτοντας ερωτήματα γαι τις νέες μορφές του κοινωνικού ζητήματος και εκκινώντας από τη δική μας αφετηρία θεμελιώδους διαίρεσης με τη δεξιά. Αν η δεξιά θεωρεί τις ανισότητες ως το αναπόφευκτο προϊόν της ζωής, η αριστερά τις θεωρεί ως το μη αναγκαίο αποτέλεσμα της κοινωνικής οργάνωσης. Από αυτή τη θεμελιώδη διαφορά θα προκύψουν οι συγκεκριμένες προτάσεις μας.

ΜΟΡΕΛ: Τάσσομαι υπέρ της επανεξέτασης του περιεχομένου του σοσιαλισμού, αλλά σε αυτή την αξίωση να τον «επινοήσουμε ξανά» ενυπάρχει ένας τρόπος εξάλειψης μιας ολόκληρης κληρονομιάς που με σοκάρει. Ο Μανουέλ Βαλς επικαλέστηκε τον Πιέρ Λερού. Αυτός επινόησε τον όρο «σοσιαλισμός» το 1830, αντιδρώντας όχι στον καπιταλισμό, αλλά ήδη από τότε στον ατοκιμισμό. Ωστόσο, ο ατομικισμός παραμένει μια από τις πληγές των κοινωνιών μας. Ο σοσιαλισμός είναι η χειραφέτηση του ατόμου από την κυριαρχία του ατομικισμού. Ο σοσιαλισμός ισοδυναμεί επίσης με το να δίνουμε στην κοινωνία μια μακρόπνοη προοπτική. Και εδώ δεν υπάρχει τίποτα που χρειάζεται να το επινοήσουμε ξανά.

ΒΑΛΣ: Η αριστερά μπορεί να σκέφτεται συγκεκριμένες ουτοπίες (την υπεράσπιση του περιβάλλοντος, για παράδειγμα), αλλά οφείλει να απορρίπτει τις μεγαλεπήβολες ουτοπίες (όπως είναι η αταξική κοινωνία). Εξάλλου, δεν συμμερίζομαι την κριτική του ατομικισμού που διατύπωσε ο Ακουιλινό Μορέλ. Ο ίδιος ο Ζορές όριζε τον σοσιαλισμό ως «ολικό και πλήρη ατομικισμό». Σήμερα η αριστερά οφείλει να εξασφαλίσει με όλα τα μέσα μια καλύτερη κατανομή των ευκαιριών, για να εγγυηθεί σε κάθε πολίτη τα μέσα της δικής του αυτονομίας. Ο τελικός σκοπός της είναι να βοηθήσει κάθε πολίτη «να χαράξει το δρόμο του», όπως λέει ο Αντονι Γκίντενς.

ΜΟΡΕΛ: Η παρούσα κρίση γεννάει ένα κλίμα ανασφάλειας και ένα αίτημα τάξης που ευνοούν τη δεξιά. Επιπλέον, η δεξιά, με τον κυνισμό που την χαρακτηρίζει, «έκλεψε» τα θέματα της αριστεράς. Οι ίδιοι οι οποίοι χθες ήταν οι υμνητές του οικονομικού φιλελευθερισμού παρουσιάζονται σήμερα ως κήρυκες του κεϊνσιανισμού. Και έπειτα η σοσιαλδημοκρατία υπήρξε θύμα της επιτυχίας της. Οι αξίες της διαδόθηκαν με αποτέλεσμα να χάνεται η ταυτότητά της. Τέλος, αυτή τιμωρήθηκε και επειδή δεν κατήγγειλε τον καπιταλισμό, τις υπερβολές του και τις εκτροπές του, πριν από την κρίση. Θύμα του νεοφιλελεύθερου εκφοβισμού, η σοσιαλδημοκρατία έμεινε παθητική μπροστά στην έκρηξη των ανισοτήτων. Αυτή αναδιπλώθηκε και οι ευρωπαίοι πολίτες τής γύρισαν την πλάτη. Προβλήματα γεννάει επίσης η δυσκολία του Σοσιαλιστικού Κόμματος να εκπληρώσει τα καθήκοντα που έχει κάθε κόμμα: να επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα, να επιλέξει τους υποψηφίους του, να εκπαιδεύσει τον πληθυσμό και να κατακτήσει την εξουσία (...). *