ΜΟΡΑΤΟΡΙΟΥΜ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

Σημεία αναφοράς

Ο δοκιμιογράφος Εντμόντο Μπερσέλι προτείνει ένα μορατόριουμ για την τηλεόραση, προκειμένου να βρεθεί μια λύση για την «αποτηλεορασιοποίηση» της πραγματικότητας. Ο ίδιος εξηγεί στο περιοδικό «Εσπρέσο» πώς το εννοεί:

«Δεν πρόκειται για καταγγελία της τηλεόρασης ως κακής παιδαγωγού, όπως δήλωνε ο Καρλ Πόπερ και πρότεινε να τεθεί υπό κηδεμονία για να αποφευχθεί η δικτατορία της τηλεθέασης, η πτώση του επιπέδου των προγραμμάτων και το κακό παράδειγμα που δίνει στους τηλεθεατές. Ούτε πρόκειται, όπως υποστηρίζει ο πολιτειολόγος Τζοβάνι Σαρτρόρι, να εξορκίσουμε τον Homo televisius, που διαμορφώνει τη νέα ιδεολογία της μάζας και την προοδευτική πτώση της ποιότητας.

»Η διαπίστωσή μου είναι πως η τηλεόραση βρίσκεται στο τέλος της. Τα προγράμματα, τα ντοκιμαντέρ, οι ταινίες, οι ειδήσεις, τα τοκ-σόου, ακόμη και η διαφήμιση της σημερινής τηλεόρασης λειτουργούν στο εξής μέσα σε ένα αυτιστικό σύστημα που τα νεκρώνει και τα ακινητοποιεί σε μια διαρκή ρέπλικα των ίδιων. Τώρα πια η τηλεόραση εκπέμπει τηλεοπτικά στερεότυπα, αποσπάσματα και αποφθέγματα από αυτή την ιδιαίτερη γλώσσα που χρησιμοποιούμε γενικώς στην τηλεόραση. Και το χειρότερο εκπέμπει ανούσια σκουπίδια, μικρές εκτυφλωτικές εικόνες πολυτέλειας και απόλαυσης. Εν συντομία, στο μεγαλύτερο μέρος του παλίμψηστου, μέσο και μήνυμα συγχέονται μέσα στην ηλίθια διασκέδαση, την παραγωγή φωσφοριζόντων εφέ προβαλλόμενων στο κενό.

»Είναι πιθανό αυτός ο πλούσιος μισός αιώνας τηλεόρασης να βρίσκεται στο σημείο της ολοκλήρωσης ενός κύκλου, στο τέλος του οποίου τίποτε δεν θα είναι πια όπως πριν, ούτε καν πίσω από τις οθόνες-πλάσμα και υγρών κρυστάλλων. Σε όλον τον προηγμένο κόσμο, η οθόνη της τηλεόρασης ήταν συγχρόνως το εργαλείο και η αντανάκλαση του κοινωνικού εκσυγχρονισμού του 20ού αιώνα. Συνόδευσε τεράστια φαινόμενα και παγκόσμιες διαδικασίες, όπως αυτήν της ανάπτυξης της αγοράς, της διάδοσης των μαζικών καταναλωτικών αγαθών, της επιβεβαίωσης της κουλτούρας του σώματος... Συνέβαλε επίσης στη μετατροπή των σχέσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών, στη διασκεδαστική και μηδενιστική Νέα Υόρκη της σειράς Sex and the City, στη διάδοση του φαντασιακού και της αισθητικής gay, επανερμηνευόμενων με καταναλωτικό τρόπο. Εν κατακλείδι, η τηλεόραση πέρασε στο μίξερ τη "χαμηλή νεοτερικότητα" -όπως την προσδιόρισε ο Αλέν Τουρέν- για να την κάνει ένα ρευστό μίγμα.

»Ωστόσο, τα τελευταία 25 χρόνια τουλάχιστον, η τηλεόραση επέβαλε έναν δημόσιο τρόπο συμπεριφοράς. Και αυτού του είδους η συμπεριφορά εδραιώθηκε ως το μοναδικό αποδεκτό στιλ: χαμόγελο αναπόφευκτα εκτυφλωτικό, ορμητικός δυναμισμός α λα Σαρκοζί, απαραίτητη συναίνεση ώστε να συγκρούεσαι το λιγότερο δυνατόν με το γενικό γούστο, ανακράζοντας το αυτόματο επιφώνημα: "Κα-τα-πλη-κτι-κό!". Χωρίς να αναφέρουμε τον τηλεοπτικό χρόνο σύμφωνα με τον οποίο κάθε ομιλία που διαρκεί πάνω από ένα λεπτό "δεν είναι τηλεοπτική".

»Διαπιστώσαμε επίσης την ισχύ της τηλεόρασης στο παιχνίδι των αντικριστών κατόπτρων όπου συμβιώνουν τηλεθεατές και τηλεοπτικοί πρωταγωνιστές. Δηλαδή την ικανότητα της τηλεόρασης να αιχμαλωτίζει όλες τις υποδείξεις και όλα τα σημάδια που εμφανίζονται στην κοινωνία ερμηνεύοντάς τα στη συνέχεια μέσα από έναν αποδεκτό κώδικα από όλους και τα οποία αναμεταδίδει με εντυπωσιακή δύναμη στην ίδια την κοινωνία, η οποία επιθυμεί να συμμορφωθεί στη νέα άποψη. Μικρές αισθητικές καθώς και λιγότερο αδιάφορες ηθικές υπερβάσεις προβλήθηκαν πάνω στους τηλεθεατές που με τη σειρά τους τις εσωτερίκευσαν και αφομοίωσαν σε ένα παιχνίδι διάθλασης που καθιστά εντονότερο οποιοδήποτε σημάδι.

»Τα αποτελέσματα υπήρξαν θεαματικά. Οι συμπεριφορές που τείνουν να συνδυάζονται με τους τηλεοπτικούς μύθους έγιναν συνήθεις και τελικά αποδεκτές από την κοινωνία. Ο κώδικας των ερωτευμένων, που παράγει την καταναλωτική ιδέα του έρωτα με μοντέλο το σχήμα "τηλεοπτική στάρλετ και ποδοσφαιριστής", διαδόθηκε στο κοινό από τις τηλεταινίες και τα σίριαλ. Το ιερό της αιώνιας νεότητας γενίκευσε τη χρήση βαφών μαλλιών, όπως και το μόνιμο μαύρισμα παρά τις προειδοποιήσεις για την υγεία.

»Για τις γυναίκες ιδίως, το τηλεοπτικό look έγινε απαραίτητο, αν όχι αναγκαστικό, προκειμένου να ανακατασκευάσουν την ιδιωτική και δημόσια εικόνα τους. Αν η σημερινή θηλυκότητα ενσαρκώνεται ουσιαστικά από το look της πορνοστάρλετ, είναι αυτονόητο ότι γίνεται αποδεκτό και υιοθετείται ακόμη και όταν βρίσκεται σε μια συγκέντρωση μεταξύ φίλων ή σε επίσημες βραδιές.

»Ετσι λοιπόν δεχτήκαμε πως η ομορφιά δεν είναι πια μια απόλυτη αξία, αλλά ένα σύνολο αισθητικών συμφωνιών με τα ΜΜΕ και τους κώδικές τους: σε σημείο που οι ενέσεις μπότοξ και κολλαγόνου, τα fillings και τα κάποιες φορές εμφανέστατα liftings, τα χείλη και τα ζυγωματικά θεαματικά τεχνητά, δεν εκλαμβάνονται ως φρικαλεότητες αλλά σαν συναφή σύμβολα της τηλεοπτικής αισθητικής. Ο,τι είναι ωραίο, δεν είναι αυτό που πραγματικά σου αρέσει, αλλά αυτό που αρέσει στην τηλεόραση.

»Ωστόσο, η πιο φωτεινή απόδειξη της δύναμης της τηλεόρασης είναι η εξουσία που διαθέτει προκειμένου να ορίσει την περίμετρο αυτού που υπάρχει ή δεν υπάρχει. Αυτό που υπάρχει φυσικά είναι μόνο αυτό που συμβαίνει στην τηλεόραση. Αυτό έχει σημαντικές συνέπειες στην πολιτική, αλλά ίσως πολύ περισσότερες στην κουλτούρα. Γιατί η τηλεόραση, εξαιτίας των οντολογικών της χαρακτηριστικών, έχει την τάση να αναπαράγει συνεχώς με την ίδια μορφή αυτό που είναι ήδη. Και φυσικά περισσότερο από την ιδέα ή τη σκέψη, αυτό που μετρά είναι το πρόσωπο, η μορφή που επιβλήθηκε και αναγνωρίζεται από όλους. Αν θέλει να παρουσιάσει έναν φιλόσοφο, θα φωνάξουν σχεδόν πάντα τον χ, αν χρειάζεται έναν συγγραφέα, τον συγκεκριμένο ψ...

»Για αυτό είναι απαραίτητο ένα μορατόριουμ. Οχι για να απεργήσουμε στην τηλεόραση, να τη σβήσουμε ή να σαμποτάρουμε τα δίκτυα, αλλά για να ξεκινήσουμε την "αποτηλεορασιοποίηση" της σύγχρονης πραγματικότητας και της ίδιας της τηλεόρασης».

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 23/07/2008

ΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ ΚΑΤΑΡΓΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟ ΤΩΝ ΜΟΥΛΑΔΩΝ

Φάτιμα Μερνίσι

Της ΒΙΚΗΣ ΤΣΙΩΡΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 23/07/2008

«Με τις νέες τεχνολογίες εξαφανίζονται τα σύνορα που διαιρούν τον κόσμο σε ένα ιδιωτικό περιβάλλον, εκεί όπου κατοικούν, και υποτίθεται προστατεύονται, οι γυναίκες και τα παιδιά, και το δημόσιο όπου οι ενήλικοι άντρες ασκούν την εξουσία τους...», λέει από το σπίτι της, στο Ραμπάτ, σε μια μεγάλη συνέντευξή της στο περιοδικό της «Ελ Παΐς», η βραβευμένη -από κοινού με τη Σούζαν Σόνταγκ, το 2003- με το «Πρίγκιπας της Αστούρια».

«Το ερώτημα σήμερα που τίθεται δεν είναι "Να ζει κανείς ή να μη ζει;", αλλά "να μπει κανείς ή να μην μπει;" (στο Ιντερνετ). Το Ιντερνετ είναι ένα τέλειο εργαλείο για να διαδώσεις αυτή την αλτρουιστική ιδέα της αγάπης που ήδη υπάρχει στην ισλαμική και σουφική λογοτεχνία από την εποχή του Ανδαλουσιανού ποιητή του 10ου αιώνα Ibn Hazm, κάτι ιδιαίτερα αναγκαίο, την εποχή που ζούμε».

Η τόσο του συρμού σήμερα «συναισθηματική ευφυΐα» υπήρξε ένα ισλαμικό θέμα εδώ και δέκα αιώνες, υποστηρίζει η ίδια. Γι' αυτό ακριβώς μιλά στο βιβλίο της «Ο έρωτας στο Ισλάμ» που κυκλοφόρησε το 1988 και επανεκδίδεται σήμερα στα ισπανικά. Στα ελληνικά έχει εκδοθεί ένα μόνο βιβλίο της: «Ονειρα φυγής: Ιστορίες από τη ζωή στο χαρέμι» (εκδόσεις «Νέα Σύνορα»).

«Η σημερινή σύγκρουση δεν βρίσκεται ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς, όπως ισχυρίζεται ο Χάντινγκτον, ούτε σε διαφορετικές θρησκείες, αλλά ανάμεσα στην ισλαμική έννοια του ulfa, δηλαδή της γενναιόδωρης, ανιδιοτελούς αγάπης και του δυτικού ατομικού, άγριου καταναλωτισμού». Ή -όπως επεσήμαινε σε ένα άρθρο της- πρόκειται για μια «σύγκρουση ονείρων».

Ενα άλλο πλεονέκτημα του Ιντερνετ -κατά την Μερνίσι- είναι πως «η εξουσία και η γνώση δεν ανήκουν μόνο στη δικαιοδοσία των τζαμιών και των ιερατικών σχολών, των mandrassas. Και κανείς δεν το γνωρίζει καλύτερα από εκείνη. Τι συνέβη με το βιβλίο της «Το πολιτικό χαρέμι» που απαγορεύτηκε στη χώρα της; «Τώρα το βρίσκει όποιος θέλει ανά πάσα στιγμή στο Ιντερνετ. Είναι ανόητο πια να απαγορεύουν έργα. Η προώθησή τους γίνεται αυτόματα στο Δίκτυο».

• Η έλλειψη πληροφοριών και γνώσεων τόσο για τον ισλαμικό όσο και για τον δυτικό κόσμο ισχύει όπως παλαιά ή έχει βελτιωθεί η κατάσταση;

«Ας πάρουμε ένα πρόσφατο παράδειγμα: την αυτόματη σύνδεση της νεολαίας με τη βία. Είναι τόσο παράλογη όσο και η σύνδεση του Ισλάμ με την τρομοκρατία. Και λησμονούμε πως η τρομοκρατία υφίσταται και σε ορισμένες δημοκρατίες: οι Ερυθρές Ταξιαρχίες έδρασαν στην Ιταλία, ο IRA στην Ιρλανδία, η Μπάαντερ-Μάινχοφ στη Γερμανία... Η σύγχρονη τρομοκρατία δεν έχει καμία σχέση με ένα φαινόμενο θρησκευτικό, τοπικό, φυλετικό ή δημογραφικό, όπως ισχυρίζονται οι αντιδραστικοί. Πολύ περισσότερο, είναι ο καρπός μιας εξαιρετικά καταναλωτικής οικονομίας η οποία αγνοεί την ανθρωπιστική ηθική. Αυτή ήταν η αιτία της εξέγερσης των νέων Ευρωπαίων στη δεκαετία του '70».

Υπάρχουν και άλλα θέματα που απασχολούν τη Μαροκινή κοινωνιολόγο, ιδρύτρια επίσης της οργάνωσης «Καραβάνι Πολιτών» και της κολεκτίβας «Γυναίκες, Οικογένειες, Παιδιά». Το θέμα της κατάθλιψης που πλήττει ολόκληρο σχεδόν τον πλανήτη:

«Ολοι φαίνονται σήμερα να υποφέρουν από κατάθλιψη. Και εδώ επίσης, όχι μόνο στη Δύση. Πιστεύω πως το στρες και η κατάθλιψη ως παγκόσμια προβλήματα οφείλονται στη νέα θρησκεία της αγοράς. Είναι θέματα που μας απασχολούν πολύ. Για παράδειγμα, κοίτα αυτό το περιοδικό του Κουβέιτ, το "Al Arabi". Είναι το τεύχος του περασμένου Απριλίου. Γράφει: "Το άγχος είναι η επιδημία του αιώνα μας". Μεταξύ των αιτιών του προβλήματος έρχονται πρώτα τα οικογενειακά προβλήματα αλλά υπάρχουν και άλλα που αποκαλύπτουν πως η σύγχρονη αραβική κοινωνία έχει προσβληθεί από τον καταναλωτισμό. Η νέα παγκόσμια πίστη είναι η θρησκεία της αγοράς και διαθέτει έναν πλήρη εκκλησιαστικό μηχανισμό. Το λέει ο Richard C. Foltz: έχει κλήρο (τους οικονομολόγους), ιεραπόστολους (τις διαφημιστικές εταιρείες) και Εκκλησία (τα εμπορικά κέντρα). Διαθέτει επίσης και ένα σύστημα ηθικής του οποίου η μεγαλύτερη αρετή είναι να πηγαίνεις για ψώνια. Και οι πιστοί ονομάζονται καταναλωτές.

Σε ένα ηλεκτρονικό μουσουλμανικό σάιτ, το Ommati, σου λένε πώς να νικήσεις την κατάθλιψη. Ολα τα περιοδικά, παραδοσιακά και ψηφιακά, έχουν στήλες με συμβουλές για το άγχος, τη θλίψη όπως στο islamoline και στο muslim.com».

• Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα στο Μαρόκο;

«Οι Μαροκινοί που γνώριζα δεν υπάρχουν πια. Μιλώ ως κοινωνιολόγος. Πάντα πίστευα πως οι αλλαγές εδώ, στον Τρίτο Κόσμο, είναι πιο γρήγορες από ό,τι στην Ευρώπη. Γιατί; Γιατί στην Ευρώπη τα διάφορα συμφέροντα των ανθρώπων, των πολυεθνικών μπορούν να τις σταματήσουν για να διασφαλίσουν την εξουσία. Εδώ η εξουσία είναι συγκεντρωμένη και φυσικά επηρεάζει την ανάπτυξη των τεχνολογιών. Στην Ευρώπη χρειάστηκαν τρεις αιώνες για την εκβιομηχάνισή της... Εμείς είμαστε τυχεροί: το μεγαλύτερο δώρο που μας έκαναν είναι οι τεχνολογίες της επικοινωνίας». *

ΟΙ ΝΕΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ Ο ΜΑΗΣ ΤΟΥ 68

Του Τονι Νεγκρι, Η Αυγή, 20/07/2008

"Σήμερα μπορούμε να κάνουμε τον κόσμο κόλαση και τον κάνουμε, όπως γνωρίζετε. Μπορούμε επίσης να τον μεταμορφώσουμε στο αντίθετο"
Χέρμπερτ Μαρκούζε, Το τέλος της ουτοπίας, 1967.

Ότι εκείνος ο κόσμος, που ζούσαμε στη δεκαετία του '60, θα μπορούσε καταλήξει στην κόλαση, το ξέραμε, αχ, πόσο το ξέραμε! Στους μεγαλύτερους από μας, ο πικρός καπνός του Άουσβιτς και τα διαμελισμένα μέλη των μαρτύρων της Χιροσίμα ήταν ακόμα παρόντα: η Νύχτα και ομίχλη και η Χιροσίμα, αγάπη μου του Aλαίν Ρεναί, όχι μόνο μας τα θύμιζαν, αλλά και κάποιες φορές μας κατηγορούσαν για το φταίξιμό μας.

Ιδού, λοιπόν, η καταραμένη απορία: μέχρι ποιου σημείου ήμασταν όλοι μας υπεύθυνοι γι' αυτά τα τραγικά γεγονότα, για τους πόλεμους που συνέβησαν, για εκείνο το μίσος κι εκείνη την ανήθικη υπακοή, που επέτρεψαν την ατέρμονη καταστροφή ζωών και πολιτισμών. Όλα αυτά είχαν ξεκινήσει στο κέντρο της Ευρώπης και μετά, σιγά-σιγά, εξαπλώνονταν και στις άλλες ηπείρους: από την Αφρική ως τη Λατινική Αμερική, από τη Μέση Ανατολή ως τη Νοτιοανατολική Ασία, η καταστολή κι ο θάνατος ήταν το σημάδι της ευρω-ατλαντικής δύναμης. Γύρω από το ζήτημα των ευθυνών, μπερδευόταν ο φόβος του παρελθόντος μαζί μ' εκείνον του παρόντος. Ταυτόχρονα, όμως, η ανάκληση στις προσωπικές ευθύνες, χωρίς να αρνείται κανείς και το συλλογικό σφάλμα, οδηγούσε σε μια ανατροπή του τρόπου θεώρησης, ωθούσε σε μια απεγνωσμένη ρήξη με μια ιστορική πορεία, η οποία δεν μπορούσε πλέον να παρουσιάζεται σαν το πεπρωμένο. Υπήρξε πολλή διαλεκτική σ' αυτό το συναίσθημά μας. Μην πάρουμε επάνω μας ούτε το σφάλμα ούτε τον έπαινο.

Στην πραγματικότητα, σ' εκείνη την άθλια δύση της νεωτερικότητας, η διαλεκτική υπήρχε παντού. Στη Δύση, όπου ο καπιταλισμός κι η δημοκρατία πανηγύριζαν μια δογματική τελεολογία διαμέσου της αδυσώπητης πρότασης της τεχνολογίας. Στην Ανατολή, όπου η χειραφέτηση θεωρούνταν πλέον τετελεσμένη και το μόνο που αναμενόταν ήταν αυτό να γίνει αντιληπτό σ' ολόκληρο τον λαό. Υπήρχε πάρα πολλή διαλεκτική, έπρεπε να ελαττωθεί. Η ίδια η δική μας η αυθεντική αίσθηση της ευθύνης δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από τη νιοστή μεταστροφή της υποκρισίας ή/και της ιδεολογίας, αν δεν αποφασίζαμε να ξεκόψουμε με τη διαλεκτική. Με εκείνη, μέσω της οποίας, στο παρελθόν, είχε επιβληθεί η ενοχή. Μ' εκείνη, η οποία, στο παρόν, ευνούχιζε την ευθύνη. Με εκείνη, η οποία έκανε το μέλλον πιο θλιβερό από μια χαμένη αγάπη ή από μια απραγματοποίητη ελπίδα.

Τι σήμαινε η ρήξη με τη διαλεκτική; Σήμαινε εκτροχιασμό της επιθυμίας από εκείνο τον δρόμο, από εκείνη τη μοίρα, που μας οδηγούσε στην κόλαση; Καταρχάς, το πιο σημαντικό πράγμα δεν ήταν τότε να δινόταν μια νέα κατεύθυνση, ένα νέο |τέλος| στη διαλεκτική τη νεωτερικότητας. Δεν επρόκειτο για την επινόηση νέων μορφών ζωής ή νέων περιεχομένων ελπίδας, αλλά για την ανάγκη να βγει από τη μέση η διαλεκτική.

Ήταν μια ριζική απόφαση καταστροφής και πιθανόν, επομένως (αλλά μόνο κατόπιν), μιας μεθόδου ανοικοδόμησης –απ' αυτό είχαμε ανάγκη. Μια ανανεωμένη καρτεσιανή επιχείρηση. Ίσως, ακόμα, ένα έργο επαναβεβαίωσης της πίστης μας; Οπωσδήποτε όμως, μια επανάσταση... Τι άλλο θα μπορούσε να επιτρέψει μια τέτοια ανατροπή;

Μόνο μια επανάσταση και, στην πραγματικότητα, κατά τη φιλοσοφία, "ένα φαινόμενο, που δεν ξεχνιέται πια, γιατί αποκάλυψε την ύπαρξη μέσα στην ανθρώπινη φύση μιας προδιάθεσης και μιας δύναμης προς το καλό, τέτοιας που κανένας πολιτικός δεν είχε ως τώρα επινοήσει στην πορεία την πραγμάτων" (Ιμμ. Καντ, Η διένεξη των σχολών). Χρειαζόταν λοιπόν να δημιουργήσουμε σε μας τους ίδιους, στον καθένα μας σαν μονάδα, μια θέληση ριζικής ανανέωσης, τέτοια που θα μπορούσε να πραγματοποιήσει την κοινή σύγκλιση των μοναδικοτήτων μέσα στο πλήθος. Αυτή ήταν η επιθυμία του '68. Μια ανυποχώρητη θέληση αλλαγής, επικεντρωμένη στη σωρεία των δυστυχιών, την οποία η ιστορία, στο παρελθόν, είχε αδειάσει μέσα στις συνειδήσεις. Το αίσθημα ευθύνης είχε μετατραπεί σε μια δύναμη, που μπορούσε να καταστρέψει (όχι να απελευθερώσει, αλλά να εκδικηθεί) το σφάλμα των πατέρων. Δεν ξέρω αν, πράγματι, όπως επιθυμούσε ο Ντεκάρτ, "η θέληση είναι τόσο ελεύθερη από τη φύση της, που δεν μπορεί ποτέ να εξαναγκαστεί": Ξέρω πως η θέληση έγινε σε τέτοιο σημείο ελεύθερη. Εμείς μπορέσαμε!

Πού στόχευε η ρήξη; Στο να μπορέσει να αναδυθεί από εκείνη την απόρριψη, από εκείνη τη συγκεκριμένη ανάληψη ευθύνης, μια νέα εικόνα του ανθρώπου: η ρήξη παρουσιάστηκε μέσα σε μια νέα ανθρωπολογική σύνθεση. Αυτό ήταν το σημάδι μιας πραγματικής επανάστασης. Δεν ενδιαφέρει αν αυτή η επανάσταση κέρδισε ή τροποποίησε τις σχέσεις εξουσίας, από τις οποίες ή ενάντια στις οποίες είχε εξεγερθεί. Τροποποίησε την ζωή, την εργασία και τις επιθυμίες της "υπάρχουσας μοναδικότητας": Iδού η νέα μάσκα του υποκειμένου, εκείνη η μοναδικότητα, η οποία είναι ταυτόχρονα και αντίσταση. Το '68 καθιέρωσε νέες μορφές και ρυθμούς παραγωγής υποκειμενικότητας. Κατ' επέκταση, εξανάγκασε τα συστήματα εξουσίας να τροποποιήσουν τις συνθήκες πολιτικής διοίκησης, οικονομικής εκμετάλλευσης, καθώς και τους μηχανισμούς παραγωγής αξιών κι υπακοής. Όλα άλλαξαν. Στις κουλτούρες του μοντέρνου, οι οποίες, από την αρχή της βιομηχανικής εποχής, ενώ άλλαζαν ακατάπαυστα, παρέμεναν στάσιμες, αντικαθίσταντο (κι αυτό ίσχυε τόσο στο εργοστάσιο, όσο και στη μητρόπολη) με πιο εύκαμπτους, ευκίνητους, άυλους κοινωνικούς δεσμούς, που οικοδομούνταν πάνω σε μια βαθιά δυναμική ανταλλαγών και σε μια πιο έντονη γλωσσολογική συνοχή. Με τη σειρά τους, η πατριαρχική ηθική κι η εθνική υπερηφάνεια είχαν αποδυναμωθεί από τις ηθικές και τις πολιτικές αντιθέσεις, οι οποίες ύψωναν το σύνολο των μοναδικοτήτων ενάντια στις κοινοτικές αποφάσεις – και, ταυτόχρονα, από τις μεταναστεύσεις και την παγκοσμιοποίηση. Και η άυλη εργασία, η πνευματική συνεργασία και οι νέες μορφές οικονομικής διοίκησης ενώνονταν τώρα μέσα σε νέες τεχνολογίες συναίνεσης και μέσα σε νέους μηχανισμούς πειθάρχησης. Η ζωή, που είχε οδηγηθεί στο κατώφλι της κόλασης, διαμέσου της αμείλικτης διαδικασίας υπακοής στις προσταγές του καπιταλισμού – η ζωή αναπηδούσε μέσα σ' εκείνο το κλουβί, επαναστατούσε, ράγιζε ολόκληρο το οικοδόμημα της υποταγής. Ο μεταμοντερνισμός, το σύγχρονο, θεωρούνται σήμερα η πραγματοποίηση των διαδικασιών, που τέθηκαν σ' εφαρμογή από την επανάσταση του '68.

Το τέλος του "υπαρκτού σοσιαλισμού," το 1989, δεν είναι τίποτα άλλο από μια δεύτερη συνέπεια όσων συνέβησαν το '68. Η κεντρική στιγμή της επαναμορφοποίησης της καπιταλιστικής νεωτερικότητας (ο σοσιαλιστικός κόσμος δεν ήταν παρά μια πλευρά εκείνου του κρύσταλλου) βρίσκεται στη δεκαετία 1968-1978, όταν η αντιιμπεριαλιστική νίκη στο Βιετνάμ και οι εξεγέρσεις των εργατών, των ανέργων και των φοιτητών στον δυτικό κόσμο ανάγκασαν τον καπιταλισμό, σε μια μόνο στιγμή και παντού στην υφήλιο, να υποστεί έναν βαθύ μετασχηματισμό. Με τη δημιουργία της παγκόσμιας αυτοκρατορίας, ακόμα κι οι τάξεις --όπως και τα έθνη-- εξαφανίζονταν. Οι μέρες της εθνικής απελευθέρωσης, της εργατικής τάξης και των ανατρεπτικών πρωτοποριών έφευγαν. Αλλά η αυτοκρατορία δημιουργεί την αντίσταση των από κάτω κι αυτό φέρνει, λόγω τούτης της αντίστασης, όπως και το '68, τον πολλαπλασιασμό των δικτύων, που δημιουργούνται αυθόρμητα κι είναι οργανωμένα με βάση μια διαρκώς ανανεωμένη αντίθεση, σε ολόκληρο τον κόσμο.

Από τις δράσεις αυτού του πλήθους –τους αγώνες και τις διαδηλώσεις, τις μεταναστεύσεις και τις εξεγέρσεις– που πραγματοποιούνται με βάση μια κοινή βιοπολιτική επιθυμία για ειρήνη και δημοκρατία, ανθίζει ένας κόσμος μεταφιλελεύθερος και μετασοσιαλιστικός. Χωρίς τους φενακισμούς της κυριαρχίας και της αντιπροσώπευσης μπορούμε επιτέλους να κτίσουμε την ελευθερία και την ισότητα. Η επικαιρότητα απλώνεται ανάμεσα σ' ένα παρόν, που είναι ήδη νεκρό, και σ' ένα μέλλον, που ήδη ζει. Το '68 έμεινε να συμβολίζει το βέλος, που ρίφθηκε στο μέλλον.

Μα όλα αυτά είναι, κατά κάποιον τρόπο, δευτερεύοντα (παρόλο που έχουν τεράστιες παγκόσμιες συνέπειες). Ο Μαρκούζε σκεφτόταν κάτι άλλο όταν μας έλεγε: "Μπορούμε επίσης να μεταμορφώσουμε τον κόσμο στο αντίθετο της κόλασης." Είμαι πεπεισμένος πως τότε σκεφτόταν κάτι περισσότερο από την πραγματοποίηση μιας ουτοπίας, μιας μεθόδου, η οποία αναπτύσσει τα θέματα της χειραφέτησης και εγγυάται τη δυνατότητά τους. Είδαμε πως το '68 συγκροτήθηκε μέσα από μια ρήξη και εξετάσαμε πως αυτή η ρήξη παράγει νέες ανθρώπινες αποφάσεις – ωστόσο είναι ακόμη βέβαιο πως οι τεράστιες συνέπειες, οι μη αναστρέψιμες επιδράσεις, που προέρχονται απ' αυτήν τη ρήξη, ξαναπάρθηκαν από τους μηχανισμούς του ελέγχου και της εξουσίας. Το αγωνιστικό σχέδιο της χειραφέτησης, αν θέλει να συνεχίσει, θα πρέπει να αποκτήσει μια μέθοδο. Βρισκόμαστε ξανά στις καρτεσιανές απαρχές μιας πολιτικής και οντολογικής μετάβασης: όχι γιατί ο Ντεκάρτ είναι σύγχρονός μας, αλλά γιατί, ανάμεσα στους μεγαλύτερους φιλοσόφους, είναι ίσως ο λιγότερο διαλεκτικός.

Η μέθοδος, λοιπόν, που μας προσφέρει το '68, είναι μη διαλεκτική. Είναι μια πρόταση εξόδου. Ακόμα και για τον Ντεκάρτ το ζήτημα ήταν κάτι τέτοιο: έξοδος από τον Μεσαίωνα, απόρριψη και μακιαβελική πανουργία απέναντι στις ιδέες της υπέρτατης απολυταρχίας, οι οποίες άρχιζαν να εφαρμόζουν τον έλεγχο της πειθάρχησης πάνω στον "νέο άνθρωπο" της Aναγέννησης! Για μας, τώρα πρόκειται για την έξοδο από τις νέες αυτοκρατορικές δομές της εξουσίας και του ελέγχου. Μπορούμε να το πετύχουμε, αν ξαναβυθιστούμε στο '68; Πιστεύω πως ναι. Γιατί είναι εκεί που μπορούμε να καταλάβουμε πως η εξουσία είναι πολυσύνθετη (όχι ένας μοναδικός μονάρχης, αλλά πολλά δίκτυα ελέγχου), πως μέσα σ' αυτή την πολλαπλότητα ενυπάρχει η ευφυϊα, αλλά κι η ευθραυστότητα της εξουσίας, και πως, επομένως, οι ελευθερίες παγιδεύουν την εξουσία από τα μέσα, κάθε στιγμή και σε κάθε μορφή της.

Δεν υπάρχει πλέον ένα χειμερινό ανάκτορο για να κατακτηθεί, υπάρχει η εξουσία, που εκφράζεται παντού και πάντα. Αντίσταση, κριτική και ανυπακοή αποτελούν τον ίδιο τον ορισμό του πολίτη. Αλλά ακόμα περισσότερο: δεν πρόκειται απλώς για άμεσες διεκδικήσεις, αλλά για την αναγνώριση της οντολογικής συνοχής, η οποία βρίσκεται μέσα σε κάθε μια από τις μοναδικότητες, που αποτελούν το πλήθος. Η εξουσία δεν θα ξαναγίνει εκείνο το "ένα" πράγμα, που ήταν πριν το '68, είναι καταδικασμένη να αποδεχτεί την πολλαπλότητα, που επαναστατεί και αναζητά την ευτυχία.

Πιστεύω πως, αν συλλογιζόμαστε μ' αυτό τον τρόπο, ίσως να μπορέσουμε, σε μια νέα εποχή, να ξαναδημιουργήσουμε εκείνη την έκρηξη πάθους, ακόμη κι από την ερμηνεία του Μαρκούζε, έξω από κάθε διαλεκτική, μέσα στην οικουμενικότητα της εξόδου.

Μετάφραση από τα ιταλικά: Β.Γ. και Μωυσής Μπουντουρίδης

Το κείμενο του Toni Negri δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2008. Ο τίτλος είναι των "Ενθεμάτων"

ΑΠΕΙΛΕΙ Η ΦΤΩΧΕΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;

Απειλεί η φτώχεια την Ελλάδα;

Τα τελευταία χρόνια το ποσοστό της φτώχειας στην Ελλάδα, δηλαδή το ποσοστό των ανθρώπων που έχουν εισόδημα μικρότερο από το 60% του μέσου εισοδήματος, ακολουθεί ανοδική πορεία. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι γινόμαστε φτωχότεροι. Διότι, αν τα ...

ΑΝ. ΓΙΑΝΝΙΤΣΗΣ: Οι «εσωτερικοί» εχθροί και η μισή αλήθεια Σήμερα η κοινωνία μας είναι αντιμέτωπη με έναν ιδιότυπο συνδυασμό στον οποίο οι οικονομικές μας πολιτικές, η απουσία πολιτικής αντίληψης για τα προβλήματα, η ηθική κατάπτωση του πολιτικού σκηνικού και οι διεθνείς εξελίξεις δημιουργούν σταδιακά ... Γ. Π. ΖΑΝΙΑΣ: Από το κακό στο χειρότερο; Σύμφωνα με τον συμβατικό ορισμό της φτώχειας (ποσοστό ατόμων με εισόδημα κάτω από το 60% ενός μέσου εθνικού εισοδήματος), μόνο η Λετονία βρίσκεται σε χειρότερη θέση από την Ελλάδα στην ΕΕ των 27 χωρών-μελών. Το 21% των Ελλήνων θεωρούνται ... Θ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ: Μια «ανήθικη» παραδοχή Η απειλή του φαινομένου της φτώχειας και στον ελληνικό χώρο καταγράφεται μέσα από ένα πλήθος στατιστικών στοιχείων που βλέπουν κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας. Ελληνικές και ευρωπαϊκές στατιστικές έρευνες, περιοδικές έρευνες της κοινής ...

ΤΟ ΑΙΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

Το αίμα της Κατοχής

Νέες αποκαλύψεις για τη συνεργασία του ΕΔΕΣ και του Ναπολέοντος Ζέρβα με τις δυνάμεις κατοχής αλλά και για τα εγκλήματα στην Ελλάδα της θεωρουμένης ως άσπιλης Μεραρχίας Εντελβάις

ΣΠΥΡΟΣ ΜΟΣΚΟΒΟΥ, Το ΒΗΜΑ, 20/07/2008

«Τα χειρότερα εγκλήματα τον καιρό της Κατοχής διαπράχθηκαν από Ελληνες με θύματα Ελληνες». Με αυτόν τον τίτλο η συντηρητική εφημερίδα του Βερολίνου «Die Welt» αποκάλυψε στις αρχές Μαΐου απόρρητη γνωμάτευση με αποστολέα την Υπηρεσία Στρατιωτικών Ιστορικών Ερευνών (MGFA) των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων και παραλήπτη το υπουργείο Αμυνας. Το έγγραφο σκοπό είχε να βοηθήσει το υπουργείο στην απάντηση που θα έδινε σε επερώτηση του Κόμματος της Αριστεράς για την εφετινή συνάντηση βετεράνων, μελών και φίλων της 1ης Μεραρχίας Ορεινών Καταδρομών που γίνεται κάθε χρόνο την Πεντηκοστή στο Μίτενβαλντ της Βαυαρίας. Υπήρξε η Μεραρχία Εντελβάις πάλλευκη κατά τη διάρκεια του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου και άρα μπορεί να εορτάζεται ως υπόδειγμα για το φρόνημα των σημερινών στρατευμένων; Οχι, απάντησε εφέτος με το ογκώδες βιβλίο του Αιματοβαμμένο Εντελβάις ο ιστορικός Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, που ανασυνθέτει σειρά εγκλημάτων πολέμου της μεραρχίας, μεταξύ άλλων χωρών και στην Ελλάδα. Και ναι και όχι, ανταπαντά η MGFA, η 1η Μεραρχία ευθύνεται για μια σειρά βάναυσες επιχειρήσεις, αλλά δρούσε «μέσα στις συνθήκες ενός συγκεχυμένου εμφυλίου, κατά τον οποίο οι κομμουνιστές αντάρτες έκαναν αντίσταση κατά των ιταλικών και γερμανικών δυνάμεων κατοχής και ταυτόχρονα ταξικό αγώνα».

Αντίσταση και εξουσία

Η βουλευτής της Αριστεράς Ούλα Γέλπκε στηρίχθηκε για την επερώτησή της μεταξύ άλλων και στο βιβλίο του Μάγερ. Αλλά και η MGFA έχει τη δική της βιβλιογραφία. Διαβάζουμε στη γνωμάτευση: «Η υπηρεσία μας προτίθεται να δημοσιεύσει διδακτορική διατριβή για το αντάρτικο στην Ελλάδα, η οποία στηριζόμενη σε ελληνικές πηγές αναλύει την άλλη πλευρά απ' αυτήν που θίγει στο βιβλίο του ο Μάγερ. Φαίνεται ότι τα χειρότερα εγκλήματα τα διέπραξαν Ελληνες σε βάρος συμπατριωτών τους - ένα ταμπού, το οποίο εξηγεί γιατί έως σήμερα η πολιτική των "αριστερών" ομάδων στο ζήτημα της μνήμης του πολέμου εστιάζεται και στην Ελλάδα κατά προτίμηση στα γερμανικά εγκλήματα». Η MGFA φαίνεται ότι μελέτησε τη διδακτορική διατριβή του νεαρού ιστορικού Κάσπαρ Ντραϊντόπελ που βαθμολογήθηκε με άριστα στις αρχές του χρόνου από τον αρμόδιο τομέα του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου. Τιτλοφορείται Το ελληνικό δαιμόνιο και στρέφει το περισκόπιο της έρευνας κατά την υπό εξέταση περίοδο περισσότερο στη διττή υπόσταση του αντάρτικου του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που ήταν ταυτόχρονα αντίσταση και πάλη για την κατάληψη της εξουσίας. Υποστηρίζει μάλιστα ότι η εξουσία ήταν ο πρωταρχικός σκοπός, ενώ η αντίσταση προέκυψε στην πορεία και πήρε τη γνωστή μορφή χιονοστιβάδας.

Προσωπικό αρχείο

---

Γερμανικά τανκς στην οδό Αθηνάς τον Απρίλιο του 1941

---

Είναι αλήθεια ότι τελικά η γνωμάτευση της MGFA δεν αξιοποιήθηκε στην απάντηση του υπουργείου Αμυνας, είναι αλήθεια ότι ο Ντραϊντόπελ έστειλε επιστολή διαμαρτυρίας στην εφημερίδα «Die Welt» ξεκαθαρίζοντας ότι ουδέποτε υπήρξε πρόθεσή του ο συμψηφισμός των γερμανικών με τα ελληνικά εγκλήματα τον καιρό της Κατοχής. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι η επιστολή δεν δημοσιεύθηκε, όπως επίσης ότι η MGFA δεν επιτρέπει την πρόσβαση στην επίμαχη γνωμάτευση. Ετσι περίπου 65 χρόνια μετά το τέλος του πολέμου τα γερμανικά τελώνια βγαίνουν πάλι από τη φιάλη με τις φιδίσιες γλώσσες και τα πύρινα μάτια τους. Μας αναγκάζουν να ξαναθυμηθούμε, αλλά και να στοχαστούμε. Ο Μάγερ στο βιβλίο του δεν τεκμηριώνει μόνο τις βιαιότητες και τα εγκλήματα πολέμου της 1ης Μεραρχίας για παράδειγμα στη Μουσιοτίτσα και στο Κομμένο ή την εξόντωση της ιταλικής μεραρχίας Ακουϊ στην Κεφαλλονιά ή τον εκτοπισμό των εβραίων της Δυτικής Ελλάδας. Ανασυνθέτει βήμα προς βήμα τη συμφωνία συνεργασίας της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα με τις δυνάμεις κατοχής επί τη βάσει του ανεκμετάλλευτου έως σήμερα προσωπικού αρχείου του Ελβετού Χανς Γιάκομπ Μπίκελ, ο οποίος ως μέλος του Ερυθρού Σταυρού είχε διαμεσολαβήσει ανάμεσα στις δύο πλευρές. Η συμφωνία αυτή οδήγησε τουλάχιστον μία φορά, τον Φεβρουάριο του 1944, σε κοινή δράση των δυνάμεων κατοχής και της ΕΔΕΣ κατά του ΕΛΑΣ, ο λόγος για την «Επιχείρηση Ιέραξ». «Καταλαβαίνω τα κίνητρα του Ζέρβα» μας είπε ο Μάγερ. «Διέθετε μερικές χιλιάδες άνδρες που θα διαλύονταν κυριολεκτικά από την 1η Μεραρχία, άρα έπρεπε να τα βρει με τους Γερμανούς. Επειτα, τα γερμανικά αντίποινα είχαν αναγκάσει πολύ κόσμο να καταφύγει στα βουνά. Ολοι αυτοί θα πέθαιναν της πείνας, αφού οι Γερμανοί είχαν διακόψει τον ανεφοδιασμό με τρόφιμα. Τον επέτρεψαν πάλι μετά τη συμφωνία με τον Ζέρβα. Και τέλος έπρεπε να διασώσει τις δυνάμεις του για να μπορεί να αναμετρηθεί αργότερα με τον ΕΛΑΣ για την κατάληψη της εξουσίας».

