Αποχαιρετούμε τον Έρικ Χομπσμπάουμ με βαθύ σεβασμό στη μνήμη του και ευγνωμοσύνη για το μεγάλο έργο που μας κληροδότησε ως ισχυρό όπλο στους αγώνες της Αριστεράς του 21ου αιώνα για τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα με δημοκρατία και ελευθερία
Ο θάνατος του μεγάλου Βρετανού ιστορικού Έρικ Χομπσμπάουμ αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό στην παγκόσμια αριστερή διανόηση. Έσβησε μια δυνατή και καθαρή φωνή υπέρ των κοινωνικά αδύνατων και των αγωνιζόμενων λαών και πολιτών σε όλο τον κόσμο.
Ο καταξιωμένος ιστορικός και φιλόσοφος, με το πλούσιο συγγραφικό έργο και τη διεισδυτική ματιά στις παγκόσμιες εξελίξεις παρέμεινε μαρξιστής ως το τέλος και πηγή γνώσης και έμπνευσης για πολλούς από εμάς.
Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Πώς θα αλλάξουμε τον κόσμο;» (εκδόσεις Θεμέλιο) μιλάει για την επικαιρότητα του μαρξισμού στον 21ο αιώνα.
«Όσο ο παγκόσμιος καπιταλισμός -γράφει στον πρόλογό του- βυθίζεται στη μεγαλύτερη αναστάτωση και κρίση από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, είναι απίθανο να αποχωρήσει ο Μαρξ από το προσκήνιο. Από την άλλη, ο Μαρξ του 21ου αιώνα θα είναι σίγουρα πολύ διαφορετικός από τον Μαρξ του 20ου» (σελ.16).
Ιδιαίτερα σημαντική, όμως, ήταν η στάση του Χομπσμπάουμ, όταν ο κόσμος συγκλονιζόταν από την παταγώδη κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1989 και προβάλλονταν θεωρίες περί του «τέλους της ιστορίας» και του «τέλους της αριστεράς». Εκείνος παρέμεινε πιστός στο όραμα του σοσιαλισμού, όπως προκύπτει απ’ το ακόλουθο απόσπασμα σε άρθρο του στο περιοδικό Marxism today (Απρίλης 1991) με τίτλο «Out of the Ashes» (Από τις στάχτες):
«…. Οι σοσιαλιστές υπάρχουν για να θυμίζουν στον κόσμο ότι πρώτα έρχονται οι άνθρωποι και έπειτα η παραγωγή. Ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να θυσιάζονται. Όχι κάποιο ειδικό είδος ανθρώπων -οι έξυπνοι, οι δυνατοί, οι φιλόδοξοι, οι ωραίοι, αυτοί που μια μέρα θα κάνουν σπουδαία πράγματα, ή ακόμη και εκείνοι που αισθάνονται ότι τα προσωπικά τους συμφέροντα δεν λαμβάνονται υπόψη στην κοινωνία αυτή- αλλά όλοι οι άνθρωποι. Και ιδίως όσοι είναι απλοί άνθρωποι, όχι ιδιαίτερα ενδιαφέροντες, αυτοί που «υπάρχουν για να συμπληρώνονται οι αριθμοί», όπως έλεγε η μάνα ενός φίλου μου. Όπως λέει κάποιος, σε μια από τις πιο συγκινητικές γραμμές του Θάνατου του Εμποράκου του Άρθουρ Μίλλερ, κάποιος που είναι ακριβώς ένας ασήμαντος και άχρηστος άνθρωπος: «Πρέπει να προσέξουμε. Πρέπει να προσέξουμε έναν τέτοιο άνθρωπο». Γι' αυτούς υπάρχει ο σοσιαλισμός.
Το μέλλον του σοσιαλισμού βρίσκεται στο γεγονός ότι εξακολουθεί να είναι αναγκαίος όσο ποτέ, μολονότι όχι για τους ίδιους όπως άλλοτε λόγους. Βρίσκεται στο γεγονός ότι ο καπιταλισμός εξακολουθεί να γεννά αντιφάσεις και προβλήματα που δεν μπορεί να λύσει, και να παράγει ανισότητα (που μπορεί να μετριαστεί με μετριοπαθείς μεταρρυθμίσεις) αλλά και απανθρωπιά, που δεν μπορεί να μετριαστεί.
Αν το 1989-1990 η θλιβερή κατάρρευση των σοσιαλιστικών συστημάτων σοβιετικού τύπου που τους άξιζε, δεν είχε γεμίσει τα πρωτοσέλιδα, θα υπήρχαν λιγότερα διαφημιστικά για το πόσο θαυμάσια πηγαίνει ο καπιταλισμός στις μέρες μας. Δεν τα πηγαίνει θαυμάσια. Πηγαίνει πίσω σε έναν κόσμο πείνας και πολέμου. Ακόμη και εκεί που δεν αφήνει ορατά ερείπια, όπως σε τμήματα της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, δεν είναι έτσι όπως παρουσιάζεται. Όπως έλεγε ο J.K.Galbraith,όταν ακόμη η Ανατολική Ευρώπη ήταν κατ' όνομα σοσιαλιστική: «Είναι θλιβερό αλλά αναντίρρητο γεγονός ότι κανείς δεν πρόκειται να μεταναστεύσει από το Ανατολικό Βερολίνο στο Νότιο Μπρονξ για να βρει μια καλύτερη ζωή».
Τα προβλήματα του κόσμου δεν μπορούν να λυθούν ούτε από τη σοσιαλδημοκρατία -ή τουλάχιστον από το είδος της σοσιαλδημοκρατίας που υπάρχει ακόμη στη Σουηδία και ίσως στην Αυστρία- ούτε από την «οικονομία της κοινωνικής αγοράς» - ένα είδος ηθικοποιημένης και κοινωνικά ευαίσθητης επιχείρησης την οποία, ας αποτολμήσω μια πρόβλεψη, θα ευλογήσει η Καθολική Εκκλησία με την επόμενη παπική εγκύκλιο της Εκκλησίας, το Rerum Novarum. Τα καθεστώτα αυτά είναι καλύτερα από τον ρηγκανισμό και τον θατσερισμό, τα σοσιαλδημοκρατικά μάλιστα είναι πολύ καλύτερα στην πράξη, πιθανόν να είναι τα καλύτερα άλογα στα οποία θα μπορούσε προς το παρόν να ποντάρει ένας σοσιαλιστής. Με άλλα λόγια είναι το καλύτερο είδος κυβερνήσεων που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή.
Αλλά τα προβλήματα του πλανήτη, που μπορεί σύντομα να γίνει ακατοίκητος από τη γεωμετρική αύξηση της παραγωγής και της ρύπανσης, για να μην αναφέρουμε την τεχνολογική ικανότητα καταστροφής που απέδειξε ο Κόλπος, τα προβλήματα ενός κόσμου χωρισμένου σε μια μειοψηφία εξαιρετικά πλούσιων και μια μεγάλη πλειοψηφία εξαιρετικά φτωχών κρατών, δεν μπορούν να λυθούν με αυτόν τον τρόπο. Αργά ή γρήγορα θα απαιτήσουν συστηματική και σχεδιασμένη δράση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, μια επίθεση στα οχυρά της καταναλωτικής οικονομίας της αγοράς.
Θα απαιτήσουν, όχι απλώς μια καλύτερη κοινωνία από εκείνη του παρελθόντος, αλλά όπως έλεγαν πάντα οι σοσιαλιστές, ένα διαφορετικό είδος κοινωνίας. Μια κοινωνία, όχι μόνο ικανή να σώσει την ανθρωπότητα από ένα παραγωγικό σύστημα που έχει διαφύγει τον έλεγχό της, αλλά στην οποία οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν σαν άνθρωποι: όχι μόνο με ανέσεις, αλλά μαζί, και με αξιοπρέπεια.
Να γιατί ο σοσιαλισμός εξακολουθεί να έχει περιεχόμενο, 150 χρόνια μετά το μανιφέστο του Μαρξ και του Ένγκελς. Να γιατί εξακολουθεί να είναι στην ημερήσια διάταξη.»
* Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της ΚΠΕ του ΣΥΝ και υπεύθυνος του τμήματος εξωτερικής πολιτικής του κόμματος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου