Ο ασκός της λογοκρισίας

• Tο να πει κανείς «όλοι οι Αλβανοί είναι κλέφτες» είναι εξίσου ρατσιστικό με το να πει ότι «όλοι οι Ελληνες είναι μπαταχτσήδες». Είναι και το ίδιο ηλίθιο. Οι πολυπληθείς ομάδες ανθρώπων (όπως είναι οι εθνικές) έχουν κάθε καρυδιάς καρύδι: από αγίους μέχρι κλέφτες και από νουνεχείς μέχρι φονιάδες. Το βασικό χαρακτηριστικό λοιπόν του ρατσιστικού λόγου είναι το ψεύδος. Το μεγάλο πρόβλημα είναι το μίσος που μπορεί να υποδαυλίσει και να μετατραπεί σε πογκρόμ ή έστω διακρίσεις κατά κάποιας ομάδας. Η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων: από το Ολοκαύτωμα που ακολούθησε την εμετική προπαγάνδα του «Der Strummer» κατά των Εβραίων, μέχρι την απανθρωποποίηση των Αλβανών («αυτοί δεν είναι άνθρωποι, είναι ζώα») που έφτασε να οπλίσει το χέρι ενός γηγενούς και να δολοφονήσει έναν τυχαίο Αλβανό επειδή πανηγύριζε τη νίκη κατά της εθνικής μας ομάδας. Σύμφωνοι: ο δολοφόνος της Ζακύνθου (όπως είπαν τα ελληνικά ΜΜΕ) ήταν «διαταραγμένος». Αλλά ποιος είπε ότι οι απαρτίζοντες την Κου Κλουξ Κλαν είναι πνευματικά υγιείς;

• Το ερώτημα όμως είναι άλλο: αρκεί η πιθανολόγηση του αποτελέσματος που μπορεί να έχει ο ρατσιστικός λόγος ως βάση για την απαγόρευσή του; Για την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία η απάντηση είναι «ναι». Και γι’ αυτό ο ρατσιστικός λόγος έχει ποινικοποιηθεί, όπως έχει ποινικοποιηθεί σε πολλές χώρες η άρνηση του Ολοκαυτώματος. Ο Ντέιβιντ Ιρβινγκ πέρασε αρκετούς μήνες στις αυστριακές φυλακές επειδή γράφει βιβλία σαν τα παραμύθια που έγραφε κάποτε ο Εριχ φον Ντένικεν περί εξωγήινων οι οποίοι έφεραν τον πολιτισμό στη Γη. Να συμφωνήσουμε ότι ο Ιρβινγκ ρίχνει αλάτι στις πληγές εκείνων που επιβίωσαν από την κόλαση των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Είναι όμως αυτός επαρκής λόγος για λογοκρισία της ανοησίας; Και αφού ποινικοποιήθηκε το ένα ιστορικό ψεύδος, γιατί να μην ποινικοποιηθούν τα ψεύδη που ενυπάρχουν στις εθνικές ιστορίες όλων των κρατών;

• Το θέμα όμως είναι ότι από τη στιγμή που ανοίγει ο ασκός της λογοκρισίας (έστω για αγαθούς λόγους, όπως είναι η καταπολέμηση του ρατσισμού ή του αντισημιτισμού) μύρια έπονται. Τώρα, μια ομάδα 57 ισλαμικών χωρών και οργανώσεων προωθεί στον ΟΗΕ λογοκρισία σε παγκόσμια κλίμακα. Στο διεθνές συνέδριο Durban που συγκαλείται στη Γενεύη τον επόμενο μήνα, επιχειρούν να περάσει ψήφισμα που θα υποχρεώνει τα κράτη–μέλη να λάβουν «νομοθετικά και συνταγματικά μέτρα» για να αποτρέψουν τη «δυσφήμιση των θρησκειών». Η επιχειρηματολογία πίσω από το σχέδιο ψηφίσματος είναι ότι μορφές λόγου, όπως τα σκίτσα για τον Μωάμεθ ή η ταινία του Ολλανδού σκηνοθέτη Τέο βαν Γκονγκ, αποτελούν προσβολή στο θρησκευτικό συναίσθημα των ανθρώπων και πυροδοτούν αντιδράσεις. Να σημειώσουμε ότι μετά τη δημοσίευση των σκίτσων σε δανικές εφημερίδες ξέσπασαν ταραχές σε μουσουλμανικές χώρες (που είχαν αποτέλεσμα να θανατωθούν έντεκα άτομα, να καούν δυτικές πρεσβείες κ.λπ.) ενώ ο Βαν Γκονγκ πλήρωσε την «ασέβειά» του με τη ζωή του· δολοφονήθηκε από ένα φανατικό ισλαμιστή. Συνεπώς το επιχείρημα των «57» να υπάρξει υποχρεωτική νομοθεσία που θα περιορίζει τον λόγο διότι μπορεί να προκληθούν ταραχές, μάλλον θυμίζει την απολογία εκείνου που σκότωσε τους γονείς του και ζήτησε την επιείκεια του δικαστηρίου επειδή είναι ορφανός.

• Στην Ελλάδα, βέβαια, δεν χρειαζόμαστε κανένα συνέδριο Durban για να ποινικοποιήσουμε τον «αντιθρησκευτικό λόγο». Από το 1974 το άρθρο 14 του Συντάγματός μας προβλέπει ότι ο Τύπος είναι ελεύθερος, αλλά «επιτρέπεται η κατάσχεση (εντύπων), με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας». Και τι μπορεί να αποτελέσει «προσβολή γνωστής θρησκείας;» Ο,τι θέλει κανείς. Στην Τουρκία, για παράδειγμα, την περασμένη εβδομάδα πολτοποιήθηκε το περιοδικό «Βilim ve Τeknik» διότι δημοσίευσε ένα αφιέρωμα στον Δαρβίνο. Για τους φανατικούς μουσουλμάνους (αλλά και για φανατικούς χριστιανούς) η Θεωρία της Εξέλιξης θεωρείται βλασφημία στον Θεό, που έπλασε τους ανθρώπους «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσίν του».

«Εχουν μια ψυχολογία…»

• Yπάρχει μια κοινή προβληματική πίσω από τη λογοκρισία ή την απόπειρα λογοκρισίας. Και στην περίπτωση του ρατσιστικού λόγου, και στην άρνηση του Ολοκαυτώματος, αλλά και στη «δυσφήμιση θρησκειών», το επιχείρημα είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις που έχει ο λόγος σε κάποιους ανθρώπους, οι οποίες μπορεί να μετατραπούν σε πράξεις βαναυσότητας κατά ατόμων. Μόνο που η ψυχολογία δεν είναι ακριβής επιστήμη.

• Μεταξύ ενός κειμένου, μιας ταινίας ή ενός σκίτσου και της αποτρόπαιας (ρατσιστικής ή μισαλλόδοξης) πράξης παρεμβάλλεται κάποιος άνθρωπος, η ψυχολογία του οποίου μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά απ’ οτιδήποτε ενώ το εύρος των αντιδράσεών του είναι άπειρο. Υπό την έννοια αυτή μπορεί και η περιγραφή ενός αγώνα να θεωρηθεί «προσβλητικός λόγος», και έτσι έγινε. Κάποιοι χούλιγκαν θεωρούν θεό την ομάδα τους και τιμώρησαν διά προπηλακισμών δημοσιογράφους που «την αδίκησαν».

• Η λογική της «ψυχικής οδύνης» που μπορεί να προκαλέσει ο λόγος μαθηματικά οδηγεί στη σιωπή όλων. Ακόμη και ο πολιτικός λόγος δεν είναι ασφαλής, διότι αφενός υπάρχουν φανατικοί (όσο και… ευαίσθητοι) οπαδοί κομμάτων ή πολιτικών, και αφετέρου λίγα πογκρόμ και σφαγές έγιναν λόγω πολιτικών παθών;

• Tου Πασχου Μανδραβελη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/03/2009

Ιnfo

- Τζον Στιούαρτ Μιλ «Περί ελευθερίας», εκδ. Επίκουρος.

- Σταύρος Τσακυράκης «Θρησκεία κατά τέχνης», εκδ. Πόλις.

- Σταύρος Τσακυράκης «Η ελευθερία του λόγου στις ΗΠΑ», εκδ. Π. Ν. Σάκκουλας.

- «Οψεις λογοκρισίας στην Ελλάδα» (συλλογικό), εκδ. Νεφέλη.