Ψύχραιμη αποτίμηση

---

Μετά τη σφαγή στο Δίστομο

---

Η εμπλοκή του αγώνα για την εξουσία με την αντίσταση κατά των γερμανικών δυνάμεων κατοχής είναι στην ουσία και το θέμα του Ντραϊντόπελ που παρακολουθεί με κάθε λεπτομέρεια τις προσπάθειες υλοποίησης των προγραμματικών επαναστατικών επιταγών του ΚΚΕ. «Οι πηγές δεν πιστοποιούν ευθέως αυτή την εμπλοκή» μας είπε, «πρέπει να τη διηθήσεις μέσα από το ιστορικό υλικό. Για παράδειγμα: το να επιβαρύνει κανείς περισσότερο τους εύπορους στις περιοχές που ελέγχει, μπορεί να εκληφθεί ως μέτρο σε βάρος πολεμοκάπηλων και μαυραγοριτών. Ταυτόχρονα όμως είναι και η εφαρμογή της κομμουνιστικής αντίληψης για την ανακατανομή του εισοδήματος. Παραθέτω πάντως μια σειρά στοιχεία που μπορούν να ερμηνευθούν ως εφαρμογή του προγράμματος του ΚΚΕ την περίοδο αυτή». Στο επίπεδο της απλής πρόσθεσης, που δηλώνει ωστόσο και αυτή πολλά, ο γερμανός ιστορικός καταλήγει στο ακόλουθο εξαγόμενο: τη διετία 1943-44 και πριν από τα Δεκεμβριανά 14.000-16.000 Ελληνες εξοντώθηκαν από τον ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και άλλες 30.000-40.000 από τα Τάγματα Ασφαλείας και τις δυνάμεις κατοχής. Οι Γερμανοί είχαν μόνο 4.000 νεκρούς. «Επί δεκαετίες» λέει ο Ντραϊντόπελ «οι άνδρες του ΕΑΜ θεωρούνταν απλώς πράκτορες της Μόσχας, μετά τη Μεταπολίτευση υπήρξε μια εξιδανίκευση της οργάνωσης και μόνο τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε μια προσπάθεια πιο ψύχραιμης αποτίμησης με πρωτεργάτη τον καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Yale Στάθη Καλύβα, με την οποία συντάσσομαι κι εγώ. Ναι, οι πηγές μας λένε ότι στο ΕΑΜ υπήρχε μια ισχυρή επαναστατική τάση, οι πηγές μας λένε επίσης ότι στις περιοχές τις οποίες ήλεγχε το ΕΑΜ συνέχισε τα κακώς κείμενα που στηλίτευε: τη διαφθορά, τις πελατειακές σχέσεις, τον νεποτισμό και την αυθαιρεσία».

Δεν λογοδότησαν

Δύο γερμανοί ιστορικοί που εκπροσωπούν δύο πολύ διαφορετικές γενιές καταπιάστηκαν με την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Για την ακρίβεια, ξεκίνησαν να μιλήσουν για την Κατοχή και την Αντίσταση και οδηγήθηκαν αναπόφευκτα στον Εμφύλιο. Πριν από λίγες ημέρες εμφανίστηκαν μαζί σε συζήτηση στρογγυλής τραπέζης για την Ελλάδα στην Κατοχή στο Μουσείο Μάρτιν Γκρόπιους στο Βερολίνο. Ο Ντραϊντόπελ γνώρισε την Ελλάδα ως παιδί, μια και η αδελφή της γιαγιάς του ήταν επί δεκαετίες ανταποκρίτρια του Γερμανικού Πρακτορείου Ειδήσεων στην Αθήνα. Και οι διακοπές έκαναν την Ελλάδα μέρος της ζωής του και τελικά αντικείμενο ιστορικής μελέτης. Ο Μάγερ γεννήθηκε στον Πόλεμο και γνώρισε την Ελλάδα στη δεκαετία του '60, όταν αναζητούσε τον τάφο του πατέρα του που τον είχαν σκοτώσει οι αντάρτες. Ο τάφος βρέθηκε, αλλά το κεφάλαιο αυτό δεν έκλεισε. Ο Μάγερ αφοσιώθηκε σιγά σιγά αποκλειστικά στη μελέτη της γερμανικής κατοχής. Τον ρωτήσαμε γιατί ψάχνει ακόμη, τον ρωτήσαμε αν επέρχεται κάποτε η άφεση των αμαρτιών: «Οι δράστες δεν λογοδότησαν ποτέ στη Γερμανία. Απ' όσο ξέρω, ξεκίνησαν πάνω από 300 ανακριτικές διαδικασίες για εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα, αλλά δεν απαγγέλθηκε ούτε μία κατηγορία. Αυτό το καταλογίζω στη δεύτερη κατηγορία των δραστών, τους νομικούς που έκλεισαν τις υποθέσεις. Και η τρίτη κατηγορία των δραστών είναι όσοι δεν θέλουν να ακούσουν λέξη για όλα αυτά. Αυτό είναι και το πιο ανυπόφορο για τα θύματα».

Ο κ. Σπύρος Μοσκόβου είναι διευθυντής του ελληνικού προγράμματος της Deutsche Welle.

ΠΕΡΙ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΠΛΟΚΗΣ

διάλογοι

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΙΑΦΑΚΑΣ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 13/07/2008

Το σύμπλεγμα διαπλοκής και διαφθοράς που αποκαλύφθηκε τώρα και στην περίπτωση της Siemens, όπως όλα δείχνουν, είναι μία από τις δομικές παθογένειες της μεταπολιτευτικής Ελλάδας.

Αυτή τη φορά απειλεί το σύνολο του συστήματος πολιτικής εξουσίας που οικοδομήθηκε τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Κυρίως με τους κραδασμούς που προκαλεί στον βασικό πυλώνα αυτού του συστήματος: τον δικομματισμό.

*«Η διαχρονικότητα και η έξαρση του προβλήματος αποκαλύπτουν πολιτική αδυναμία, κομματική υστεροβουλία, κοινωνικό εθισμό και θεσμική ανεπάρκεια», παρατηρεί ο Νίκος Κωνσταντόπουλος [Ο κυνισμός της μεταδημοκρατίας].

*Ο Γιώργος Σωτηρέλης [Υπάρχουν πολιτικές απαντήσεις;] υποστηρίζει ότι η «τεχνική Siemens» στην πραγματικότητα αποτελεί τη συνήθη πρακτική όλων των μεγάλων ολιγοπωλιακών επιχειρήσεων. Εκείνο που αμφισβητούν ευθέως είναι η κυριαρχία των κρατών, υπονομεύουν δημοκρατικές και κοινωνικές κατακτήσεις και εξοβελίζουν το δημόσιο συμφέρον.

*Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος [Σκάνδαλα και ψευτοσκανδαλισμός] διαπιστώνει ότι οι αποκαλύψεις για τις εξαρτήσεις των πολιτικών κομμάτων από τις δυνάμεις της αγοράς δεν φθείρουν περαιτέρω την εμπιστοσύνη των πολιτών στο πολιτικό σύστημα. Ενδεχομένως γιατί ο βαθμός απονομιμοποίησης του πολιτικού σκηνικού είναι πολύ προχωρημένος, είτε γιατί έχει ήδη επικρατήσει ένας ηθικολογικός εθισμός στην ανομία.

ΔΗΜΟΣΙΑ Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΣΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ;

Δημόσια ή ιδιωτική χρηματοδότηση στα κόμματα;
Ζ. ΤΣΩΛΗΣ

«Ενα δισεκατομμύριο σε όλα τα κόμματα» έγραφε «Το Βήμα της Κυριακής» τον Σεπτέμβριο του 1983, ενώ την πρώτη σελίδα κοσμούσε η φωτογραφία του Ανδρέα Γ. Παπανδρέου καθώς την εποχή εκείνη είχε ανακοινωθεί η υποψηφιότητά του για το Νομπέλ Ειρήνης. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, και μέσα στην μπόχα που αναδίδεται από το σκάνδαλο της Siemens, καθίσταται καίριο το ερώτημα «δημόσια ή ιδιωτική χρηματοδότηση των κομμάτων;». Στις ημέρες μας αποκαλύφθηκε ότι αυτό που ήθελε να αποτρέψει ο ...

Διαπλοκή, διαφθορά και πολιτικό χρήμα
Κ. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ

Οταν, πριν από 20 χρόνια περίπου, ανέλυα τους λόγους για τους οποίους το «πολιτικό χρήμα» αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής πολιτικής μας ζωής («Το Βήμα», 6 Νοεμβρίου 1988) δεν μπορούσα να φαντασθώ ούτε ότι τα φαινόμενα που τότε περιέγραφα θα οξύνονταν με τόσο καταιγιστικούς ρυθμούς, ούτε ότι ο όρος θα αναδεικνυόταν σε αναγκαία συνιστώσα του τρέχοντος πολιτικού λεξιλογίου. Σήμερα, το φαινόμενο της δύσοσμης αλληλεξάρτησης της πολιτικής με την οικονομική εξουσία ...

Είναι πολλά τα λεφτά...
Δ. Α. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ

Πριν από μερικά χρόνια ο γνωστός γάλλος βουλευτής και πρώην υπουργός Πολιτισμού Τζακ Λανγκ έχασε τη βουλευτική του έδρα όταν αποδείχθηκε ότι είχε υπερβεί το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο προεκλογικών δαπανών. Η ιστορία αυτή υποσκάπτει την πεποίθηση ότι η πολιτική έχει διαβρωθεί τόσο πολύ από το χρήμα και ότι το οικονομικό αντικείμενο της πολιτικής είναι τόσο μεγάλο ώστε δεν υπάρχει λύση πέραν μιας νέας μεταπολίτευσης. Αναντίρρητα η «λογική» της ιδιωτικής οικονομίας έχει σε έναν ...

Το μαύρο χρήμα ήρθε για να μείνει

Με αυτή την έννοια, ως μαύρο, άσπρο ή φαιό, ως γαλάζιο, πράσινο ή κίτρινο, το χαμαιλεόντιο πολιτικό χρήμα ενέσκηψε, φοβούμαι, για να μείνει. Ακόμη και αν, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, επιβάλλονται κυρώσεις στους «άτυχους» εκείνους παραβάτες που έγιναν κατ' εξαίρεσιν τσακωτοί, ο κίνδυνος της μετά λόγου γνώσεως δημοσιοποίησης είναι εν τέλει περιορισμένος. Αν λοιπόν δεν ανατραπεί τελείως το πολιτικό σκηνικό, τα πολιτικά συστήματα θα εξακολουθήσουν πιθανότατα να αναπαράγονται ...

Αποκλειστικός «χορηγός» το κράτος

Ν. ΜΟΥΖΕΛΗΣ

Οι νέες τεχνολογίες έχουν εντείνει την ανισορροπία δύναμης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας με δύο βασικούς τρόπους. Ο πρώτος έχει να κάνει με την πρωτοφανή κινητικότητα του κεφαλαίου (χρηματιστικού και μη) που του δίνει τη δυνατότητα, όταν το κράτος προσπαθήσει να εφαρμόσει φιλολαϊκές πολιτικές, να μετακινείται σε χώρες όπου η εργασία είναι φτηνή και οι συνθήκες εργασίας πρωτόγονες. Ο δεύτερος τρόπος έχει να κάνει με τον κεντρικό ρόλο που παίζει η τηλεόραση στην εκλογική ...

Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΔΙΕΘΝΩΣ ΣΕ ΣΤΑΔΙΟ ΜΕΤΑΛΛΑΓΗΣ

Το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συγκριτικής Εκπαίδευσης θα γίνει στην Αθήνα από 7-10 Ιουλίου

Ραγδαίες και καταλυτικές είναι οι αλλαγές στον χώρο της εκπαίδευσης διεθνώς, αφού όλο και περισσότερες χώρες διαπιστώνουν ότι μόνον επενδύοντας στη γνώση μπορούν να αντεπεξέλθουν στο σύγχρονο, διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον, διασφαλίζοντας το μέλλον τους. Και αυτό δεν αφορά μόνο τα «μεγαθήρια» όπως είναι οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Ιαπωνία, η Γερμανία. Αφορά κυρίως τις μικρότερες χώρες, οι οποίες μελετούν αλλαγές, ώστε να εκσυγχρονίσουν τα εκπαιδευτικά τους συστήματα. Το ίδιο θα... έπρεπε να γίνει στην Ελλάδα, όπου όλοι διαπιστώνουν τα προβλήματα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Μάλιστα, η κατάσταση κρίνεται ιδιαίτερα ανησυχητική εάν αναλογιστούμε τις μετριότατες επιδόσεις των 15χρονων μαθητών στον διαγωνισμό PISA του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Η Ελλάδα σε σύνολο 57 χωρών κατέλαβε την 38η θέση (το 2003 ήταν 30ή). Στα Μαθηματικά το 2006 ήταν στην 39η θέση, ενώ το 2003 σε σύνολο 40 χωρών κατέλαβε την 32η θέση. Στην Κατανόηση Κειμένου ο Έλληνες μαθητές βρέθηκαν στην 36η θέση, ενώ το 2003 ήταν στην 30ή θέση. Οι κακές επιδόσεις πυροδότησαν τον προβληματισμό –ιδίως μετά τον διαγωνισμό του 2003– όμως τελικά τι έγινε; Ουδείς διάλογος επί της ουσίας.

• Εναλλακτικές πολιτικές

«Η εκπαίδευση βρίσκεται διεθνώς σε ένα παρατεταμένο στάδιο μεταλλαγής. Ετοιμάζεται να απαλλαγεί από το κουκούλι της παράδοσης και των μεταπολεμικών επιλογών του κράτους πρόνοιας και να μεταμορφωθεί σε έναν οργανισμό καλύτερα προσαρμοσμένο στις ανάγκες μιας καινοφανούς όσο και ιδιαίτερα απαιτητικής εποχής. Τα χαρακτηριστικά του νέου αυτού οργανισμού αναμένεται ότι θα προσδιορίσουν τελικά, όπως συμβαίνει πάντα, οι πρωταγωνιστές του πολιτικού συστήματος στη βάση των εκτιμήσεών τους για τις επικρατούσες συνθήκες, για την αξιοπιστία των προτεινόμενων εναλλακτικών πολιτικών και τις προσδοκώμενες από την εφαρμογή τους προοπτικές», ανέφερε χαρακτηριστικά στην «Κ» ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Δημήτρης Ματθαίου, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Συγκριτικής Εκπαίδευσης.

Η Ελλάδα φέτος φιλοξενεί το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συγκριτικής Εκπαίδευσης, το οποίο πραγματοποιείται από αύριο έως και την Πέμπτη 10 Ιουλίου στην Αθήνα (στο ξενοδοχείο Τιτάνια) με χορηγό επικοινωνίας την «Κ». Οπως εξηγεί ο κ. Ματθαίου, ο οποίος είναι και αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Συγκριτικής Εκπαίδευσης, ο στόχος του συνεδρίου είναι η συγκριτική μελέτη των σύγχρονων εκπαιδευτικών προβλημάτων, η παροχή τεχνογνωσίας σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής. Το θέμα του συνεδρίου είναι «Εκπαιδευτικές πολιτικές, σχολείο και ανώτατη εκπαίδευση σε μια εποχή αλλαγής σκηνικού, οπτικής και προσανατολισμού». Στο συνέδριο θα συμμετάσχουν συνολικά 114 καθηγητές πανεπιστημίου και ερευνητές, καθώς και 82 διδάκτορες και μεταπτυχιακοί φοιτητές από 36 χώρες (Αλγερία, Μαδαγασκάρη, Καμερούν, Νότια Αφρική, Αργεντινή, Βραζιλία, Μεξικό, Αυστρία, Βέλγιο, Κύπρος, Τσεχία, Δανία, Μεγάλη Βρετανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία, Ισλανδία, ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Κίνα, Χονγκ Κονγκ, Ταϊβάν, Ιαπωνία, Μπαγκλαντές, Ιράν, Σιγκαπούρη, Καζακστάν, Τουρκία).

ΚΡΑΥΓΗ ΑΓΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Επτά επείγουσες μεταρρυθμίσεις στον τομέα της έρευνας προτείνουν 22 κορυφαίοι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι

Την ίδια ώρα που οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις συνεκτιμώντας το ποιοτικό έλλειμμα που έχουν σε σύγκριση με τις ΗΠΑ στον τομέα της έρευνας, αναζητούν τρόπο για να περιορίσουν τη «διαρροή εγκεφάλων» προς τα ισχυρά επιστημονικά κέντρα, στην Ελλάδα τα πράγματα ακόμα λιμνάζουν. Μόνο στις ΗΠΑ, οι Ελληνες καθηγητές πανεπιστημίου ξεπερνούν τους 3.000, ενώ πάνω από 15.000 Ελληνες διαπρέπουν σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πού βρίσκεται σήμερα η έρευνα στη χώρα μας; Γιατί χιλιάδες νέοι, λαμπρά μυαλά με κέφι για δουλειά, αναζητούν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό «αρνούμενοι» να επιστρέψουν; Μήπως γιατί εδώ δεν μπορούν να έχουν ούτε τα στοιχειώδη μέσα; Μήπως γιατί η χρηματοδότηση για το επιστημονικό έργο τους είναι ασήμαντη; Μήπως φταίει ότι για να μπορέσουν να επιτύχουν τον στόχο τους πρέπει να συγκρουσθούν με τους μανδαρίνους της δημόσιας διοίκησης και να συνδιαλλαγούν με τυπολάτρες γραφειοκράτες; Μήπως έχουν απαυδήσει να βλέπουν φοιτητές να κάνουν κατάληψη και να μην τους αφήνουν να πάνε στο γραφείο τους, σε μια τριτοβάθμια εκπαίδευση που τρεκλίζει από την αποφασιστικότητα των ολίγων; Τα παραπάνω είναι μερικοί από τους λόγους. Την ανάγκη για λήψη άμεσων μέτρων για την αναβάθμιση της έρευνας στη χώρα μας, την αναζωογόνηση του έμψυχου δυναμικού, ζητούν με αγωνιώδη παρέμβασή τους 22 επιφανείς πανεπιστημιακοί με σημαντικές περγαμηνές και λαμπρό έργο διεθνώς. «Για την Ελλάδα δεν υπάρχει μέλλον χωρίς έρευνα» αναφέρουν, τονίζοντας ότι στην Ελλάδα η επιστημονική έρευνα παραμένει στο περιθώριο και ο ρόλος της είναι υποτονικός διότι, μεταξύ άλλων, οι πολίτες αλλά και η ηγεσία δεν έχουν συνειδητοποιήσει τη ζωτική ανάγκη για βασική και εφαρμοσμένη έρευνα, ιδίως στη σημερινή κοινωνία της γνώσης και του ανταγωνισμού. Μιλάμε για το μέλλον το δικό μας και των παιδιών μας δηλαδή.

«...Παρά τις αντιξοότητες, έρευνα υψηλού επιπέδου διεξάγεται στην Ελλάδα σε πολλά γνωστικά αντικείμενα. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν οι βάσεις για ένα ποιοτικό άλμα που θα φέρει τη χώρα στο προσκήνιο των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων. Προς αυτήν την κατεύθυνση είναι απαραίτητο και επείγον να ικανοποιηθούν ορισμένες βασικές προϋποθέσεις, σημαντικότερες των οποίων είναι οι εξής:

1. Υπηρεσιακός υφυπουργός

Κοινωνική και πολιτική συναίνεση, για την εθνική σπουδαιότητα της έρευνας και για ένα μακροχρόνιο πλαίσιο οργάνωσης, συντονισμού και εποπτείας της, το οποίο βέβαια πρέπει να αφήνει μεγάλα περιθώρια πρωτοβουλιών στους ερευνητές. Ενδεχομένως θα συνέβαλλε στη διαμόρφωση της απαραίτητης αυτής συναίνεσης η δημιουργία μιας θέσης υπηρεσιακού υφυπουργού παρά τω πρωθυπουργώ με μακρά θητεία και ουσιαστικές αρμοδιότητες, στην οποία θα διορίζονται ερευνητές με κύρος, προσήλωση στην ποιότητα και επιτυχή διοικητική εμπειρία.

2. Ερευνητικό δυναμικό

Το σημαντικότερο επιστημονικό κεφάλαιο της Ελλάδας είναι η ύπαρξη μεγάλου αριθμού εξαίρετων Ελλήνων επιστημόνων, οι οποίοι εργάζονται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα. Για τους επιστήμονες της Ελλάδος απαιτείται να θεσπιστούν συγκεκριμένα μέτρα που θα αναγνωρίζουν και θα ανταμείβουν το έργο τους, όπως:

Αξιοπρεπείς αμοιβές αντίστοιχες με εκείνες των ξένων πανεπιστημίων, ενιαία διαδικασία εκλογής και προαγωγής και, συνακόλουθα, ισότιμη μισθολογική μεταχείριση των ερευνητών στα Ερευνητικά Κέντρα (ΕρΚ) με τα αντίστοιχα μέλη ΔΕΠ των Πανεπιστημίων, δυνατότητα των πανεπιστημιακών τμημάτων να απονέμουν σε ερευνητές ΕρΚ τον τίτλο του Συνεργαζόμενου Μέλους ΔΕΠ και τα αντίστοιχα ακαδημαϊκά προνόμια, απονομή βραβείων Ερευνητικής και Πανεπιστημιακής Εκπαιδευτικής Αριστείας, απονομή του τίτλου του Διακεκριμένου Καθηγητού ή Ερευνητού (με μεγαλύτερο μισθό) έπειτα από αξιολόγηση από διεθνή επιτροπή.(...)

3. Χρηματοδότηση

Η κρατική χρηματοδότηση, χωρίς την οποία δεν υπάρχει έρευνα, πρέπει να είναι επαρκής, προβλέψιμη, να αμείβει την αποδοτικότητα, να εστιάζεται εκεί όπου υπάρχει ποιότητα και να έχει σταθερούς κανόνες και σαφείς διαδικασίες (για παράδειγμα, οι προκηρύξεις ανταγωνιστικών προγραμμάτων να γίνονται ανελλιπώς και σε τακτά χρονικά διαστήματα). (...)

4. Ομαλή λειτουργία ΑΕΙ

Η διαστρέβλωση και εκμετάλλευση της έννοιας του ακαδημαϊκού ασύλου πρέπει να αντιμετωπισθεί με αποφασιστικότητα (...). Η παραβίαση της ομαλής λειτουργίας των ερευνητικών φορέων, η οποία κορυφώνεται με τις καταλήψεις στα Πανεπιστήμια, δεν έχει θέση σε μια δημοκρατία και θα πρέπει να αποδοκιμάζεται απερίφραστα απ' όλες τις πολιτικές δυνάμεις, ώστε να εκλείψει οριστικά.

5. Αξιολόγηση

Αυτή αποτελεί μια «εκ των ων ουκ άνευ» προϋπόθεση για την ποιοτική αναβάθμιση της έρευνας. Απαιτείται, κατά το πρότυπο της διεθνούς πρακτικής, άμεση και ουσιαστική συγκριτική αξιολόγηση ομοειδών τμημάτων Πανεπιστημίων και Ινστιτούτων ΕρΚ, με ευρεία δημοσιοποίηση των πορισμάτων και συγκέντρωση πόρων εκεί όπου διαπιστώνεται έργο υψηλής ποιότητας. Αλλες, μικρότερες μονάδες -όπως κλινικές και εργαστήρια- θα πρέπει επίσης να αξιολογούνται και να αμείβονται ανάλογα με την αποδοτικότητά τους και την ποιότητά τους.

Η διαδικασία εκλογής, προαγωγής και περιοδικής αξιολόγησης όλων των ερευνητών σε Πανεπιστήμια και ΕρΚ θα πρέπει να θεσμοθετηθεί στον εσωτερικό κανονισμό και να ακολουθεί την πρακτική και τα κριτήρια των κορυφαίων διεθνώς Πανεπιστημίων(...).

6. Αυτοτέλεια

Είναι απαραίτητο να απλοποιηθεί δραστικά η σχετική νομοθεσία, ιδίως αυτή που αφορά τη λειτουργία των Πανεπιστημίων, με στόχο την αυτοδιοίκηση και τη μείωση της γραφειοκρατίας. Απαιτείται η άμεση μεταφορά ακαδημαϊκών, διοικητικών και οικονομικών αρμοδιοτήτων από το ΥπΕΠΘ στα Πανεπιστήμια, με εκσυγχρονισμό και απλοποίηση του απαραίτητου οικονομικού ελέγχου. Η φοιτητική συμμετοχή στη διοίκηση των Πανεπιστημίων πρέπει να εξισωθεί με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

7. Νέοι επιστήμονες

Απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια από καταξιωμένους επιστήμονες, την πολιτεία και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, ώστε να περάσει στη νέα γενιά το μήνυμα ότι ο δρόμος της επιστημονικής έρευνας, με τον οποίο συνδέονται ενδογενώς η αξιοκρατία, η ανιδιοτέλεια και η συνεχής αναζήτηση της αλήθειας, αποτελεί πρότυπο δημιουργικής ζωής. Για να παραμείνουν δε στον δρόμο αυτό όσοι νέοι επιστήμονες έχουν την επιθυμία και το απαραίτητο ταλέντο, πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα, όπως:

Δημιουργία του θεσμού του Μεταδιδακτορικού Εταίρου και χορήγηση σχετικών υποτροφιών, παροχή ειδικών ερευνητικών χορηγιών, με βάση την επιστημονική αριστεία, που θα απευθύνονται μόνο σε νέους ερευνητές, μείωση διοικητικών και διδακτικών καθηκόντων για πρωτοδιοριζόμενα νέα μέλη ΔΕΠ.

Πιστεύουμε ότι οι παραπάνω θέσεις, η ορθότητα των οποίων είναι σε μεγάλο βαθμό προφανής, υποστηρίζονται από τη συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων ερευνητών. Η υλοποίηση των προτεινόμενων αλλαγών είναι εξαιρετικά επείγουσα. Αν δεν υλοποιηθούν ταχύτατα, το κόστος για τη χώρα θα είναι τεράστιο, και μάλλον δεν θα έχει πλέον νόημα ενδεχόμενη καθυστερημένη εφαρμογή τους».

Οι πανεπιστημιακοί που συνέταξαν την επιστολή

Αγγελίδης Σωκράτης, πρώην καθηγητής ΕΜΠ, ιδιοκτήτης Γραφείου Μελέτης και Επίβλεψης Μεγάλων Τεχνικών Εργων.

Γραμματικάκης Γιώργος, ομότιμος καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Δαφέρμος Μιχάλης, Reader στο Τμήμα Θεωρητικών Μαθηματικών και Μαθηματικής Στατιστικής του Πανεπιστημίου του Cambridge.

Δημόπουλος Σάββας, καθηγητής Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Stanford, μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.

Ηλιόπουλος Γιάννης, θεωρητικός φυσικός, ομότιμος διευθυντής Ερευνών, ‚cole Normale Sup�riere (Παρίσι), μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Καφάτος Φώτης, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ερευνας, καθηγητής και διατελέσας καθηγητής των Πανεπιστημίων Harvard, Αθηνών, Κρήτης και Imperial College Λονδίνου. Πρώην γενικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Μοριακής Βιολογίας, μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας και της Ποντιφικής Ακαδημίας.

Κόλλιας Γιώργος, δρ Βιολoγίας, πρόεδρος και επιστημονικός διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου Βιοϊατρικών Επιστημών «Αλέξανδρος Φλέμιγκ».

Κεχρής Αλέκος, καθηγητής Μαθηματικών στο California Institute of Technology.

Μελάς Αντώνης, καθηγητής Μαθηματικών στο Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Μοσχοβάκης Γιάννης, καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας - Λος Αντζελες (UCLA), ομότιμος καθηγητής Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αθηνών και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Μουτσόπουλος Χαράλαμπος Μ., καθηγητής Παθολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Μπούρας Νίκανδρος, καθηγητής Ψυχιατρικής στο King's College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

Νανόπουλος Δημήτρης, ακαδημαϊκός, «διακεκριμένος καθηγητής» Θεωρητικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Texas A&M, επικεφαλής του Houston Advanced Research Center Astroparticle Physics Group και πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ).

Οικονόμου Λευτέρης, ομότιμος καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, συνεργαζόμενος ερευνητής στο Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ).

Ουζούνογλου Νικόλαος, καθηγητής στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ.

Παπαδημητρίου Χρήστος, καθηγητής Πληροφορικής στην τιμητική έδρα C. Lester Hogan, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Berkeley, μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών, της Εθνικής Ακαδημίας των Μηχανικών των ΗΠΑ, καθώς και της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας.

Παπάζογλου Βασίλης, καθηγητής στη Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ, μέλος της ανεξάρτητης διοικητικής αρχής «Διασφάλισης Ποιότητας Ανώτατης Εκπαίδευσης» (ΑΔΙΠ).

Παπαθεοδώρου Γιώργος Ν., δρ Χημείας, «διακεκριμένο μέλος» του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ), διατελέσας καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και Ερευνητής του Argonne National Laboratory.

Στεφανής Κωνσταντίνος, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, ακαδημαϊκός, διευθυντής του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), πρώην πρόεδρος της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας (WPA), πρώην υπουργός Υγείας.

Τσίχλης Φίλιππος, καθηγητής Αιματολογίας και Ογκολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Tufts, διευθυντής του Κέντρου Μοριακής Ογκολογίας και του Αντικαρκινικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Tufts, Βοστόνη, Μασαχουσέτη.

Φωκάς Αθανάσιος, ακαδημαϊκός, καθηγητής Μαθηματικών στο Τμήμα Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Θεωρητικής Φυσικής του Πανεπιστημίου του Cambridge.

Χριστοδούλου Δημήτρης, καθηγητής Μαθηματικών και Φυσικής στο Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο της Ζυρίχης (ΕΤΗ), μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών και της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ – Θανάσης Γιαλκέτσης

Για την πολιτική διαφθορά

Το σκάνδαλο της Siemens έρχεται να φανερώσει έναν από τους πολλούς τρόπους με τους οποίους το χρήμα επηρεάζει την πολιτική. Αποκαλύπτει επίσης άλλη μία φορά ότι η πολιτική διαφθορά δεν είναι απλώς μια δυσλειτουργία του πολιτεύματος ή μια ηθική παθολογία που χαρακτηρίζει μόνον τις ατομικές συμπεριφορές ορισμένων πολιτικών ή κρατικών λειτουργών. Η πολιτική διαφθορά είναι σύμπτωμα μιας βαθύτερης κρίσης που πλήττει τα ίδια τα ηθικά θεμέλια της δημοκρατίας. Η δημοκρατία στηρίζεται πράγματι σε μιαν ορισμένη πολιτική αρετή, που προϋποθέτει την ανιδιοτέλεια, την αφοσίωση στο γενικό συμφέρον και στο κοινό καλό, το σεβασμό των νόμων και των κανόνων της δημόσιας ηθικής, την αποφυγή της επιδίωξης του προσωπικού πλουτισμού από τους πολιτικούς και τους δημόσιους λειτουργούς. Χωρίς αυτή τη βασική προϋπόθεση δεν είναι δυνατό να εδραιωθεί μια σχέση εμπιστοσύνης των πολιτών με τους θεσμούς.

Το φαινόμενο της πολιτικής διαφθοράς προσεγγίζουν με τις αναλύσεις τους τρεις γνωστοί διανοούμενοι:

*Ο Γάλλος Αλέν Τουρέν είναι καθηγητής κοινωνιολογίας στην Ecole des Hautes Etudes του Παρισιού.

*Ο Αμερικανός Μάικλ Γουόλτσερ είναι καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.

*Ο Ιταλός Αλφιο Μαστροπάολο είναι καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Τορίνου.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 06/07/2008

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ – Αλέν Τουρέν

Ετσι πεθαίνουν οι δημοκρατίες

Οι περιπτώσεις πολιτικής διαφθοράς είναι κατά τα φαινόμενα δύο ειδών: Υπάρχουν οι πολιτικοί που πλουτίζουν παράνομα. Και υπάρχουν τα πολιτικά κόμματα που χρηματοδοτούν τις δραστηριότητές τους και την οργάνωσή τους.

Τα δύο προβλήματα είναι διαφορετικού χαρακτήρα, αλλά συνδέονται στενά. Στην πραγματικότητα, η διαφθορά γεννιέται από το γεγονός ότι ο διαχωρισμός των δύο εξουσιών -της εκτελεστικής και της νομοθετικής- έχει υποκατασταθεί από την παντοδυναμία των πολιτικών κομμάτων, που προσπαθούν να διευρύνουν την επιρροή τους, αντί να είναι απλά όργανα πολιτικής αντιπροσώπευσης στην άσκηση της κρατικής εξουσίας.

*Εκεί όπου τα πολιτικά κόμματα επέβαλαν τα συμφέροντά τους τόσο στη Βουλή όσο και στην κυβέρνηση, ορισμένα άτομα κατέληξαν να χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους τους πόρους που συσσωρεύτηκαν χάρη στην εξουσία των κομμάτων.

Στις κοινωνίες μας οι βουλευτές δεν νομοθετούν πλέον. Σχεδόν παντού είναι οι κυβερνήσεις αυτές που προετοιμάζουν και προτείνουν τους νόμους. Οι βουλευτές αφιερώνουν το μεγαλύτερο μέρος της δραστηριότητάς τους είτε στα καθήκοντα διαχείρισης στους δήμους ή στις περιφέρειες, είτε στις προσωπικές τους υποθέσεις. Και η μορφή του δημόσιου λειτουργού χάνεται εξίσου γρήγορα όσο και εκείνη του νομοθέτη. Η αποκέντρωση συνέβαλε σε αυτή την εξέλιξη. Στη Γαλλία οι ανώτεροι δημόσιοι λειτουργοί διατηρούν την αίσθηση της κρατικής ευθύνης, υποβάλλονται σε αυστηρούς διοικητικούς και δικαστικούς ελέγχους και γενικά δεν έχουν πολιτική επιρροή τέτοια που να τους επιτρέπει να μη σέβονται ένα κανόνα ή ένα νόμο που τον έχουν θεσπίσει άλλοι.

*Αλλά στη Γαλλία, όπως και αλλού, μεταξύ των νομοθετών και των δημόσιων λειτουργών έχει αναπτυχθεί η ενδιάμεση κατηγορία των επαγγελματιών της πολιτικής, οι οποίοι έχουν απαλλαγεί τόσο από τους κοινοβουλευτικούς ελέγχους όσο και από τους διοικητικούς κανόνες. Ως το σημείο να συγκρούονται με την αντίσταση της δικαστικής εξουσίας, όπως στην Ιταλία ή στην Ισπανία.

Στις ΗΠΑ, όπου η εξουσία των κομμάτων αναπτύχθηκε προηγούμενα, η δικαστική εξουσία πέρασε υπό τον έλεγχό τους και η διαφθορά ξεπέρασε κάθε όριο. Πώς θα μπορούσε να μην χρησιμεύει στον προσωπικό πλουτισμό ένα μέρος των πελώριων πόρων που ελέγχονται από τα κόμματα;

*Εδώ και πολύ καιρό τα κόμματα δεν είναι πλέον όργανα σύνθεσης των κοινωνικών αιτημάτων ούτε και απλά όργανα πρόσβασης στην πολιτική εξουσία. Αυτό που πολιτικοί στοχαστές όπως ο Μίχελς, ο Μόσκα, ο Οστρογκόρσκι έχουν πει στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν γεννιόταν το πρώτο μεγάλο μαζικό κόμμα, η γερμανική σοσιαλδημοκρατία, είναι ακόμα πιο αληθινό σήμερα, από τη στιγμή που τα κόμματα ελέγχουν την τοπική αυτοδιοίκηση, τις δημόσιες επιχειρήσεις, τις διάφορες οργανώσεις, που διαθέτουν όλες τους σημαντικούς πόρους.

Δεν είναι οι συνδρομές των μελών αυτές που προμηθεύουν στα κόμματα τα μέσα για την επιβίωσή τους. Οι εκλογικές εκστρατείες είναι εξαιρετικά δαπανηρές, σε σημείο που τα μεγάλα κόμματα σχηματίζουν ένα πολιτικό ολιγοπώλιο και κατέχουν από μόνα τους τη δύναμη να εκλέγουν τους υποψηφίους τους.

*Η πάλη ενάντια στη διαφθορά προϋποθέτει πρώτα την παρέμβαση της δικαστικής εξουσίας, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις τίθεται το ερώτημα αν υπάρχουν δικαστές οι οποίοι με τη σειρά τους υποκινούνται από μια μεροληπτική λογική.

Αλλά αυτή η πάλη, για να είναι αποτελεσματική, προϋποθέτει ότι η νομοθετική εξουσία θα ξαναβρεί το ρόλο της, δηλαδή ότι οι βουλευτές θα αφοσιωθούν ολοκληρωτικά στο νομοθετικό τους έργο και στην εκπροσώπηση των κοινωνικών αιτημάτων.

Από την άλλη μεριά, χρειάζεται η εκτελεστική εξουσία να βασίζεται σε μιαν ανεξάρτητη δημόσια διοίκηση και σε μιαν επαγγελματική γραφειοκρατία με τη βεμπεριανή έννοια του όρου, όπου οι δημόσιοι λειτουργοί να βασίζουν την καριέρα τους στις ειδικές τους γνώσεις. Οπου η καριέρα ενός υπαλλήλου εξαρτάται από την πολιτική πελατεία στην οποία ανήκει, εισχωρεί η διαφθορά.

*Η εξουσία των κομμάτων γίνεται υπερβολική όχι μόνον χάρη στην απαδιάρθρωση του κράτους και την παράνομη συσσώρευση πόρων. Γίνεται και όταν μειώνεται ο έλεγχος της κοινής γνώμης στις πολιτικές της εκπροσωπήσεις. Πράγμα που συμβαίνει όταν αποδυναμώνεται η ικανότητα αυτόνομης έκφρασης και δράσης των κοινωνικών δυνάμεων. Δεν έχουμε πλέον μια ταξική πολιτική και τα κόμματα δεν υποβάλλονται στον έλεγχο των ταξικών οργανώσεων, των εργοδοτικών ή των εργατικών. *Σχεδόν παντού τα μαζικά κόμματα παίζουν όλο και λιγότερο ένα ρόλο αντιπροσώπευσης και όλο και περισσότερο ένα ρόλο κατάκτησης και αξιοποίησης της εξουσίας. Καταλήγουν, επομένως, να παραχωρούν περισσότερη ελευθερία σε εκείνους τους παράγοντες που αποβλέπουν πάνω απ' όλα στην καριέρα τους και στον προσωπικό τους πλουτισμό.

Αυτή η απώλεια αντιπροσωπευτικότητας είναι σήμερα πολύ ορατή. Τα κόμματα εξέφρασαν για πολύ καιρό τις κοινωνικές συγκρούσεις που γεννήθηκαν από τη βιομηχανική κοινωνία. Αυτό σήμερα δεν συμβαίνει πλέον. Τα σοσιαλιστικά κόμματα έχουν γίνει κόμματα των μεσαίων τάξεων ή και κόμματα χωρίς κοινωνικό στίγμα.

*Η δημοκρατία απειλήθηκε πάντα από δύο μεριές. Από τα έξω, από την ισχύ μιας οικονομικής, διοικητικής ή στρατιωτικής ηγετικής ελίτ. Από τα μέσα, από την κομματοκρατία.

Στις χώρες μας ο κίνδυνος μιας δικτατορίας είναι λιγότερο πιθανός από εκείνον της πολιτικής διαφθοράς, δηλαδή της απώλειας υπευθυνότητας από μέρους των πολιτικών, οι οποίοι αισθάνονται όλο και λιγότερο εκλεγμένοι και όλο και περισσότερο επαγγελματίες, λιγότερο εκπρόσωποι και περισσότερο ιθύνοντες.

*Δίνοντας μεγαλύτερη δύναμη και αυτονομία στις κοινωνικές δυνάμεις, αποκαθιστώντας τη νομοθετική λειτουργία, ενισχύοντας τον επαγγελματικό χαρακτήρα της δημόσιας διοίκησης και διασφαλίζοντας την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας, θα μπορέσουμε να εξαλείψουμε την πολιτική διαφθορά, που καταστρέφει από τα μέσα τη δημοκρατία.

Του ΑΛΕΝ ΤΟΥΡΕΝ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 06/07/2008

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ – Μάικλ Γουόλτσερ

Το κόστος της πολιτικής

Η σχέση ανάμεσα σε ηθική και πολιτική λειτουργεί με κύκλους: περίοδοι διαφθοράς, αιτήματα για νομιμότητα, νέα ηθική παρακμή και ανάκαμψη της εξουσίας του χρήματος.

Αυτό που είναι νέο σήμερα είναι μόνον η θρασύτητα με την οποία τα επιμέρους συμφέροντα επιτίθενται σε όποιον νομοθετεί. Η σχέση ανάμεσα σε ηθική και πολιτική υπήρξε πάντοτε αδύνατη και προσωρινή. Η πολιτική υποβάλλεται περιοδικά σε μια διόρθωση ηθικού χαρακτήρα. Αυτό συμβαίνει όταν το σύστημα της διαφθοράς γίνεται πάρα πολύ ωμό και επιθετικό, τόσο ώστε να απειλεί και να μπλοκάρει τη λειτουργία του ίδιου του συστήματος.

*Σε αυτό το σημείο, το χρήμα, που προηγούμενα χρησίμευε για να καθιστά πιο γρήγορους τους μηχανισμούς απόφασης, γίνεται εμπόδιο. Και τότε γεννιούνται μεταρρυθμιστικά κινήματα που εμπνέονται από ένα ισχυρό ηθικό κίνητρο. Ξεσπάει το σκάνδαλο, η ηγετική τάξη υποβάλλεται σε μερική κάθαρση και φαίνεται ότι η ηθική συνείδηση των πολιτών παίζει τελικά κάποιο ρόλο. Αλλά πρόκειται για μια παροδική φάση. Για να γίνει οριστική θα έπρεπε να υπάρχει μια κοινωνία πολιτών που θα επαγρυπνεί διαρκώς, που θα είναι σε θέση να επηρεάζει κόμματα και κινήματα και θα μπορεί να παράγει ουσιαστικά αποτελέσματα στη νομοθεσία και στις δομές διακυβέρνησης.

Προϋποθέσεις που είναι πολύ δύσκολο να επαληθευτούν στην πράξη.

*Στην Αμερική έχουμε συνηθισμένες περιπτώσεις διαφθοράς, δηλαδή βουλευτές που πλουτίζουν ευνοώντας ορισμένα ιδιαίτερα συμφέροντα. Διαφορετική είναι, όμως, η θρασύτητα με την οποία κινήθηκε η σημερινή πολιτική τάξη, μοιράζοντας εύνοια και τσεπώνοντας εκατομμύρια δολάρια, χωρίς καν να προσπαθεί να το κρύψει.

Οι Ρεπουμπλικανοί κατέκτησαν το Κογκρέσο το 1994, με τον Νιουτ Γκίνγκριτς να κραυγάζει: «Καιρός να τελειώνουμε με τη διαφθορά των Δημοκρατικών». Και είναι εντυπωσιακή η ταχύτητα με την οποία οι ίδιοι έφτασαν και ξεπέρασαν εκείνα τα επίπεδα διαφθοράς. Είναι σαν να μην έχουν διδαχθεί τίποτα από την προσωρινότητα της εξουσίας. Η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους ταυτίστηκε με τα συμφέροντα των μεγάλων εταιρειών σε επίπεδα πρωτόγνωρα στην αμερικανική ιστορία.

*Η διαφθορά, βέβαια, δεν περιορίζεται σε αυτήν την ηγετική τάξη. Είναι ένα συστημικό φαινόμενο.

Μία από τις αιτίες της είναι το κόστος της πολιτικής. Εδώ στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά θα έλεγα και σε όλο τον δυτικό κόσμο, οι πολιτικοί και εκλογικοί μηχανισμοί έχουν γίνει πολύ δαπανηροί. Αυτή είναι μια μάλλον προβλέψιμη συνέπεια της σημασίας που έχει η τηλεόραση στις εκλογικές εκστρατείες και της παρακμής της πολιτικής στράτευσης σε τοπικό επίπεδο.

Είναι γεγονός ότι η τοπική πολιτική, εκείνη που κινητοποιούσε τους εκλογείς με τρόπο πολύ πιο δημοκρατικό και λιγότερο δαπανηρό, ήδη δεν υπάρχει πλέον. Κάποτε οι εκλογικές εκστρατείες βασίζονταν στη στράτευση των μελών των κομμάτων, στους πολίτες που συμμερίζονταν ένα πρόγραμμα ή ένα πολιτικό ιδεώδες.

Σήμερα όλα έχουν παραγκωνιστεί από μιαν ακραία χρήση και από τον έλεγχο των μέσων μαζικής επικοινωνίας και ιδιαίτερα της τηλεόρασης.

*Υπάρχει ανάγκη χρημάτων για τις εκλογικές διαφημίσεις, για τις δημοσκοπήσεις, για τις τηλεοπτικές εμφανίσεις των υποψηφίων. Κάθε τηλεοπτική εμφάνιση είναι μελετημένη ώς την τελευταία λεπτομέρεια. Ο υποψήφιος και οι συνεργάτες του φτάνουν σε μια πόλη. Υπάρχουν οι μακιγιέρ, οι ειδικοί της εικόνας, οι σύμβουλοι, μια ομάδα δημοσιογράφων που συνοδεύουν τον υποψήφιο. Ο υποψήφιος εμφανίζεται για τρία λεπτά στα βραδινά τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων και έπειτα, με όλη τη συνοδεία του, ξαναμπαίνει στο ιδιωτικό του τζετ και ξαναρχίζει το ταξίδι με προορισμό μιαν άλλη πόλη.

Είναι μια στρατηγική που επαναλαμβάνεται σε όλη τη διάρκεια της εκλογικής εκστρατείας. Απαιτεί τεράστιες ποσότητες χρήματος και ωθεί τους πολιτικούς να αναζητούν τη στήριξη αυτών που ελέγχουν τις πηγές χρηματοδότησης.

*Ενας τρόπος για να μειωθεί η δύναμη του χρήματος στην πολιτική, τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες, θα ήταν να χρηματοδοτείται η πολιτική με τη φορολογία και όχι με τις συνδρομές των επιχειρήσεων και των πολύ πλούσιων ατόμων. Βέβαια, οι εκπρόσωποι των λόμπι θα μπορούσαν να συνεχίσουν να προσφέρουν δαπανηρά ταξίδια για παιχνίδια γκολφ στη Σκοτία ή γεύματα σε πολυτελή εστιατόρια.

Αλλά τα πελώρια ποσά, που χρειάζονται οι πολιτικοί για τις εκστρατείες τους, δεν θα προέρχονται πλέον από τα λόμπι και από τα συμφέροντα που αυτά εκπροσωπούν αλλά από το κράτος. Θα ήταν μια σημαντική διαφορά.

*Αλλά η δημόσια χρηματοδότηση δεν αρκεί. Χρειάζεται μια αναζωογόνηση της τοπικής πολιτικής, εκείνης που γίνεται πόρτα με πόρτα, με τα τηλεφωνήματα, τις συγκεντρώσεις, τις επιτροπές. Είναι μέσα που φαίνονται ξεπερασμένα, αλλά διατηρούν μεγάλη αποτελεσματικότητα και είναι δύσκολο να τα παρακάμπτουμε στη δημοκρατία.

Το Ιντερνετ είναι ένα άλλο μέσο που επιτρέπει να ρίξουμε τα κόστη και να κινητοποιήσουμε τους εκλογείς. Η δύναμη του χρήματος μεγαλωνει, επειδή τα δυτικά πολιτικά συστήματα κυβερνιούνται όλο και λιγότερο από κόμματα με σοβαρή ιδεολογική βάση.

*Στο παρελθόν τα κόμματα αναδείκνυαν την ηγετική τάξη και έθεταν κανόνες στην πολιτική δράση. Αυτός ο ρόλος εκπαίδευσης στη δημοκρατία σήμερα δεν υπάρχει πλέον.

Του ΜΑΪΚΛ ΓΟΥΟΛΤΣΕΡ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 06/07/2008

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ – Αλφιο Μαστροπάολο

Ο αφοπλισμός απέναντι στον πλούτο

Το ότι η δημοκρατία έχει κόστη, το ότι έχουν κόστη τα καθεστώτα που βασίζονται στις εκλογές, είναι κάτι γνωστό από καιρό. Κοστίζει ο δημοκρατικός ανταγωνισμός. Κοστίζουν, όμως, και τα μη δημοκρατικά καθεστώτα, όπου δεν υπάρχει ανταγωνισμός, αλλά χρειάζεται να συντηρούνται πολυδάπανοι μηχανισμοί καταπίεσης και χειραγώγησης. Σε τελευταία ανάλυση είναι πιο βολικό να πληρώνουμε τα κόστη που συνεπάγεται η δημοκρατία.

*Είναι πιθανό ότι τα δημοκρατικά καθεστώτα είναι περισσότερο εκτεθειμένα, τουλάχιστον από πρώτη άποψη, στην επιρροή του χρήματος και του πλούτου από όσο είναι τα μη δημοκρατικά. Σίγουρα ένα καθεστώς που βασίζεται στην ισχύ είναι θεωρητικά σε θέση να αντιπαρατεθεί καλύτερα στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Αυτό όμως συμβαίνει σπάνια, επειδή κατά κανόνα τα αυταρχικά καθεστώτα (με εξαίρεση τα κομμουνιστικά) εμφανίστηκαν για να υπηρετήσουν τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα.

*Στις τελευταίες δεκαετίες κάτι έχει αλλάξει στις σχέσεις μεταξύ οικονομικής εξουσίας και πολιτικής εξουσίας σε βάρος της ποιότητας της δημοκρατίας. Το ότι στις κοινωνίες που ζούμε συντελείται εδώ και καιρό μια αληθινή επανάσταση στην τεχνολογία και στην οργάνωση της εργασίας, η οποία ευνοεί αδιάντροπα τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα, είναι δύσκολο να το αρνηθούμε. Αυτή η επανάσταση καθιστά δυνατή τη ρεβάνς του κεφαλαίου εις βάρος της εργασίας. Χάρη σε διαδικασίες, που ορίζονται με τους όρους «μεταφορντισμός» και «παγκοσμιοποίηση», η εργασία υποβαθμίστηκε στην παραγωγή και στις συναλλαγές.

Αυτό, συνεπώς, μείωσε πάρα πολύ το πολιτικό της βάρος, το βάρος των -πολιτικών και συνδικαλιστικών- οργανώσεων που την εκπροσωπούν. Οι οποίες οργανώσεις αποτελούσαν όμως ένα ισχυρό εργαλείο για να αντισταθμίζουν την οικονομική εξουσία.

*Αυτό που θέλουμε να υπογραμμίσουμε είναι ο πολιτιστικός αφοπλισμός απέναντι στον πλούτο, το χρήμα και την αγορά που συντελέστηκε στα τελευταία χρόνια και που αναγόρευσε αυτές τις δυνάμεις σε κυρίαρχη αξία.

Χρειάζεται να το αποδείξουμε; Ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία οι αξίες που αναγνωρίζονται περισσότερο είναι ο προσωπικός πλουτισμός και το δικαίωμα του καθένα να μεγιστοποιεί την ατομική του ευημερία. Δεν ήταν έτσι πριν από λίγες δεκαετίες, τότε που η αλληλεγγύη -ή ακόμα καλύτερα η αδελφοσύνη- τοποθετούνταν στην πρώτη θέση.

*Φυσικά, δεν υπάρχει μόνον ο συμβολικός αφοπλισμός. Υπάρχει και ένας αρκετά σημαντικός ουσιαστικός αφοπλισμός. Η πολιτική απαρνήθηκε τα εργαλεία που διέθετε για να αντιτάσσεται στην οικονομική εξουσία.

Ενα από αυτά τα εργαλεία ήταν η δημόσια οικονομία. Το δεύτερο ήταν τα οργανωμένα κόμματα. Η δημόσια οικονομία χρησίμευε για να ελέγχει την ιδιωτική, την ανταγωνιζόταν και την περιόριζε, προσπαθούσε να την προσανατολίσει προς το δημόσιο συμφέρον.

Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί καταχρήσεις και αναποτελεσματικότητες. Αλλά τα τελευταία οικονομικά σκάνδαλα μαρτυρούν ότι το ιδιωτικό ελάχιστα ή τίποτα έχει να διδάξει στο δημόσιο τόσο στο ηθικό πεδίο όσο και σε εκείνο της αποτελεσματικότητας.

*Αντιθέτως, εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι οι κάθε άλλο παρά αναγκαίες πολιτικές της απορρύθμισης και της ιδιωτικοποίησης χρησίμεψαν αποφασιστικά για να πληγεί η ικανότητα της πολιτικής να αντιτάσσεται στην ηγεμονία της οικονομίας. Τα κόμματα εδώ και κάμποσο καιρό αποφάσισαν να μετασχηματιστούν σε πρακτορεία εκλογικού μάρκετινγκ, εγκαταλείποντας την παλιά αλλά αποτελεσματική -και λιγότερο δαπανηρή- δυνατότητα της στράτευσης, σε έναν καιρό όπου έχει αυξηθεί δραματικά το κόστος του πολιτικού ανταγωνισμού με τη χρήση των μέσων μαζικής επικοινωνίας στις εκλογικές εκστρατείες.

Ως πρακτορεία πολιτικού μάρκετινγκ, τα κόμματα χρειάζονται όλο και περισσότερους οικονομικούς πόρους και βρίσκονται επομένως όλο και περισσότερο στο έλεος αυτών που μπορούν να τους προμηθεύουν χρήμα, δηλαδή των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων. Αυτός είναι ένας τρόπος για να μιλήσουμε για την πολιτική διαφθορά.

*Ενώ αυξήθηκαν τα κόστη της πολιτικής, διαπράχθηκε το λάθος να αχρηστέψουν το κύριο, ίσως το μοναδικό, διαθέσιμο στήριγμά τους, τη στράτευση. Ηταν αναπόφευκτη αυτή η εξέλιξη; Οι θιασώτες της αμερικανοποίησης της πολιτικής, οι άκριτοι απολογητές του «νέου», του «μοντέρνου», των «μεταρρυθμίσεων», δηλώνουν ότι είναι πεισμένοι γι' αυτό.

Αυτό που ξέρουμε εμείς είναι ότι η εθελούσια στράτευση, αλλά και οι συνδρομές των μελών καθώς και η παιδαγωγική δράση που ανέπτυσσαν τα κόμματα, υπήρξαν για καιρό θαυμαστά μέσα με τα οποία τα κόμματα αντιτάχθηκαν στα ισχυρά συμφέροντα. Οπως επίσης γνωρίζουμε ότι το φάρμακο που επινοήθηκε για να μειωθούν οι οικονομικές δυσκολίες των κομμάτων -δηλαδή η δημόσια χρηματοδότηση- δεν είχε λαμπρά αποτελέσματα.

*Συμπερασματικά: τα κόμματα παρακμάζουν ή μετασχηματίζονται. Οι ηγετικές πολιτικές τάξεις χάνουν τη δημοκρατική τους νομιμοποίηση. Τα λαϊκά στρώματα απομακρύνονται.

Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, που ελέγχονται από την οικονομική εξουσία, ασκούν μιαν υπερβολική επιρροή. Ιδιαίτερη προσοχή αξίζουν η κουλτούρα και το ήθος των πολιτικών. Η πολιτική φροντίζει για τις υποθέσεις του κοινωνικού συνόλου. Και, στη δημοκρατία, η πολιτική είναι υποχρεωτικά μια ανιδιοτελής προσφορά στο κοινωνικό σύνολο.

*Αυτό λέει η δημοκρατική ρητορική και αυτή είναι η άποψη του κοινού πολίτη, ο οποίος δεν είναι διόλου διατεθειμένος να θεωρήσει την εκλογή ως λόγο για να αποκτηθούν προνόμια.

Στα μάτια του μεγάλου κοινού το πολιτικό επάγγελμα δεν είναι, δεν μπορεί να είναι, ένα επάγγελμα σαν τα άλλα. Με κίνδυνο να φανούμε παλιομοδίτες, πρέπει να πούμε ότι έχει κάτι το ιερό, προϋποθέτει μια δόση «πάθους». Και είναι και αυτή μια διάσταση που πρέπει να αποκατασταθεί, αν θέλουμε αληθινά να αναχαιτίσουμε την εισβολή του χρήματος. Αλλη μία φορά, αν οι καλοί νόμοι είναι επιθυμητοί, τα καλά ήθη είναι αναγκαία.

Του ΑΛΦΙΟ ΜΑΣΤΡΟΠΑΟΛΟ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 06/07/2008

ΧΟΣΕ ΛΟΥΙΣ ΡΟΝΤΡΙΓΚΕΘ ΘΑΠΑΤΕΡΟ: "Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΔΕΝ ΠΑΡΑΙΤΕΙΤΑΙ ΠΟΤΕ"

Ο ισπανός πρωθυπουργός εξηγεί πώς οι σοσιαλιστές ξαναβρήκαν τον δρόμο προς την εξουσία, μιλάει για τις σχέσεις της χώρας του με την Ελλάδα και τις ΗΠΑ, και επισημαίνει ότι παρά τις δυσκολίες η Ευρώπη πρέπει να γίνει ικανότερη στο να ομιλεί με μία φωνή

ΑΓΓ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, Το ΒΗΜΑ, 06/07/2008

Η Αριστερά δεν παραιτείται ποτέ από το να αλλάξει τα πράγματα και αυτή είναι η μεγάλη διαφορά της από τη Δεξιά. Αυτό είναι το μήνυμα του ισπανού πρωθυπουργού Χοσέ Λουίς Ροντρίγκεθ Θαπατέρο, ο οποίος φθάνει την προσεχή Τετάρτη, 9 Ιουνίου, στην Αθήνα. Στο πλαίσιο της μονοήμερης επίσκεψης εργασίας του, ο πάντοτε χαμογελαστός Θαπατέρο (σε λίγες ημέρες κλείνει τα 48 του χρόνια) θα έχει συνομιλίες με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρ. Παπούλια, τον πρωθυπουργό κ. Κ. Καραμανλή και τον πρόεδρο του ΠαΣοΚ κ. Γ. Παπανδρέου. Οι κκ. Καραμανλής και Θαπατέρο θα συζητήσουν μεταξύ άλλων τις εξελίξεις στην Ευρώπη μετά την απόρριψη της Συνθήκης της Λισαβόνας από την Ιρλανδία, το θέμα της ακρίβειας που πλήττει σοβαρά και τις δύο χώρες, της λαθρομετανάστευσης, της οικονομικής συνεργασίας, καθώς και κρίσιμα ζητήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, όπως το Σκοπιανό και το Κυπριακό. Στην αποκλειστική συνέντευξη την οποία παραχώρησε στο «Βήμα» προτού έρθει στην Ελλάδα ο ισπανός πρωθυπουργός μίλησε αναλυτικά για τις προκλήσεις της σύγχρονης Σοσιαλδημοκρατίας, η οποία πρέπει να μη φοβάται την παγκοσμιοποίηση, αλλά «να εκμεταλλευθεί τις ευκαιρίες και να περιορίσει τους κινδύνους της», για την αισιοδοξία του ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) θα βρει τον δρόμο της παρά το ιρλανδικό «Οχι» και για την ανάγκη η Ευρώπη να «ομιλεί με μία φωνή» στη διεθνή σκακιέρα.

• Στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις στις ευρωπαϊκές χώρες, τα κεντροαριστερά - σοσιαλδημοκρατικά κόμματα εισπράττουν συνεχείς ήττες. Πολλοί μιλούν για κρίση της Σοσιαλδημοκρατίας και επιστροφή της Δεξιάς. Εσείς στην Ισπανία τα καταφέρατε. Μήπως έχετε κάποιο μυστικό να μοιραστείτε μαζί τους;

«Θεωρώ ότι αυτοί που ψήφισαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) στις εκλογές της 9ης Μαρτίου το έκαναν γιατί είναι πεπεισμένοι πως κανένας άλλος δεν έχει δεσμευθεί περισσότερο από εμάς όσον αφορά την κοινωνική πολιτική, τη διεύρυνση των δικαιωμάτων των πολιτών και τις νέες προκλήσεις που όλες οι ανεπτυγμένες κοινωνίες πρέπει να θέσουμε ως στοίχημα για μια οικονομία βασισμένη στη γνώση, στην ανανέωση και στην αειφόρο ανάπτυξη που θα αντιμετωπίσει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Νομίζω ότι οι πολίτες ανανέωσαν την εμπιστοσύνη τους προς εμάς γιατί έχουμε ένα πρόγραμμα με μέλλον και σαφείς προτεραιότητες».

Jose Luis Rodriguez Zapatero

• Στην Ελλάδα, η Κεντροαριστερά διέρχεται δύσκολες στιγμές. Τα ίδια πέρασαν πριν από χρόνια και οι ισπανοί σοσιαλιστές. Πώς ξαναβρήκατε τον δρόμο προς την εξουσία;

«Προσπάθησα να πείσω τα στελέχη και τα μέλη του κόμματος να νιώσουν ξανά περήφανοι που ήταν σοσιαλιστές. Και προσωπικά αφοσιώθηκα σε μια αντιπολίτευση "χρήσιμη", ήρεμη και εποικοδομητική. Νομίζω ότι αυτό το είδος της αντιπολίτευσης βρήκε ανταπόκριση και μας βοήθησε να ξανακερδίσουμε όσους είχαν πάψει να μας ψηφίζουν για τον έναν ή τον άλλον λόγο».

• Ποιοι είναι οι στόχοι που έχετε θέσει στη δεύτερη θητεία σας;

«Αυτή τη στιγμή η κύρια προτεραιότητα της κυβέρνησής μου είναι η αντιμετώπιση των οικονομικών δυσκολιών που βιώνουμε ως επακόλουθο της ανόδου της τιμής του πετρελαίου και άλλων πρώτων υλών, η αύξηση των επιτοκίων και, ειδικά στην Ισπανία, η ισορροπία του κατασκευαστικού τομέα που έπειτα από πολλά χρόνια μεγάλης δραστηριότητας σημειώνει κάμψη. Είναι σημαντικές δυσκολίες. Επηρεάζουν την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, αλλά προσδοκούμε να τις ξεπεράσουμε».

• Υπάρχει τελικά διάκριση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς σήμερα;

«Η πραγματικότητα δεν είναι ούτε δεξιά ούτε αριστερή. Η διαχείριση της πραγματικότητας μπορεί να γίνει με αρχές και αξίες είτε συντηρητικές είτε προοδευτικές. Ωστόσο, ακόμη και έτσι, η διαφορά ανάμεσα στην Αριστερά και στη Δεξιά εξακολουθεί να έχει το νόημά της».

• Ποια ακριβώς είναι αυτή η διαφορά;

«Η Αριστερά δεν παραιτείται ποτέ από το να αλλάξει τα πράγματα. Είναι δύναμη αλλαγής. Δυσανασχετεί με την έλλειψη ελευθερίας και την ανισότητα. Η Αριστερά επιθυμεί η ελευθερία και η ισότητα να αποτελούν απτή πραγματικότητα για όλους. Πρέπει να επιδιώκει μια οικονομική ανάπτυξη που να σέβεται το δικαίωμα των τωρινών, αλλά, κυρίως, και των μελλοντικών γενεών, να δίνει έμφαση σε μια διεθνή πολιτική που επιζητεί την ειρήνη. Η Αριστερά πιστεύει ότι ο αγώνας ενάντια στη φτώχεια είναι μια ηθική προσταγή και όχι μόνο μια απαίτηση διεθνούς τάξης και σταθερότητας. Η σύγχρονη Σοσιαλδημοκρατία πρέπει λοιπόν να εργαστεί για μια οικονομία πιο αποτελεσματική. Να μην αποφύγει τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης αλλά να συμβάλει στη διαχείρισή της, να επωφεληθεί από τις ευκαιρίες της και να περιορίσει τους κινδύνους της».

• Η Ευρώπη φαίνεται να βυθίζεται σε άλλη μία κρίση μετά το ιρλανδικό «Οχι» στη Συνθήκη της Λισαβόνας. Πόσο θα επηρεαστεί η λειτουργία της ΕΕ και ιδιαίτερα η ικανότητά της να διαδραματίζει ενεργό ρόλο στη διεθνή πολιτική;

«Σίγουρα, η επικράτηση του "Οχι" στο ιρλανδικό δημοψήφισμα συνεπάγεται μια νέα δυσκολία στη διαδικασία επικύρωσης της Συνθήκης της Λισαβόνας. Δεν νομίζω όμως ότι πρόκειται για μια κρίση στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Είμαι απόλυτα βέβαιος ότι θα βρούμε, μέσα από τον διάλογο, τις κατάλληλες λύσεις. Στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο φάνηκε καθαρά η ακλόνητη θέληση να συνεχίσουμε τη διαδικασία επικύρωσης. Τώρα περιμένουμε τις προτάσεις της Ιρλανδίας. Πιστεύω ότι στο επόμενο Συμβούλιο στις 15 Οκτωβρίου θα μπορέσουμε να υιοθετήσουμε τις σωστές αποφάσεις. Στον εξωτερικό τομέα, η Ευρώπη πρέπει να γίνει ικανότερη στο να ομιλεί με μία φωνή. Οφείλει επίσης να αναλάβει ηγετική θέση στην αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων της εποχής, όπως η ενέργεια, οι κλιματικές αλλαγές, η λαθρομετανάστευση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η πείνα, η εξαθλίωση και οι διακρίσεις».

• Η μη επικύρωση της Συνθήκης της Λισαβόνας θα μπορούσε κατά ορισμένους «να κλείσει την πόρτα» σε νέες διευρύνσεις, π.χ. στην περίπτωση της Τουρκίας. Εσείς τι λέτε;

«Η Ισπανία ανέκαθεν υποστήριζε τη διαδικασία διεύρυνσης πάνω στη βάση της αυστηρής εκπλήρωσης των κριτηρίων ένταξης. Αυτό συμβαίνει και στην περίπτωση της Τουρκίας. Εχουμε όμως στείλει το ξεκάθαρο μήνυμα στις τουρκικές αρχές ότι οι διαπραγματεύσεις ένταξης απαιτούν εκ μέρους της τη μεγαλύτερη δυνατή αυστηρότητα στην πραγματοποίηση των μεταρρυθμίσεων».

• Πόσο μπορεί να αποδώσει η Ενωση για τη Μεσόγειο;

«Η Ισπανία επιθυμεί σαφώς την εμβάθυνση των σχέσεων της ΕΕ με τις χώρες της Νότιας Μεσογείου. Με αυτό το πνεύμα προώθησε τη Διαδικασία της Βαρκελώνης το 1995, γι' αυτό στηρίζει τώρα την Ενωση για τη Μεσόγειο. Η Ισπανία την αντιλαμβάνεται ως μια νέα φιλόδοξη φάση της Ευρωμεσογειακής Συνεργασίας. Η ενίσχυσή της θα είναι κυρίως πολιτική και θεσμική. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα θα συμπεριλάβει επίσης μια μεγαλύτερη οικονομική δέσμευση, προκαλώντας το ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα».

• Είστε ικανοποιημένος από τις σχέσεις με την Ελλάδα;

«Εχουμε εξαιρετικές πολιτικές σχέσεις. Εξάλλου έχουμε πολλά κοινά συμφέροντα. Είμαστε μεσογειακές χώρες με ιδιαίτερη ευαισθησία προς τον αραβικό κόσμο. Είμαστε επίσης χώρες που αναπτύξαμε στην Ευρώπη την αρχή της συνοχής ως ένα από τα βασικά θεμέλια της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Η Ισπανία και η Ελλάδα μοιραζόμαστε επίσης ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην προώθηση της νέας μεταναστευτικής ευρωπαϊκής πολιτικής».

• Ενα από τα πρώτα πράγματα που κάνατε μόλις αναλάβατε την εξουσία το 2004 ήταν να αποσύρετε τα ισπανικά στρατεύματα από το Ιράκ. Πού βρίσκονται σήμερα οι σχέσεις ΕΕ - ΗΠΑ, καθώς η καταστροφική προεδρία Μπους πλησιάζει στο τέλος της;

«Στο σύγχρονο γεωπολιτικό σκηνικό ο υπερατλαντικός δεσμός είναι απολύτως αναγκαίος. Οι ΗΠΑ είναι η μεγαλύτερη στρατιωτική και οικονομική δύναμη στον κόσμο. Εχουμε κοινές αξίες που είναι απαραίτητο να προωθηθούν. Η Ισπανία θα προσπαθήσει να το πετύχει αυτό μέσω της προεδρίας της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2010. Η Ευρώπη, αποδίδοντας στην Ουάσιγκτον τον ρόλο που της αντιστοιχεί, θα μπορέσει να εργαστεί μαζί της σε πολλά θέματα κοινού ενδιαφέροντος».

• Ποια είναι η στάση της Ισπανίας στο θέμα της ονομασίας των Σκοπίων και στο Κυπριακό;

«Ελπίζουμε ότι η Ελλάδα και η πΓΔΜ θα λύσουν σύντομα το θέμα της ονομασίας της δεύτερης και θα φθάσουν, μέσω των διαπραγματεύσεων, στο πλαίσιο του ΟΗΕ, σε μια βιώσιμη λύση. Είναι κατανοητό να ανησυχεί η Αθήνα λόγω της χρήσης από μια γειτονική χώρα ενός ονόματος ίδιου με αυτό του μεγαλύτερου νομού της Βόρειας Ελλάδας, όπου γεννήθηκε ο Μέγας Αλέξανδρος. Ωστόσο είμαι βέβαιος ότι με καλή θέληση εκ μέρους των δύο πλευρών αυτή η διαμάχη θα λυθεί στο άμεσο μέλλον. Οσον αφορά το ζήτημα της επανένωσης της Κύπρου, η Ισπανία είναι αισιόδοξη με το νέο κλίμα διαλόγου που ευνοεί η εκλογή του προέδρου Χριστόφια. Παρακολουθήσαμε με ικανοποίηση τις προσπάθειες οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων που, κατά την άποψή μας, αποτελούν την οδό που θα ευνοήσει τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των μερών».