Του ΦΟΙΒΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 2/6/2008
«Δεν απέλυσα τον Παπανδρέου, εκείνος υπέβαλε παραίτηση!», γράφει τίτλος εφημερίδας (Το Βήμα 25/5) αφήνοντας ασχολίαστα τα όσα επαναλαμβάνει ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος για την έντονη και ανοιχτή διαμάχη του με τον πρωθυπουργό και αρχηγό της Ενώσεως Κέντρου Γεώργιο Παπανδρέου εκείνο το καλοκαίρι του 1965.
Ο τέως βασιλιάς με τον Γέρο της Δημοκρατίας. Οι πρώτες συναντήσεις έδειχναν φιλικές |
Ο Κωνσταντίνος, που ζει τώρα αρκετό χρόνο σε εξοχική βίλα στο Πόρτο Χέλι, προσθέτει ακόμα ότι «παραίτηση του Γεωργίου Παπανδρέου δεν ήταν προϊόν πιέσεως ή άλλης συνωμοτικής διαδικασίας. Ηταν το αποτέλεσμα της επιμονής του τότε πρωθυπουργού να αναλάβει το υπουργείο Εθνικής Αμύνης, το οποίο είχε την ευθύνη για τη διαμόρφωση της κρίσεως σχετικά με την ανάμειξη ή μη του υιού του σε ύποπτη οργάνωση εντός του στρατεύματος». Οι ισχυρισμοί του Κωνσταντίνου απέχουν παρασάγγας από την αλήθεια, αφού ο τέως μονάρχης συζητούσε κρυφά με τους Αμερικανούς την αποπομπή του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου πολλούς μήνες πριν την τελική του ρήξη με τον αρχηγό της Ε.Κ., πριν αναγγελθεί οτιδήποτε για την υπόθεση του ΑΣΠΙΔΑ.Ενα απόρρητο μνημόνιο συνομιλίας του Κωνσταντίνου με τον Αμερικανό πρεσβευτή Χένρι Λαμπουίς, που είχε επίσης συμμετάσχει στη συνάντηση του Γεωργίου Παπανδρέου και του Αντρέα με τον Αμερικανό πρόεδρο Λίντον Τζόνσον, στον Λευκό Οίκο, δίνει ανάγλυφα τις πραγματικές προθέσεις του τέως μονάρχη. Κι όμως, η ιστορία έμοιαζε να έχει αρχίσει αρκετά πιο αισιόδοξα. Στις 16 Φεβρουαρίου 1964 η Ενωσις Κέντρου κατήγαγε μια μεγάλη εκλογική νίκη κερδίζοντας το 52,72% των ψήφων. Ο βασιλιάς Παύλος ήταν βαριά άρρωστος, μόλις που μπορούσε να σταθεί στα πόδια του, αλλά η σοβαρότητα της κατάστασης εκρατείτο μυστική στους στενούς κύκλους του Παλατιού.Στις 19 Φεβρουαρίου ο Παύλος καταφέρνει να σηκωθεί από το κρεβάτι του, να ντυθεί με τη στολή του στρατάρχη και φτάνει ώς την αίθουσα υποδοχής των ανακτόρων του Τατοΐου, όπου θα γινόταν η ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης της Ε.Κ. με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου. Εκεί γίνεται αντιληπτό από τους παρευρισκόμενους ότι ο Παύλος είναι βαριά άρρωστος. Ο ορκισθείς υφυπουργός Αμυνας Μιχάλης Παπακωνσταντίνου θυμόταν ότι είχε «το χρώμα του χώματος στο πρόσωπό του». Στη διάρκεια της ορκωμοσίας στηρίζεται σ' ένα έπιπλο και αμέσως μετά το τέλος της τελετής χαιρετάει διά χειραψίας τον Γ. Παπανδρέου και μ' ένα νεύμα της κεφαλής του τους νέους υπουργούς και υφυπουργούς και αποχωρεί.Δύο εβδομάδες περίπου αργότερα, στις 6 Μαρτίου, ο Παύλος πεθαίνει και τον διαδέχεται ο γιος του Κωνσταντίνος. Οι πρώτες συναντήσεις Γεωργίου Παπανδρέου - Κωνσταντίνου δείχνουν φιλικές. Αλλά από την πρώτη σχεδόν στιγμή της νέας διακυβέρνησης γίνεται αντιληπτό ότι κάθε πρωτοβουλία και απόφαση της κεντρώας κυβέρνησης τελεί υπό την αυστηρή επίβλεψη και τον έλεγχο του Παλατιού, όπως και της αμερικανικής και βρετανικής πρεσβείας.Μέτρα κατευνασμού της κυβέρνησης Παπανδρέου σχετικά με την αποφυλάκιση αριστερών πολιτικών κρατουμένων δημιουργούν ένα κλίμα σκεπτικισμού και καχυποψίας στο ακροδεξιό κατεστημένο που κυβερνάει την Ελλάδα μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Τον Απρίλιο, μόλις δύο μήνες μετά την ανάληψη καθηκόντων από την κυβέρνηση της Ε.Κ., η ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων επισκέπτεται τον νέο υπουργό Αμυνας Πέτρο Γαρουφαλιά και εκδηλώνει την ανησυχία της για «την εντεινόμενη δραστηριότητα των κομμουνιστών»1.Ενα άλλο σοβαρό πρόβλημα που είχε σχέση με τη διάσταση απόψεων περί την Κύπρο μεταξύ της κυβέρνησης Παπανδρέου και των Αμερικανών, παρουσιάστηκε στις αρχές του καλοκαιριού του 1964 κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Ελληνα πρωθυπουργού στις ΗΠΑ. Στις 24 Ιουνίου 1964 στις 10.30 π.μ. έλαβε χώρα σε επίπεδο κορυφής η ελληνο-αμερικανική συνάντηση στην Ουάσιγκτον. Από ελληνικής πλευράς, συμμετείχαν ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, ο υπουργός Εξωτερικών Σταύρος Κωστόπουλος, ο αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού Ανδρέας Παπανδρέου και ο πρεσβευτής στις ΗΠΑ Αλέξανδρος Μάτσας.Από αμερικανικής πλευράς, ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον, ο υφυπουργός Εξωτερικών Τζορτζ Μπολ και ο πρεσβευτής στην Αθήνα Χένρι Λαμπουίς. Ο Αμερικανός πρόεδρος πήρε πρώτος τον λόγο και μπήκε αμέσως στο ψητό λέγοντας ότι ένας Ελληνας και ένας Τούρκος αντιπρόσωπος «με τη βοήθεια του Ντιν Ατσεσον», κάτι που ανέφερε περισσότερο από μία φορά, θα μπορούσαν να συναντηθούν «στο άμεσο μέλλον» στο Καμπ Ντέιβιντ, για «να διερευνήσουν τον δρόμο για μια λύση» του κυπριακού προβλήματος.Ο Ατσεσον θα πρόβαλλε το αμερικανικό σχέδιο που ουσιαστικά διχοτομούσε την Κύπρο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Οπως εξήγησε στον Γ. Παπανδρέου σε μια δεύτερη συνάντηση της ελληνικής αντιπροσωπείας με τους Αμερικανούς, υπήρχαν διάφοροι σοβαροί λόγοι που έπρεπε να προσεχτεί, ώστε να μη θίγει «το γόητρο και η υπερηφάνεια» της Τουρκίας. Κατά τον Ατσεσον, ένα άλλο σοβαρό θέμα σχετιζόταν με την ασφάλεια που αφορούσε «περισσότερο την Τουρκία από την Ελλάδα» και η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να κατανοήσει αυτό το πρόβλημα.Ο Γ. Παπανδρέου, αν και δήλωσε ότι δεν θα είχε αντίρρηση να διαμεσολαβήσει ο Ντιν Ατσεσον -ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ -μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας έπρεπε να λάβει υπόψη του ότι η ελληνική θέση για κάθε διαπραγμάτευση είναι «η απόλυτη ανεξαρτησία της Κύπρου». Τόσο ο πρόεδρος Τζόνσον όσο και ο Μπολ άφηναν συνεχή υπονοούμενα ότι, σε μια επέμβαση της Τουρκίας, το ΝΑΤΟ θα παρέμενε ουδέτερο στη διαμάχη για την Κύπρο.Δηλαδή η ελληνική πλευρά θα έπρεπε να συρθεί σε διαπραγματεύσεις υπό τη δαμόκλεια σπάθη μιας τουρκικής επέμβασης στην Κύπρο. Ο Παπανδρέου απάντησε ότι το ΝΑΤΟ χρειάζεται μια νέα αρχή σύμφωνα με την οποία «κανένα μέλος της Συμμαχίας δεν θα μπορούσε ν' αρχίσει πόλεμο εναντίον ενός άλλου». Σύμφωνα με τον Ελληνα πρωθυπουργό, οι απόψεις Ελλάδας και Τουρκίας διέφεραν τόσο πολύ στο θέμα της Κύπρου, ώστε η πρόταση Τζόνσον για άμεση ελληνο-τουρκική συνάντηση δεν θα οδηγήσει πουθενά. Αντίθετα μάλιστα, λόγω του αδιεξόδου, θα μπορούσε να οδηγήσει και «σε πόλεμο»2.Πράγματι, η αποτυχία των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων το 1955, περί την Κύπρο, είχε οδηγήσει στο οργανωμένο πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. «Οι αμερικανικές πιέσεις στις οποίες υποβληθήκαμε -γράφει ο Ανδρέας Παπανδρέου- για να δεχτούμε το σχέδιο Ατσεσον ήταν πραγματικά ανυπόφορες. Ο Αμερικανός πρεσβευτής Χένρι Λαμπουΐς κι ο Νόρμπερτ Ανσουτς μάς επισκέπτονταν καθημερινά στο σπίτι του πατέρα μου, στο Καστρί. Μπροστά μας πάντα ο Χάρτης της Κύπρου. Πολλές φορές η συζήτηση έπαιρνε έντονο ύφος». Η ελληνική κυβέρνηση πιεζόταν έντονα και αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα.Ο Τζόνσον είχε καλέσει τον Ελληνα πρεσβευτή Αλέξανδρο Μάτσα και του είχε μιλήσει σε ιδιαίτερα απρεπή τόνο. Οι Βρετανοί, με πιο εκλεπτυσμένο τρόπο, συνταυτίζονταν με τις αμερικανικές θέσεις και ο Κωνσταντίνος, θέλοντας να διατηρεί θερμές σχέσεις με τους Αμερικανούς, «ανέλαβε την πρωτοβουλία να προωθήσει» το σχέδιο Ατσεσον3. Ο Κωνσταντίνος, όπως και οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Αγγλίας, ανησυχούσε πλέον από τις τάσεις ανεξαρτησίας του Γ. Παπανδρέου, τις θέσεις του περί το Κυπριακό, αλλά και από τις εσωτερικές ελληνικές εξελίξεις. Για παράδειγμα, η μαραθώνια πορεία ειρήνης που είχε απαγορευτεί το 1963, επιτράπηκε το 1964 επί Ε.Κ. Το γεγονός θεωρήθηκε μια επίδειξη δύναμης της Αριστεράς από τους ξένους διπλωματικούς κύκλους και το Παλάτι.
Χένρι Λαμπουίς. Σκοτεινός για άλλη μια φορά ο ρόλος του Αμερικανού πρεσβευτή |
Στις αρχές της νέας χρονιάς, ο Κωνσταντίνος ζήτησε να έχει προσωπική συνάντηση με τον Αμερικανό πρεσβευτή Χ. Λαμπουίς. Η ιδιαίτερη αυτή συνάντηση πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της 27ης Ιανουαρίου 1965. Το πρώτο που παρατήρησε ο Κωνσταντίνος ήταν ότι υπήρχε «χαώδης κατάσταση» τόσο στην εσωτερική ελληνική πολιτική ζωή όσο και στην Κύπρο. Γινόταν μια μεγάλη συζήτηση «για την επέκταση του κομμουνισμού στην Ελλάδα» και, πράγματι, το Παλάτι διαπίστωνε «κάποια άνοδο στη δραστηριότητα και το θράσος της άκρας αριστεράς, που του προκαλούσε ανησυχία», αν και τα σχόλια του Τύπου μπορεί να ήταν υπερβολικά. Ο Λαμπουίς απάντησε ότι οι διαπιστώσεις της πρεσβείας των ΗΠΑ κατέληγαν «στο ίδιο συμπέρασμα» και συμφωνούσαν ότι το θέμα της κομμουνιστικής δραστηριότητας θα έπρεπα να παρακολουθείται προσεκτικά.Ο Κωνσταντίνος είπε τότε ότι ορισμένοι παράγοντες τον ήθελαν να κινηθεί «εναντίον της κυβέρνησης Παπανδρέου», αλλά εκείνος πίστευε ότι αυτή η στιγμή δεν ήταν η κατάλληλη. Δεν υπήρχε κάποιος εκείνη τη στιγμή που θα μπορούσε ν' αντικαταστήσει τον Γ. Παπανδρέου, που συνέχιζε να είναι δημοφιλής. Αν τώρα «προσπαθήσει να ανατρέψει (unseat) τον πρωθυπουργό», ο Παπανδρέου «θα κατέβει στο πεζοδρόμιο». Επρεπε επομένως να βρεθεί η κατάλληλη στιγμή για την αποπομπή του.Ο Κωνσταντίνος σχολίασε και τον διορισμό του Τσιριμώκου ως υπουργού Εσωτερικών. Είχε αμφισβητήσει έντονα, μιλώντας με τον Γ. Παπανδρέου, αυτόν τον διορισμό ενός «συνοδοιπόρου» της Αριστεράς, αλλά ο πρωθυπουργός επέμεινε στην απόφασή του. Ο Γ. Παπανδρέου έμοιαζε να είναι ένας πρωθυπουργός υπό συνεχή αμφισβήτηση. Ο μονάρχης εκμυστηρεύτηκε στον Λαμπουίς ότι «αρχικά είχε σκεφτεί να αντιταχθεί στον Παπανδρέου για τον διορισμό του Τσιριμώκου υποχρεώνοντας τον πρωθυπουργό σε παραίτηση», αλλά τελικά άλλαξε γνώμη περιμένοντας μια καλύτερη στιγμή.Ο Κωνσταντίνος επιθυμούσε ν' ακούσει τη γνώμη του Λαμπουίς, που τόνισε ότι κατανοούσε πλήρως τη σημασία που είχε για τον βασιλιά «να είναι λογικά βέβαιος για την επιτυχία πριν να συγκρουστεί με τον πρωθυπουργό», επομένως δεν έπρεπε να δράσει «βιαστικά». Αλλά θα βρεθεί η στιγμή όπου ο βασιλιάς «πρέπει να δράσει».Ο Κωνσταντίνος «συμφώνησε» και τότε προσδιόρισε στον Αμερικανό πρεσβευτή το κεντρικό σημείο όπου θα αντιδρούσε αποφασιστικά λέγοντας ότι αν ο Παπανδρέου «παρέμβει στο στράτευμα, όπως έκανε με τη Χωροφυλακή, αυτό θα είναι το οριστικό ζήτημα και θα απαιτήσει την παραίτηση του πρωθυπουργού». Ο Λαμπουίς αμέσως ρώτησε αν υπήρχε «κάποια ένδειξη» ότι ο πρωθυπουργός αναμειγνυόταν στα ζητήματα του στρατεύματος.Ο Κωνσταντίνος ανέφερε ότι κάποια στιγμή ο Γ. Παπανδρέου επιθυμούσε να μετακινήσει τον Π. Γαρουφαλιά από το υπουργείο Αμυνας στο υπουργείο Συντονισμού αλλά «και ο βασιλιάς και ο Γαρουφαλιάς είχαν αντιταχθεί» αποφασιστικά4. Εξι και πλέον μήνες πριν από την οριστική ρήξη Γ. Παπανδρέου-Παλατιού, ο Κωνσταντίνος είχε προσδιορίσει το ακριβές σημείο όπου θα προκαλούσε την παραίτηση του προέδρου της κυβέρνησης και αυτό ήταν: περί το στρατιωτικό.Ο Γεώργιος Παπανδρέου έμοιαζε μ' έναν πρωθυπουργό υπό προθεσμία, υπό συνεχή έλεγχο και επιτήρηση. Ο Ι. Τσιριμώκος, ο «αριστερός», χρησιμοποιήθηκε τελικά από τον Κωνσταντίνο εναντίον του Γ. Παπανδρέου. Ο υπουργός της κυβέρνησης Π. Γαρουφαλιάς αρνείτο να μετακινηθεί σε άλλη θέση εκτός του υπουργείου Αμυνας, κάτι που ήταν αδιανόητο για μια δημοκρατική κυβέρνηση. Ο παρακρατικός μηχανισμός είχε αρχίσει να λειτουργεί με τελικό στόχο την πτώση της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου.Ο τότε αρχηγός της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελλόπουλος θα γράψει αργότερα ότι στις αρχές του 1965 άρχισαν να φτάνουν «ψευδείς πληροφορίες» για προετοιμασία ένοπλων κομμουνιστικών οργανώσεων «που απειλούσαν την εσωτερική ασφάλεια της χώρας». Ο ψυχολογικός πόλεμος εναντίον της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου έμπαινε σε αποφασιστικό στάδιο. Τον φεβρουάριο εκείνης της χρονιάς ο αρχηγός της ΕΡΕ οργάνωσε μεγάλη λαϊκή συγκέντρωση στη διάρκεια της οποίας υποσχέθηκε, δημόσια υποστήριξη στη Βουλή «της μερίδας εκείνης του Κέντρου» που θα διαχώριζε τη θέση της από την κυβέρνηση Παπανδρέου. Ο Κανελλόπουλος «είχε πληροφορίες» ότι στους κόλπους της Ενώσεως Κέντρου «είχαν εκδηλωθεί ή υπέβοσκαν σοβαρές αντιθέσεις»5.Σ' αυτή τη συντονισμένη προσπάθεια για την πτώση της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου ας προστεθούν και οι κριθείσες ως «ιταμές και αλαζονικές» επιστολές του Κωνσταντίνου προς τον Ελληνα πρωθυπουργό. Και αφού προκλήθηκε συστηματικά η παραίτηση του Παπανδρέου που δεν μπορούσε να λειτουργήσει ως πραγματικός πρωθυπουργός, στη συνέχεια έγινε κάτι ακόμα χειρότερο. Σε οποιαδήποτε δημοκρατική χώρα η πτώση της κυβέρνησης θα αποτελούσε την αφορμή για τη διενέργεια νέων εκλογών για να εκφραστεί ελεύθερα η λαϊκή βούληση.Ομως δεν έγινε αυτό. Αντίθετα, έγιναν μεγάλες προσπάθειες να υπάρξει μια κυβέρνηση «αποστατών» με στήριξη της ΕΡΕ, ώστε να αποφευχθεί μια θριαμβευτική επιστροφή του Γ. Παπανδρέου και του κόμματός του στην εξουσία, ξεκαθαρισμένο πια από τους φανερούς και κρυφούς φίλους του Κωνσταντίνου. Οπως έγραψε, ο παλιός Βρετανός εκπρόσωπος στην Ελλάδα και ιστορικός Κρις Γουντχάους, ο Παπανδρέου «υπέβαλε την παραίτησή του τον Ιούλιο, προσδοκώντας ότι ο βασιλιάς είτε θα υποχωρούσε είτε θα διέλυε τη Βουλή. Ομως ο βασιλιάς τον απέπεμψε και επιδίωξε να σχηματίσει νέα κυβέρνηση από την ίδια Βουλή. Ηταν μια κίνηση τολμηρή με καταστρεπτικές συνέπειες»6.
- (1) Σπ. Λιναρδάτος, από τον εμφύλιο στη χούντα, τόμος Δ', 1961-1964, σελ. 397-403
- (2) Μνημόνιο συνομιλίας Τζόνσον - Γ. Παπανδρέου 24.6.1964 - 10.30 π.μ. Μνημόνιο συνομιλίας εκπροσώπων της αμερικανικής ηγεσίας με Γ. Παπανδρέου 24.6.1964, 12.30 μ.μ.
- (3) Α. Παπανδρέου, Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα, σελ. 203
- (4) POLIS -1 Greece, Συνομιλία Κωνσταντίνου με Λαμπουΐς, συνταγμένο από τον ίδιο τον Χ. Λαμπουΐς, 19.1.1965
- (5) Π. Κανελλόπουλος, Ιστορικά Δοκίμια σελ. 69-71
- (6) C.M. Woodhouse, Η ιστορία ενός λαού, σελ. 356
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου