Σημεία αναφοράς. Της ΒΙΚΗΣ ΤΣΙΩΡΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 05/11/2008
«Δεν βρισκόμαστε μπροστά στην τελική πτώση του καπιταλισμού, αλλά μπροστά στο τέλος ενός έξαλλου χρηματιστικού καπιταλισμού, που δεν έχει και μεγάλη σχέση με τον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός είναι στην πραγματικότητα ένα παιχνίδι ανάμεσα σε εκείνους που κατέχουν μια πραγματική περιουσία και μια πραγματική επιχειρηματική βούληση και σε αυτούς που υποστηρίζουν με δάνεια τη θέληση του επιχειρείν και την αξία της περιουσίας. Αυτό το σύστημα γνώρισε ισχυρές αναταράξεις γύρω στο 2000 κατά την κατάρρευση της κερδοσκοπικής φούσκας της δήθεν "νέας οικονομίας", αλλά η έκβασή της υπήρξε διαφορετική. Σήμερα πληρώνουμε τις συνέπειες των φαρμακευτικών αγωγών που δόθηκαν από την Κεντρική Αμερικανική Τράπεζα. Ο Γκρίνσπαν και οι συν αυτώ επέλεξαν την παροχή δωρεάν σχεδόν δανείων σε όλους, απόφαση που οδήγησε στο εντυπωσιακό τσουνάμι που μας έχει κατακλύσει».
Τα λόγια ανήκουν στον Γερμανό φιλόσοφο Peter Sloterdijk, ο οποίος το 2006, στο βιβλίο του «Κρυστάλλινο Παλάτι», μεταφορά της άνεσης και της ασφάλειας που παρέχει ο πλανητικός καπιταλισμός, προέβλεπε πως το μέγα αυτό αρχιτεκτόνημα κινδύνευε από κάποια εξωτερικά χτυπήματα. Ωστόσο, από ό,τι μπορούμε να δούμε έως σήμερα, «το κρυστάλλινο παλάτι» φαίνεται να απειλείται εκ των έσω. «Πράγματι», λέει στο περιοδικό «Le Point», «η κρίση παίζεται αποκλειστικά στο εσωτερικό του παλατιού, όπου η ατμόσφαιρα φαίνεται να αλλάζει. Η δηλωμένη επιπολαιότητα που κυριάρχησε για δεκαετίες έδωσε τη θέση της στην ανησυχία. Κατ' αρχήν πρόκειται για το φυσιολογικό παιχνίδι του ψυχοπολιτικού κλίματος μέσα στο παλάτι. Στο τέλος των τηλεοπτικών δελτίων των οκτώ ακολουθούν δύο επιπλέον δελτία: του χρηματιστηρίου και του καιρού. Αυτή η άμεση γειτνίαση -με επικοινωνιακούς όρους- των δύο μεγάλων συντελεστών που εξηγούν το φυσικό και το ηθικό κλίμα είναι εξαιρετικά συμβολική».
Ποιοι είναι όμως οι υπεύθυνοι;
«Αυτή τη δουλειά κάνουν τα δύο δελτία. Μας εξηγούν πως κανείς δεν είναι υπεύθυνος, ούτε για το ένα ούτε για το άλλο, και πως έχουμε φύγει από την εποχή της προσωπικής ευθύνης. Ομως αυτό είναι εντελώς λάθος. Σε πλανητικό επίπεδο θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε 30.000, ίσως και 50.000 πρόσωπα άμεσα υπεύθυνα για ό,τι συμβαίνει. Αλλά εμφανίζονται τόσο ανεύθυνα όσο μια καιρική διαταραχή πάνω από τον Ατλαντικό.
Στη Γερμανία, μιλάμε σχετικά λίγο για τους υπεύθυνους: ο καθένας γνωρίζει πως υπάρχουν "κακά θέματα" στο εσωτερικό του συστήματος, αλλά η δυσαναλογία μεταξύ προσωπικών ευθυνών και συλλογικών συνεπειών είναι τέτοια που κανείς δεν έχει πια το κουράγιο να τους κατηγορήσει ονομαστικά. Θα λέγαμε πως έχουμε χτυπηθεί από τη μοίρα μιας αλυσιδωτής αντίδρασης. Το πνεύμα της εποχής υποστηρίζει μια φωτισμένη νεο-μοιρολατρία».
Ο καπιταλισμός στηρίζεται στην εμπιστοσύνη των επενδυτών και οι κυβερνήσεις, μεσούσης της κρίσης, επαναλάμβαναν «να μη φοβάται κανείς»...
«Αυτή η κρίση εξαπλώνεται στον ρυθμό των προσπαθειών που καταβάλλονται από τους υπεύθυνους -μάλλον τους ανεύθυνους- για να μας πείσουν πως δεν είναι τόσο σοβαρά τα πράγματα. Πρόκειται για έναν παράλογο τρόπο επικοινωνίας. Καθώς δεν μπορούν να παραδεχτούν την ύπαρξη της κρίσης, την αρνούνται και καθώς την αρνούνται όλοι αντιλαμβάνονται πως είναι εξαιρετικά σοβαρή. Στην ψυχιατρική, θα μιλούσαμε για σχιζοφρενή λόγο. Η κρίση, ωστόσο, έχει μια υγιή συνέπεια: υποχρεώνει τα δήθεν φιλελεύθερα κράτη να παραδεχτούν πως η φύση του σύγχρονου κράτους είναι δομικά σοσιαλιστική, με την έννοια ότι σοσιαλιστική είναι μια δομή που ομολογεί την προτίμησή της για το δημόσιο αγαθό. Ετσι, τα κρυφο-σοσιαλιστικά κράτη αρχίζουν να συσπειρώνονται με σκοπό να χαλιναγωγήσουν τα συμβάντα. Στα τελευταία πενήντα χρόνια κανένα κράτος δεν τόλμησε να επικαλεστεί σοσιαλιστικές αρχές, αλλά η πρακτική τους έδειχνε το αντίθετο: με ένα ποσοστό της τάξης του 50% και άνω της φορολογίας, το σύστημα είναι eo ipso σοσιαλιστικό. Στις κρίσεις τα κράτη αναγκάζονται να παραδεχτούν την πραγματική τους ταυτότητα. Ισως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο παγκόσμιο New Deal. Σε αυτή την περίπτωση δεν θα πρέπει να ξεχνούμε πως ο ρηγκανισμός υπήρξε μια εξέγερση προκειμένου να εξαφανιστούν και τα τελευταία σημάδια του New Deal».
Περνάμε διαρκώς από την ευφορία στον πανικό. Είναι απόδειξη ότι βρισκόμαστε υπό τη μανιο-καταθλιπτική επήρεια αυτού που ονομάζετε «επιθυμία χωρίς σύνορα»;
«Προς το παρόν ζούμε ακόμη σε ένα πανικο-ερωτικό καθεστώς. Αυτός ο πανικός συνήθως προέρχεται από την επιθυμία. Το να επιθυμείς αυτό που ο άλλος επιθυμεί δημιουργεί τον ευχάριστο πανικό που ονομάζουμε καταναλωτισμό. Είναι ένα σύστημα που στηρίζεται στην ιδέα της επιτάχυνσης της απόλαυσης: χάρη στα δάνεια, απολαμβάνουμε σήμερα κάτι που δεν έχουμε ακόμη κερδίσει. Η συνενοχή του ατομικού καταναλωτισμού και του συνολικού πιστωτικού συστήματος δεν αμφισβητείται».
Σήμερα θα πρέπει να αποπληρώσουμε όλη αυτή την απόλαυση...
«Εξού και ένα άλλο είδος υπερβολικού πανικού, ο οποίος καθοδηγείται από τον μιμητισμό της απάρνησης. Ολοι φοβούνται να χάσουν, κανείς δεν ξέρει πού να επενδύσει. Επομένως, διστάζουμε και ο καθένας μιμείται τον δισταγμό των άλλων και αυτό το κύμα του μιμητικού δισταγμού διευρύνει την κρίση. Δρούμε από επιθυμία μίμησης, από μια επιθυμία που τείνει να ανατραπεί. Ο μιμητισμός της αγοράς προϊόντων και η επιπολαιότητα μετατρέπονται σε μιμητισμό του δισταγμού, της απάρνησης, ακόμη και της τιμωρίας, του άγχους. Το σύστημα ακινητοποιείται από τα ίδια του τα μέσα. Εγκαθίσταται ένα κλίμα δισταγμού και για καιρό κανένα σημάδι επιστροφής στην επιπολαιότητα των μαζών δεν διακρίνεται στον ορίζοντα.
Το πρόβλημα της κρίσης στο εσωτερικό του κρυστάλλινου παλατιού έγκειται στην αμφιταλάντευση ανάμεσα στην απληστία και τον φόβο της απώλειας. Παραμένει εγγεγραμμένη στη διάσταση του ερωτισμού: χάνουμε χρήματα όπως χάνουμε μια ερωμένη. Οπως και να 'χει, θα έπρεπε να εμφανιστεί μια ηρωική κίνηση, μια αντιπαράθεση ανάμεσα στους πολιτισμούς, ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους. Θα έπρεπε οπωσδήποτε τα πλούσια κράτη να προτείνουν μια νέα πολιτική γενναιοδωρίας στις φτωχές, λεηλατημένες, παραιτημένες χώρες. Καθώς δεν μπορεί να υπάρξει μια ριζική αλλαγή της οικονομικής μας συμπεριφοράς που θα μας έκανε να περάσουμε από μια οικονομία απληστίας σε μια οικονομία υπερηφάνειας, ο 21ος αιώνας θα γνωρίσει έναν διαρκή παγκόσμιο πόλεμο».
Υπάρχει περίπτωση το κράτος, που τα τελευταία χρόνια εκχώρησε την εξουσία του σε ιδιώτες, να επανακτήσει τη δύναμή του;
«Ο ρόλος του κράτους αναγκάζεται να ομολογήσει την κρυπτο-σοσιαλιστική του ταυτότητα και αυτό είναι το δράμα που ζούμε.
Βλέπουμε ότι ακόμη και οι εκατομμυριούχοι απειλούνται με πτώχευση.
Η μόνη οντότητα που δεν μπορεί να αποτύχει τόσο εύκολα είναι το κράτος, όχι στην πολιτική του διάσταση, αλλά γιατί είναι διαχειριστής του δημόσιου ταμείου. Δηλαδή έχει στα χέρια του το καλύτερο βιβλιάριο καταθέσεων το οποίο είναι πηγή της εξουσίας του. Και πριν από την κρίση, πίσω από την πλάτη μας, είχαμε δει τα κράτη να γίνονται οι κύριες δυνάμεις της αγοράς. Είναι οι μόνοι πολυεκατομμυριούχοι ικανοί να επιχορηγήσουν επιχειρήσεις κοινής ωφελείας, και επομένως οι μόνοι υπεύθυνοι για να δίνουν το παράδειγμα στους εκατομμυριούχους.
Μιλώ για τους εκατομμυριούχους γιατί με ενδιαφέρει ο ρόλος των μεγάλων τραπεζών και των μεγάλων περιουσιών στη διάρκεια της κρίσης. Η παγκόσμια κοινότητα επιστρέφει με γοργό ρυθμό στον φεουδαλισμό. Οι εκατομμυριούχοι και πολυεκατομμυριούχοι συγκροτήθηκαν σε νέους εκλεκτούς λαούς, διαχωρισμένους από τους ιστορικούς λαούς και πάνω από αυτούς. Η ύπαρξή τους παραπέμπει σε αυτήν της παλαιάς ευρωπαϊκής αριστοκρατίας: παντρεύονται μεταξύ τους, είναι κοσμοπολίτες, περιστοιχισμένοι από τους καλύτερους συμβούλους που πήραν τη θέση των υπηρετών και έχουν την αίσθηση πως είναι σχεδόν θεοί».
«Αυτή τη δουλειά κάνουν τα δύο δελτία. Μας εξηγούν πως κανείς δεν είναι υπεύθυνος, ούτε για το ένα ούτε για το άλλο, και πως έχουμε φύγει από την εποχή της προσωπικής ευθύνης. Ομως αυτό είναι εντελώς λάθος. Σε πλανητικό επίπεδο θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε 30.000, ίσως και 50.000 πρόσωπα άμεσα υπεύθυνα για ό,τι συμβαίνει. Αλλά εμφανίζονται τόσο ανεύθυνα όσο μια καιρική διαταραχή πάνω από τον Ατλαντικό.
Στη Γερμανία, μιλάμε σχετικά λίγο για τους υπεύθυνους: ο καθένας γνωρίζει πως υπάρχουν "κακά θέματα" στο εσωτερικό του συστήματος, αλλά η δυσαναλογία μεταξύ προσωπικών ευθυνών και συλλογικών συνεπειών είναι τέτοια που κανείς δεν έχει πια το κουράγιο να τους κατηγορήσει ονομαστικά. Θα λέγαμε πως έχουμε χτυπηθεί από τη μοίρα μιας αλυσιδωτής αντίδρασης. Το πνεύμα της εποχής υποστηρίζει μια φωτισμένη νεο-μοιρολατρία».
Ο καπιταλισμός στηρίζεται στην εμπιστοσύνη των επενδυτών και οι κυβερνήσεις, μεσούσης της κρίσης, επαναλάμβαναν «να μη φοβάται κανείς»...
«Αυτή η κρίση εξαπλώνεται στον ρυθμό των προσπαθειών που καταβάλλονται από τους υπεύθυνους -μάλλον τους ανεύθυνους- για να μας πείσουν πως δεν είναι τόσο σοβαρά τα πράγματα. Πρόκειται για έναν παράλογο τρόπο επικοινωνίας. Καθώς δεν μπορούν να παραδεχτούν την ύπαρξη της κρίσης, την αρνούνται και καθώς την αρνούνται όλοι αντιλαμβάνονται πως είναι εξαιρετικά σοβαρή. Στην ψυχιατρική, θα μιλούσαμε για σχιζοφρενή λόγο. Η κρίση, ωστόσο, έχει μια υγιή συνέπεια: υποχρεώνει τα δήθεν φιλελεύθερα κράτη να παραδεχτούν πως η φύση του σύγχρονου κράτους είναι δομικά σοσιαλιστική, με την έννοια ότι σοσιαλιστική είναι μια δομή που ομολογεί την προτίμησή της για το δημόσιο αγαθό. Ετσι, τα κρυφο-σοσιαλιστικά κράτη αρχίζουν να συσπειρώνονται με σκοπό να χαλιναγωγήσουν τα συμβάντα. Στα τελευταία πενήντα χρόνια κανένα κράτος δεν τόλμησε να επικαλεστεί σοσιαλιστικές αρχές, αλλά η πρακτική τους έδειχνε το αντίθετο: με ένα ποσοστό της τάξης του 50% και άνω της φορολογίας, το σύστημα είναι eo ipso σοσιαλιστικό. Στις κρίσεις τα κράτη αναγκάζονται να παραδεχτούν την πραγματική τους ταυτότητα. Ισως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο παγκόσμιο New Deal. Σε αυτή την περίπτωση δεν θα πρέπει να ξεχνούμε πως ο ρηγκανισμός υπήρξε μια εξέγερση προκειμένου να εξαφανιστούν και τα τελευταία σημάδια του New Deal».
Περνάμε διαρκώς από την ευφορία στον πανικό. Είναι απόδειξη ότι βρισκόμαστε υπό τη μανιο-καταθλιπτική επήρεια αυτού που ονομάζετε «επιθυμία χωρίς σύνορα»;
«Προς το παρόν ζούμε ακόμη σε ένα πανικο-ερωτικό καθεστώς. Αυτός ο πανικός συνήθως προέρχεται από την επιθυμία. Το να επιθυμείς αυτό που ο άλλος επιθυμεί δημιουργεί τον ευχάριστο πανικό που ονομάζουμε καταναλωτισμό. Είναι ένα σύστημα που στηρίζεται στην ιδέα της επιτάχυνσης της απόλαυσης: χάρη στα δάνεια, απολαμβάνουμε σήμερα κάτι που δεν έχουμε ακόμη κερδίσει. Η συνενοχή του ατομικού καταναλωτισμού και του συνολικού πιστωτικού συστήματος δεν αμφισβητείται».
Σήμερα θα πρέπει να αποπληρώσουμε όλη αυτή την απόλαυση...
«Εξού και ένα άλλο είδος υπερβολικού πανικού, ο οποίος καθοδηγείται από τον μιμητισμό της απάρνησης. Ολοι φοβούνται να χάσουν, κανείς δεν ξέρει πού να επενδύσει. Επομένως, διστάζουμε και ο καθένας μιμείται τον δισταγμό των άλλων και αυτό το κύμα του μιμητικού δισταγμού διευρύνει την κρίση. Δρούμε από επιθυμία μίμησης, από μια επιθυμία που τείνει να ανατραπεί. Ο μιμητισμός της αγοράς προϊόντων και η επιπολαιότητα μετατρέπονται σε μιμητισμό του δισταγμού, της απάρνησης, ακόμη και της τιμωρίας, του άγχους. Το σύστημα ακινητοποιείται από τα ίδια του τα μέσα. Εγκαθίσταται ένα κλίμα δισταγμού και για καιρό κανένα σημάδι επιστροφής στην επιπολαιότητα των μαζών δεν διακρίνεται στον ορίζοντα.
Το πρόβλημα της κρίσης στο εσωτερικό του κρυστάλλινου παλατιού έγκειται στην αμφιταλάντευση ανάμεσα στην απληστία και τον φόβο της απώλειας. Παραμένει εγγεγραμμένη στη διάσταση του ερωτισμού: χάνουμε χρήματα όπως χάνουμε μια ερωμένη. Οπως και να 'χει, θα έπρεπε να εμφανιστεί μια ηρωική κίνηση, μια αντιπαράθεση ανάμεσα στους πολιτισμούς, ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους. Θα έπρεπε οπωσδήποτε τα πλούσια κράτη να προτείνουν μια νέα πολιτική γενναιοδωρίας στις φτωχές, λεηλατημένες, παραιτημένες χώρες. Καθώς δεν μπορεί να υπάρξει μια ριζική αλλαγή της οικονομικής μας συμπεριφοράς που θα μας έκανε να περάσουμε από μια οικονομία απληστίας σε μια οικονομία υπερηφάνειας, ο 21ος αιώνας θα γνωρίσει έναν διαρκή παγκόσμιο πόλεμο».
Υπάρχει περίπτωση το κράτος, που τα τελευταία χρόνια εκχώρησε την εξουσία του σε ιδιώτες, να επανακτήσει τη δύναμή του;
«Ο ρόλος του κράτους αναγκάζεται να ομολογήσει την κρυπτο-σοσιαλιστική του ταυτότητα και αυτό είναι το δράμα που ζούμε.
Βλέπουμε ότι ακόμη και οι εκατομμυριούχοι απειλούνται με πτώχευση.
Η μόνη οντότητα που δεν μπορεί να αποτύχει τόσο εύκολα είναι το κράτος, όχι στην πολιτική του διάσταση, αλλά γιατί είναι διαχειριστής του δημόσιου ταμείου. Δηλαδή έχει στα χέρια του το καλύτερο βιβλιάριο καταθέσεων το οποίο είναι πηγή της εξουσίας του. Και πριν από την κρίση, πίσω από την πλάτη μας, είχαμε δει τα κράτη να γίνονται οι κύριες δυνάμεις της αγοράς. Είναι οι μόνοι πολυεκατομμυριούχοι ικανοί να επιχορηγήσουν επιχειρήσεις κοινής ωφελείας, και επομένως οι μόνοι υπεύθυνοι για να δίνουν το παράδειγμα στους εκατομμυριούχους.
Μιλώ για τους εκατομμυριούχους γιατί με ενδιαφέρει ο ρόλος των μεγάλων τραπεζών και των μεγάλων περιουσιών στη διάρκεια της κρίσης. Η παγκόσμια κοινότητα επιστρέφει με γοργό ρυθμό στον φεουδαλισμό. Οι εκατομμυριούχοι και πολυεκατομμυριούχοι συγκροτήθηκαν σε νέους εκλεκτούς λαούς, διαχωρισμένους από τους ιστορικούς λαούς και πάνω από αυτούς. Η ύπαρξή τους παραπέμπει σε αυτήν της παλαιάς ευρωπαϊκής αριστοκρατίας: παντρεύονται μεταξύ τους, είναι κοσμοπολίτες, περιστοιχισμένοι από τους καλύτερους συμβούλους που πήραν τη θέση των υπηρετών και έχουν την αίσθηση πως είναι σχεδόν θεοί».
- Ο Christopher Lasch ονόμασε την κατάληψη της εξουσίας από αυτή την ομάδα ως «εξέγερση της ελίτ». Μπορούν τα κράτη να την υποστηρίξουν τη στιγμή που η ελίτ αυτή επιθυμεί να τους πάρει την εξουσία;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου