Η δεινή οικονομική ύφεση πολλαπλασιάζει τις ιδεολογικές αποστασίες από το στρατόπεδο του νεοφιλελευθερισμού
- Το 1979 ήταν χρονιά μεγάλων γεωπολιτικών ανατροπών, ο αντίκτυπος των οποίων παραμένει αισθητός μέχρι σήμερα. Τον Φεβρουάριο, η ισλαμική επανάσταση θριάμβευσε στο Ιράν, ανατρέποντας το καθεστώς του Σάχη. Τον Μάρτιο, η Αίγυπτος συνθηκολόγησε με το Ισραήλ και εξοστρακίστηκε από τον Αραβικό Σύνδεσμο, κατηγορούμενη για προδοσία της παλαιστινιακής υπόθεσης. Τον Δεκέμβριο, η Σοβιετική Ενωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν για να εγκλωβιστεί σε μια αδιέξοδη περιπέτεια, η οποία θα επιτάχυνε τη διάλυση της αυτοκρατορίας της.
- Ακόμη μεγαλύτερες, πραγματικά ιστορικές, ήταν οι ανατροπές που δρομολόγησε το 1979 στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον. Τον Ιανουάριο, ο Ντενγκ Ξιαοπίνγκ έγινε ο πρώτος κομμουνιστής, Κινέζος ηγέτης που επισκέφθηκε την Αμερική, αναδεικνύοντας το αλλόκοτο ζευγάρι ΗΠΑ - Κίνας σε βασικό κινητήρα της παγκοσμιοποίησης. Τον Μάιο, κέρδισε τις βρετανικές εκλογές η Μάργκαρετ Θάτσερ, εγκαινιάζοντας την παγκόσμια στροφή στον νεοφιλελευθερισμό, η οποία θα αποκτούσε ακατανίκητο δυναμισμό την επόμενη χρονιά με τη νίκη του Ρόναλντ Ρέιγκαν στην Αμερική. Και τον Οκτώβριο, ο διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Πολ Βόλκερ, αύξησε δραματικά το κόστος του χρήματος, ευνοώντας τη στροφή από την παραγωγική βιομηχανία, στα κερδοσκοπικά κεφάλαια της Γουόλ Στριτ.
- Στο σύνολό τους, αυτές οι τρεις μεγάλες ανατροπές έθεσαν τις βάσεις για μια ιστορική αλλαγή παραδείγματος στην ιστορία του καπιταλισμού: Το παράδειγμα του εθνικού κράτους πρόνοιας, που κυριάρχησε τη «Χρυσή Τριακονταετία» της υψηλής ανάπτυξης και των μειούμενων κοινωνικών ανισοτήτων (1945 - 1975), κατέρρεε, διαβρωμένο από μια παρατεταμένη περίοδο χαμηλών κερδών και στασιμοπληθωρισμού. Τη θέση του θα έπαιρνε το παράδειγμα ενός ακραία ανταγωνιστικού νεοκαπιταλισμού, δομημένου πάνω στα τρία θεμέλια που έθεσε το 1979: παγκοσμιοποίηση - νεοφιλελευθερισμός - χρηματιστική έκρηξη.
Νέος ιστορικός κύκλος
- Τριάντα χρόνια αργότερα, φαίνεται ότι βρισκόμαστε και πάλι στο τέλος ενός ιστορικού κύκλου και στον προθάλαμο ενός νέου. Η αναστάτωση που άρχισε τον Αύγουστο του 2007 ως περιορισμένη κρίση των πιο επικίνδυνων στεγαστικών δανείων στην Αμερική εξελίχθηκε σε διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση τον Σεπτέμβριο του 2008, με καταλύτη την κατάρρευση της LehmaBrothers, για να πάρει, στη συνέχεια, διαστάσεις παγκόσμιας ύφεσης στην πραγματική οικονομία. Ηδη, η καταστροφή πλούτου στα διεθνή χρηματιστήρια αντιστοιχεί στο τρομακτικό 75% του παγκοσμίου ΑΕΠ, υπερβαίνοντας και αυτήν τη Μεγάλη Υφεση του 1929 - '32. Ο μεγαλοεπενδυτής Γουόρεν Μπάφετ έκανε λόγο για «οικονομικό Περλ Χάρμπορ».
- Μια αναστάτωση τέτοιας έντασης, διάρκειας και ποιότητας -η πρώτη πραγματικά πλανητική κρίση στην ιστορία- δεν μπορούσε να μη συνοδευτεί από ιδεολογικό κραχ. Στο κλασικό έργο του «Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων», ο Τόμας Κουν ανέφερε ένα αλάνθαστο σύμπτωμα, που μας επιτρέπει να διαγνώσουμε ότι το υφιστάμενο επιστημονικό παράδειγμα πνέει τα λοίσθια: Είναι η στιγμή που αποστατούν οι καλύτεροι εκλαϊκευτές του κυρίαρχου προτύπου. Κάτι ανάλογο ισχύει για την περίπτωση του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελευθερισμού.
Ιδεολογικές ανταρσίες
- Οι ιδεολογικές ανταρσίες ανώτατων «αξιωματικών» του συστήματος ξεκίνησαν πριν από 10 χρόνια. Η πρώτη περίπτωση που έκανε πάταγο ήταν εκείνη του Τζόζεφ Στίγκλιτς, οικονομικού συμβούλου του Κλίντον και αντιπροέδρου της Παγκόσμιας Τράπεζας τη δεκαετία του '90. Oπως θα έγραφε αργότερα ο Νομπελίστας οικονομολόγος, οι προσωπικές εμπειρίες του από τη δραματική κρίση του 1997 στη Νότια και Ανατολική Ασία άλλαξαν εκ βάθρων τις απόψεις του για την παγκοσμιοποίηση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και την ανάπτυξη. Αφού παραιτήθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα, κατήγγειλε, με πολύκροτο άρθρο του στο περιοδικό New Republic, τους «φονταμενταλιστές της αγοράς», υποστηρίζοντας ότι οι θεραπείες του ΔΝΤ «είναι περισσότερο επικίνδυνες από την ασθένεια» και ότι οδηγούν λαούς ολόκληρους στην πείνα και τις εξεγέρσεις.
- Την επόμενη χρονιά, η κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας και του μεγάλου, αμερικανικού κερδοσκοπικού ταμείου (hedge fund) LTCM προκάλεσαν δύο εντελώς απροσδόκητες ανταρσίες: του χρηματιστή Τζορτζ Σόρος, ο οποίος είχε στο «ενεργητικό» του τη μεγαλύτερη κερδοσκοπική επιχείρηση στην ιστορία (εναντίον της βρετανικής λίρας, το 1992) και του οικονομολόγου Τζέφρι Σακς, ο οποίος είχε εισηγηθεί «θεραπείες σοκ» με ακραίο βαθμό ωμότητας σε Βολιβία, Πολωνία και Ρωσία.
- Η ατμόσφαιρα ηλεκτρίσθηκε ακόμη περισσότερο με τη διάρρηξη της «φούσκας» των νέων τεχνολογιών, την περίοδο 2001 - 2003. Στις παραμονές του πολέμου του Ιράκ, ο μεγαλοχρηματιστής Γουόρεν Μπάφετ έγραψε ότι τα πραγματικά (οικονομικά) όπλα μαζικής καταστροφής είναι τα χρηματιστικά παράγωγα της Γουόλ Στριτ. Ενας από τους δύο πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου κατά τα τελευταία χρόνια (ο άλλος είναι ο Μπιλ Γκέιτς), ο Μπάφετ έσπευσε να υποστηρίξει τον Μπαράκ Ομπάμα στις προεδρικές εκλογές. Σήμερα υπερασπίζεται με ζήλο την έντονη κρατική παρέμβαση στην οικονομία, υποστηρίζοντας ότι «βρισκόμαστε σε καιρό οικονομικού πολέμου και χρειαζόμαστε έναν πρόεδρο - αρχηγό γενικού επιτελείου σε καιρό πολέμου».
Ακόμη και οι τελευταίοι
- Οσο παρατείνεται η κρίση, τόσο λιγότερο σθεναροί εμφανίζονται και οι τελευταίοι στυλοβάτες της οικονομικής Ορθοδοξίας. Αίφνης ο υπουργός Οικονομικών του Κλίντον και σύμβουλος του Ομπάμα, Λάρι Σάμερς, πνευματικό τέκνο του πατριάρχη του νεοφιλελευθερισμού, Μίλτον Φρίντμαν, δηλώνει τώρα (άκουσον, άκουσον) ότι η κρίση «ήταν μοιραίο πλήγμα στην αντίληψη για αυτορρύθμιση της αγοράς». Ο πολύς Αλαν Γκρίνσπαν, πρώην διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, κάνει πέτρα την καρδιά και εισηγείται κρατικοποιήσεις. Ακόμη και ο Πολ Βόλκερ, οικονομικός σύμβουλος του Ομπάμα στα 82 του χρόνια, καταγγέλλει τώρα τους «αλχημιστές του χρήματος», τους οποίους ο ίδιος δημιούργησε πριν από 30 χρόνια. O tempora, o mores…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου