Αντιμετωπίστε τη γερμανική δικτατορία

Ο σπουδαίος Ιταλός ελληνιστής Λουτσιάνο Κάνφορα υποστηρίζει ότι η Ελλάδα πρέπει να προωθήσει μια μεσογειακή συμμαχία

• Συνέντευξη στον Βασιλη Νεδο, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 3/6/2012

Η ελληνική κρίση, παρούσα παγκοσμίως, έχει ενεργοποιήσει Ευρωπαίους διανοουμένους που προβληματίζονται για το μέλλον και τις προοπτικές της Ε. Ε., όπως τουλάχιστον αυτές προδιαγράφονται τα τελευταία δύο χρόνια. Ενας από αυτούς είναι και ο Ιταλός ειδικός των κλασικών γραμμάτων κ. Λουτσιάνο Κάνφορα. Ο καθηγητής από το Μπάρι θα βρεθεί στις 20 Ιουνίου στις Βρυξέλλες, όπου σε μια εκδήλωση η οποία πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κ. Χέρμαν βαν Ρομπέι θα μιλήσει για την ανάγκη υπεράσπισης της χειμαζόμενης Ελλάδας. Την επόμενη μέρα ο κ. Κάνφορα θα φθάσει και στην Αθήνα, όπου θα συμμετάσχει σε διεθνές συνέδριο. Θεωρεί καθήκον του να υπερασπιστεί την Ελλάδα από αυτό που ο ίδιος περιγράφει ως δυσλειτουργία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Δηλαδή, να υπάρχει κεντρική τράπεζα δίχως να έχουν δημιουργηθεί, νωρίτερα, ομοσπονδιακές δομές. Για τον Κάνφορα μόνη λύση για τις χώρες της Μεσογείου είναι η αποχώρηση από το ενιαίο νόμισμα, το οποίο ο ίδιος περιγράφει, λίγο πολύ, ως «γερμανική δικτατορία».

– Επισκέπτεσθε την Ελλάδα σε μια συγκυρία ιδιαίτερα κρίσιμη για τη χώρα. Στον δημόσιο διάλογο κυριαρχεί η συζήτηση για την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας που, εν ολίγοις, συμπυκνώνεται στο δίλημμα μεταξύ της λήψης των μέτρων του Μνημονίου ή της ανεξέλεγκτης χρεοκοπίας και της εξόδου από την Ευρωζώνη. Θεωρείτε ότι η Ελλάδα οδεύει σε ένα επικίνδυνο μονοπάτι;  

– Κατά την άποψή μου το πρόβλημα είναι βαθύτερο. Ολες οι δυσλειτουργίες που εμφανίζονται σήμερα έχουν τις ρίζες τους στον τρόπου που εξ αρχής σχεδιάστηκε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Σε αυτό ενυπάρχει μια θεμελιώδης τρέλα η οποία συνίσταται στο εξής γεγονός: έχει υιοθετηθεί ένα ενιαίο νόμισμα, έχουν θεσμοθετηθεί αυστηροί κανόνες για τη διατήρηση της αξίας του, δίχως παράλληλα να έχει δημιουργηθεί ένα ομοσπονδιακό κράτος. Με βάση αυτό το δεδομένο, είναι απολύτως αναμενόμενο η πραγματική και ουσιαστική διακυβέρνηση της Ε. Ε. να πέφτει στα χέρια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που πρακτικά συνιστά τη μόνη ενιαία ευρωπαϊκή δομή.

– Ολη αυτή η κρίση έχει αναδείξει και άλλα ερωτήματα, υπαρξιακού χαρακτήρα. Αν, ας πούμε, ανήκει η Ελλάδα στην Ευρώπη...

– Επανέρχομαι σε εκείνο που έλεγα και απαντά σε αυτό που με ρωτάτε. Οι τραπεζίτες έχουν τώρα όλη την εξουσία και έχουν το δικαίωμα να υπαγορεύσουν οι ίδιοι ποια χώρα «ανήκει στην Ευρώπη» και ποια όχι! Η Ελλάδα είναι ο στόχος αυτής της συγκαλυμμένης δικτατορίας… Και είναι πολύ απλό να αντιληφθεί κάποιος γιατί συμβαίνει αυτό.  Με μια επιστροφή στη «δραχμή» τα ελληνικά προϊόντα θα ανακτούσαν την «ανταγωνιστικότητά» τους στην αγορά και ο τουρισμός θα επανερχόταν στην κατάσταση που βρισκόταν πριν από το ευρώ: θα γινόταν ξανά η μεγαλύτερη πηγή εσόδων για την Ελλάδα. Το παράδειγμα των Ελλήνων θα μπορούσαν να μιμηθούν η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία. Από τη στιγμή που όλες αυτές οι χώρες θα αποφάσιζαν να προχωρήσουν σε μια τέτοια κίνηση, θα αντιμετώπιζαν οριστικά και τη γερμανική δικτατορία που έχει επιβληθεί στη Μεσογειακή Ευρώπη.  

– Εχετε αναφερθεί στην ανισότητα μεταξύ του ευρωπαϊκού κοινοβουλευτισμού και των αγορών. Τα κοινοβουλευτικά συστήματα, το περιβόητο μεταπολεμικό κοινωνικό κράτος της Ευρώπης, έχουν κάποια ελπίδα να αντέξουν την πίεση που υφίστανται;

– Το κοινωνικό κράτος, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρίσκεται πλέον σε κίνδυνο. Η λιτότητα, την οποία απαιτούν όσοι τάσσονται υπέρ της παθιασμένης και απάνθρωπης υπεράσπισης του ενιαίου νομίσματος, βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τη διατήρηση της ύπαρξης του κοινωνικού κράτους. Την ίδια στιγμή γίνεται και μια άλλη συζήτηση. Λένε κάποιοι ότι «η Ευρώπη απαιτεί» από κάθε εταίρο να μειώσει το συντομότερο δυνατόν το «δημόσιο χρέος». Ξεχνούν, όμως, πως αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο υπό την προϋπόθεση ότι το ΑΕΠ της κάθε χώρας θα αυξάνεται. Και για να γίνει αυτό, με τη σειρά του, είναι αναγκαίο η βιομηχανία να μπορεί να χρηματοδοτηθεί σε αποδεκτά επιτόκια δίχως, παράλληλα, να «ποινικοποιούνται» οι μισθοί.   

– Ο Θουκυδίδης στον διάλογο μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων μιλάει για την «έκλυτη από τη φύση της ελπίδα». Οι ιστορικές συγκρίσεις είναι βεβαίως καλό να αποφεύγονται. Αλλά μήπως η ελπίδα των Ελλήνων για την έξοδο από την κρίση μοιάζει με εκείνη των Μηλίων πριν αππό την ολοκληρωτική καταστροφή;

– Πιστεύω ότι η σύγκριση είναι θεμιτή. Και εγώ επίσης θεωρώ ότι η ελπίδα είναι ένα όπλο αδύναμο, αν όχι άχρηστο από μόνο του. Πρακτικά, αυτό που καθίσταται απαραίτητο για την Ελλάδα αυτή τη στιγμή είναι να προωθήσει μια μεσογειακή συμμαχία, μια κοινή γραμμή, ικανή να αντιπαρατεθεί στην οικονομική κυριαρχία της Βόρειας Ευρώπης. Πιστεύω ότι η σημερινή Γαλλία θα μπορούσε να επιδείξει περισσότερη ευαισθησία, αν βρισκόταν απέναντι σε μια τέτοια προοπτική (ενός μεσογειακού μετώπου).

• Τα ερωτήματα του συνεδρίου

Ο κ. Κάνφορα θα έλθει στην Ελλάδα από τις 21 έως τις 23 Ιουνίου, προκειμένου να συμμετάσχει στο διεθνές συνέδριο με θέμα «Η παρουσία και η συμβολή της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη διαμόρφωση της Ευρώπης». Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί στο Σούνιο, στις εγκαταστάσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Δημοσίου Δικαίου (EPLO), με αφορμή τη συμπλήρωση πέντε ετών από την ίδρυσή του. Τα βασικά ερωτήματα που θα θέσουν και στα οποία θα επιχειρήσουν να απαντήσουν οι επιστήμονες που έχουν προσκληθεί είναι αν, ως κληρονόμοι ενός κοινού ρωμαϊκού παρελθόντος, η Ανατολή και η Δύση εξακολούθησαν να μοιράζονται στοιχεία στο επίπεδο της νομοθεσίας, του πολιτισμού, της θρησκείας, της εκπαίδευσης, των θεσμών γενικότερα. Επίσης θα συζητηθεί και το πόσο συνέβαλε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στη διαμόρφωση της Ευρώπης, από την κατάλυση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι την Αλωση της Κωνσταντινούπολης.

Οι κυριότερες μελέτες του Λουτσιάνο Κάνφορα που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά:

- H δημοκρατία. Ιστορία μιας ιδεολογίας, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2009

- Κριτική της δημοκρατικής ρητορείας, Αθήνα: Μεταίχμιο, 2005

- Ιούλιος Καίσαρας. Ο δημοκρατικός δικτάτορας, Αθήνα: Σαββάλας, 2005

- Εμείς και οι αρχαίοι, Μεταίχμιο, 2003

- Ιστορίες ολιγαρχικών, Αθήνα: Σαββάλας, 2002

- Το μυστήριο Θουκυδίδης, Αθήνα: Σαββάλας, 2001

- Η χαμένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 1989

• Η μελέτη των αρχαίων κειμένων ενάντια στην κυριαρχία της «μοναδικής σκέψης»

– Η Ιστορία αντιμετωπιζόταν ως οδός προς έναν συγκεκριμένο προορισμό ήδη από τα κείμενα του Αυγουστίνου. Παλαιότερα, υπήρχε η θεωρίας της «κυκλικής κίνησης». Τελικά η ιστορία των ανθρώπων οδηγεί κάπου; Είναι επανάληψη; Τίποτε απ’ όλα αυτά;

– Η απάντησή μου είναι πάντα η ίδια: Ούτε διαρκής πρόοδος (δίχως βεβαίως να γνωρίζουμε πού οδηγεί) ούτε κυκλική επιστροφή σε εξελίξεις που έχουμε ήδη ζήσει (deja vu). Αν έπρεπε αναγκαστικά να παραπέμψω σε κάποιο γεωμετρικό σχήμα, πιθανότατα θα επέλεγα εκείνο της έλλειψης, το οποίο περιγράφει με αποτελεσματικό τρόπο τη βασανιστική γραμμή που χαράσσει η Ιστορία.

Δουλεία

– Στο βιβλίο σας «Εμείς και οι Αρχαίοι» αναφέρετε, μεταξύ άλλων, ότι μετά την πτώση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός συνυπάρχει, ολοένα και πιο ξεκάθαρα, με νέες μορφές δουλείας οι οποίες του είναι συνεχώς πιο αναγκαίες δομικά. Σε τι ακριβώς αναφέρεστε;

– Η δουλεία ήταν πάντα πολύτιμη για την «πρωτόγονη» καπιταλιστική συγκέντρωση: από την κατάκτηση της Αμερικής μέχρι και τις αποικιακές αυτοκρατορίες του 18ου και του 19ου αιώνα. Δεν πρέπει επίσης να λησμονείται ότι στις ΗΠΑ η δουλεία υπήρχε ώς τη δεκαετία του 1860. Περί το 2000 μια επίσημη έρευνα της UNESCO αποκάλυπτε στον αυτοαποκαλούμενο «πολιτισμένο» και «δημοκρατικό» κόσμο ότι η δουλεία εξακολουθούσε να είναι παρούσα στον πλανήτη και ότι μάλιστα περίπου 200 εκατομμύρια ανθρώπινα όντα ζούσαν σε συνθήκες δουλείας. Μετά την πτώση του «σοσιαλισμού» στην Ευρώπη, δημιουργήθηκε μια νέα μορφή ανθρώπινης εξάρτησης, βασικά χαρακτηριστικά της οποίας είναι ο μειωμένος, «πετσοκομμένος» μισθός και η απουσία συνδικαλιστικών δικαιωμάτων. Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά υπήρξαν οι πυλώνες στους οποίους βασίστηκε η μετατόπιση της βιομηχανίας προς την Ανατολή. Σε όλα αυτά προσθέστε και το φαινόμενο της σεξουαλικής υποδούλωσης των γυναικών (την εξαγωγή δηλαδή της πορνείας προς τη Δύση, γεγονός το οποίο αποτέλεσε, βεβαίως, συνέπεια της καταστροφής της σοσιαλιστικής οικονομίας και του κράτους πρόνοιας των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης).

– Η κλασική παιδεία υποχωρεί παντού ανά την Ευρώπη. Εχετε επανειλημμένως επιχειρηματολογήσει υπέρ της ενίσχυσης της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών στα σχολεία. Βλέπετε κάποιο μέλλον για την κλασική φιλολογία;

– Η μελέτη της ιστορίας και της φιλολογίας των αρχαίων κοινωνιών είναι, κατά την άποψή μου, ένα αποτελεσματικό εργαλείο στον αγώνα ενάντια στην κυριαρχία της «μοναδικής σκέψης» (pensee unique). Διαβάστε, για παράδειγμα, τον Αριστοτέλη, ο οποίος στα «Πολιτικά» (βιβλίο Γ΄ και Δ΄) λέει ευθέως και εξηγεί ότι η «δημοκρατία» είναι η κυβέρνηση των «πτωχών», ενώ η «ολιγαρχία» είναι η κυβέρνηση των «πλουσίων». Κείμενα όπως αυτό συνιστούν αντίδοτο στο ψέμα των δικών μας, σύγχρονων αυτοαποκαλούμενων «δημοκρατιών» ή του πλούτου που εν τέλει κατέχει και ασκεί ευθέως την εξουσία (όπως η ΕΚΤ κ. ά). Εν κατακλείδι, το μέλλον των κλασικών γλωσσών εξαρτάται από εμάς. Τη σημασία τους έχουν επισημάνει πρόσωπα όπως ο Αλέξις ντε Τοκβίλ, ο οποίος έλεγε ότι είναι «απαραίτητες» για την καλή υγεία των σύγχρονων δημοκρατιών.

• Ποιος είναι

Ο Λουτσιάνο Κάνφορα, ένας από τους σημαντικότερους ελληνιστές της εποχής μας και ιδιαίτερα γνωστός για τις μελέτες του για τη δημοκρατία στην αρχαιότητα, αλλά και με εξειδικευμένη ερευνητική δραστηριότητα στην αρχαία ελληνική και λατινική γραμματεία, γεννήθηκε στο Μπάρι το 1942. Σήμερα είναι καθηγητής Λατινικής και Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπάρι και επιστημονικός διευθυντής στην Ανώτατη Σχολή Ιστορικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σαν Μαρίνο. Από το 1975 διευθύνει το ιστορικό περιοδικό Quadernidi Storia. Εχει δημοσιεύσει μέχρι στιγμής 71 βιβλία, εννέα εκ των οποίων έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.