Η διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς έχει παραλληλιστεί, ως προς τη σημασία της, με τη συνθήκη των Βερσαλλιών στο τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Μόνο, που αυτή δεν χάραξε κρατικά σύνορα, αλλά την παγκόσμια οικονομική τάξη πραγμάτων μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο στον καπιταλιστικό κόσμο.
Με την έννοια αυτή ήταν η σπουδαιότερη διεθνής οικονομική και νομισματική συμφωνία του 20ού αιώνα - και όχι μόνο. Πραγματικά «μυθική», όπως τη χαρακτηρίζουν ορισμένοι ιστορικοί της οικονομίας και οικονομολόγοι.
Διακηρυγμένοι στόχοι της ήταν η καθιέρωση αποτελεσματικών μηχανισμών για τη νομισματική ισορροπία, τις παγκόσμιες εμπορικές συναλλαγές, την ανασυγκρότηση και ανάπτυξη των μεταπολεμικών οικονομιών.
Πράγματι, ευγενείς μπροστά στο χάος, που προξένησε ο παγκόσμιος πόλεμος, αλλά και η αποσάθρωση του οικονομικο-νομισματικού συστήματος πριν από την έκρηξή του.
Για την υλοποίηση αυτών των υψηλών στόχων ιδρύθηκαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Διεθνής Τράπεζα Ανασυγκροτήσεως και Αναπτύξεως (η γνωστή ως Παγκόσμια Τράπεζα). Τα «δίδυμα παιδιά» της διάσκεψης του Μπρέτον Γουντς ήταν οι πυλώνες αυτού που θα ονομαστεί «σύστημα Μπρέτον Γουντς».
- Ο κανόνας χρυσού-δολαρίου
Το νέο, που έφερνε στον καπιταλιστικό κόσμο, ήταν η δημιουργία σταθερών νομισματικών ισοτιμιών, βασισμένων στον κανόνα χρυσού-συναλλάγματος.
Στην πραγματικότητα ένα κανόνα χρυσού-δολαρίου, αφού οι ισοτιμίες καθορίζονταν σε σχέση είτε με το χρυσό είτε με το δολάριο. Οι κεντρικές τράπεζες διατηρούσαν τ αποθέματά τους σε χρυσό ή δολάρια.
Στις χώρες, που είχαν ελλείμματα δινόταν η δυνατότητα δανεισμού από το ΔΝΤ, ώστε να είναι σε θέση να διατηρούν σταθερές ισοτιμίες.
Επιπλέον, ως ασφαλιστική δικλίδα, κάθε χώρα μπορούσε να τις αναπροσαρμόζει εφάπαξ, σε περιπτώσεις «θεμελιωδών ανισορροπιών». Δηλαδή, να υποτιμά το νόμισμά της, ειδοποιώντας προηγουμένως το ΔΝΤ.
Ο μηχανισμός λειτουργίας του συστήματος βασιζόταν στις ΗΠΑ. Αυτές αναλάμβαναν την υποχρέωση να διατηρούν σταθερή την ισοτιμία του δολαρίου ως προς το χρυσό. Η τιμή που ορίστηκε ήταν τα 35 δολάρια η ουγκιά. Δεσμεύονταν ακόμη να παρεμβαίνουν με αγοραπωλησίες στην αγορά χρυσού και να στηρίζουν αυτή τη συγκεκριμένη τιμή.
Τα κράτη δεσμεύονταν να διατηρούν σταθερή την ισοτιμία των νομισμάτων τους έναντι του δολαρίου ή του χρυσού. Στην πράξη έναντι του πρώτου.
Πέραν αυτών των βασικών κι όλων των σχετικών η ουσία του «συστήματος Μπρέτον Γουντς» ήταν ότι το δολάριο επιβαλλόταν ως παγκόσμιο χρήμα. Η οικονομική εξουσία συγκεντρωνόταν στις ΗΠΑ.
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΙΣΧΕΔΙΟ
- Ο άσημος Γουάιτ νίκησε τον λόρδο Κέινς
Αρχιτέκτονες του «συστήματος Μπρέτον Γουντς» και ιδρυτές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας ήταν ο Βρετανός Τζ. Κέινς και ο Αμερικανός Χ. Γουάιτ. Ο λόρδος Κέινς, διάσημος ήδη ως οικονομολόγος, «προφήτης» για τα δεινά της συνθήκης των Βερσαλλιών και εμπνευστής της πολιτικής Ρούσβελτ για την έξοδο από την κρίση του 1929, υπήρξε ο πρώτος που κατέθεσε καινοτόμες προτάσεις.
Στις αρχές του 1943 έχει διατυπώσει, για λογαριασμό του Βρετανικού Στέμματος, το σχέδιό του. Προβλεπόταν ο σχηματισμός διεθνούς οργανισμού εμπορίου, που θα στηριζόταν σε μια διεθνή τράπεζα. Η τελευταία θα ήταν εκδότης ενός παγκόσμιου νομίσματος, ρυθμιστής και διαχειριστής των εμπορικών ελλειμμάτων ή πλεονασμάτων κάθε χώρας. Θεωρητικά το χρέος δεν θα γονάτιζε κράτη, ούτε θα επιτρεπόταν τεράστια εμπορικά πλεονάσματα. Υποτίθεται ότι έτσι δεν θα υπήρχαν περιθώρια για κερδοσκοπικά κεφάλαια.
Ο Γουάιτ, οικονομολόγος και βοηθός του υπουργού Οικονομικών, θ αναλάβει να συντάξει το αμερικανικό αντισχέδιο (πλήρη ελευθερία του διεθνούς εμπορίου με οδηγό το δολάριο).
Στη βάση των δύο κειμένων γίνονται οι μακρές διαβουλεύσεις και αντιπαραθέσεις, που θα οδηγήσουν στο Μπρέτον Γουντς, όπου και οι δύο προεδρεύουν στις βασικές επιτροπές της διάσκεψης.
Οι ειδικοί τεκμηριώνουν ότι το Μπρέτον Γουντς είχε πολύ λιγότερο Κέινς από την εντύπωση, που είναι διάχυτη σήμερα.
- Η αμερικανική επιθυμία
«Ο Κέινς έδωσε το κύρος του, όχι την ουσία του, γράφει ο Ρ. Σκιντέλσκι, συγγραφέας της μνημειώδους τρίτομης βιογραφίας του. Η Συμφωνία αντανακλούσε τις απόψεις των Αμερικανών. Του Γουάιτ και όχι του Κέινς. Δεν διαμορφώθηκε από τη Γενική Θεωρία (το θεμελιώδες έργο του Κέινς), αλλά από την αμερικανική επιθυμία για έναν αναθεωρημένο κανόνα του χρυσού ως μέσο για την απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου... Αν υπήρχε κάποια ιδεολογία πίσω της ήταν η θέληση του Μοργκεντάου να συγκεντρώσει τη χρηματοοικονομική δύναμη στην Ουάσιγκτον».
Ο Τζ. Κ. Γκαλμπρέιθ είναι πιο περιγραφικός. Ο Κέινς, γράφει, αντιτάχτηκε στα ηγεμονικά σχέδια των ΗΠΑ. Το ζήτημα, όμως, «διευθετήθηκε» μέσω δανείου που δώσανε στη Βρετανία, η οποία βρισκόταν στο χείλος της καταστροφής. «Είχε φανταστεί ένα σύστημα όπου τα μεγάλα κράτη δεν θα έθεταν την τήρηση των εμπορικών συμφωνιών πάνω από τους στόχους κοινωνικής ευημερίας, με κυριότερο την πλήρη απασχόληση. Στο πλαίσιο αυτό έβλεπε τη δυνατότητα συνύπαρξης των ελεύθερων ανταλλαγών με γενναιόδωρα συστήματα προστασίας, που θα εξασφάλιζαν τα διεθνή χρηματοοικονομικά ιδρύματα.
Μια τέτοια τάξη πραγμάτων ήταν απαράδεκτη για τις ΗΠΑ. Σε έναν κόσμο που χαρακτηριζόταν από την υπεροχή της βιομηχανίας των ΗΠΑ, το αμερικανικό ιδεώδες ήταν το ελεύθερο εμπόριο. Ενας μηχανισμός διεθνών πληρωμών που θα λάμβανε υπόψη και τα συμφέροντα των οφειλετών ήταν τόσο μακριά από το πνεύμα της Γουόλ Στριτ, όσο θα ήταν για τους κοινούς θνητούς η ιδέα μιας φυλακής, με διοίκηση από τους φυλακισμένους...».
- Η συγκρότηση των οργάνων και η επικράτηση των ΗΠΑ
Ιούλιος 1944: Συγκροτείται το «σύστημα Μπρέτον Γουντς» με όργανα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Εχουν προηγηθεί διαβουλεύσεις πάνω από έναν χρόνο, με επίκεντρο ένα βρετανικό και ένα αμερικανικό σχέδιο. Οι θέσεις των ΗΠΑ επικρατούν πλήρως στα βασικά ζητήματα.
Δεκέμβριος 1945: Ενα και πάνω χρόνο μετά το Μπρέτον Γουντς εκπρόσωποι από 28 χώρες συγκεντρώθηκαν στην Ουάσιγκτον και κυρώσανε τη συμφωνία που είχε επιτευχθεί εκεί. Ανάμεσά τους και η Ελλάδα. Τυπικά αρχίζει η λειτουργία του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Μάρτιος 1946: Συνέρχονται για πρώτη φορά τα διοικητικά συμβούλια του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Το κεφάλαιό τους ορίστηκε στα 16 δισ. δολάρια (από 8 ο καθένας). Τη μεγαλύτερη συμμετοχή (περίπου στο μισό) είχαν οι ΗΠΑ. Ετσι ουσιαστικά και τυπικά μετατρέπονταν σε αμερικανικά όργανα.
- 700 εκπρόσωποι αποδέχονται τα σχέδια των ΗΠΑ
Σύμφωνα με μια παραδοξολογία, οι καταστροφές είναι χρήσιμες γιατί... πλουτίζουν τις ιστορικές και γεωγραφικές γνώσεις μας.
Εννοείται οι φυσικές, αλλά συμπεριλαμβάνονται οι οικονομικές, αφού σχεδόν ταυτίζονται σε χαρακτηρισμούς. Ετσι, με την τρέχουσα οικονομική θύελλα, μάθαμε και για το Μπρέτον Γουντς. Διανθίζει, πια, όλες σχεδόν τις συζητήσεις για την αντιμετώπιση και την έξοδο από την κρίση. Ολοι μιλούν για ένα νέο «Μπρέτον Γουντς», αν και η συμφωνία που έγινε εκεί έχει καταρρεύσει από τη δεκαετία του 1970.
Αν και πολλοί δεν υποψιάζονται ότι αυτό σημαίνει την πλήρη αποκατάσταση της αυτοκρατορίας του δολαρίου. Επειδή, ακριβώς σ' αυτή τη μικρή επαρχιακή πόλη των ΗΠΑ, πριν από έξι δεκαετίες, το αμερικανικό νόμισμα ανακηρύχτηκε σε παγκόσμιο. Δηλαδή, έγινε αυτό το οποίο βρίσκεται στον πυρήνα της σημερινής κρίσης.
Το άσημο, έως τότε, χειμερινό θέρετρο της Πολιτείας Νιου Χαμσάιρ, δεν είχε να επιδείξει παρά ένα ημιεγκαταλειμμένο ξενοδοχείο πολυτελείας κι έναν οδοντωτό σιδηρόδρομο. Εκεί, στο Mount Washington Hotel κλήθηκαν από τον Αμερικανό πρόεδρο Φ. Ρούσβελτ 700 περίπου εκπρόσωποι 44 χωρών του αντιχιτλερικού συνασπισμού για να καθορίσουν το οικονομικό, νομισματικό και χρηματοοικονομικό μέλλον του κόσμου. Ο ίδιος, όπως και οι άλλοι κρατικοί ηγέτες, απουσίαζαν.
Η διάσκεψη συνήλθε το καλοκαίρι του 1944, ενώ ακόμη μαινόταν ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος, μόλις είχε γίνει η απόβαση και συνεχιζόταν η μάχη της Νορμανδίας. Η προετοιμασία της ξεκίνησε από τις αρχές ακόμη του 1943. Ακολούθησαν μακρές διαβουλεύσεις μέχρι να καταλήξουν οι εμπειρογνώμονες (άνοιξη 1944) σ' ένα κοινό σχέδιο. Το σχετικό κείμενο τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση και οριστικοποιήθηκε ένα μήνα πριν από τη διάσκεψη. Στη φάση αυτή μέρος είχε πάρει και η ΕΣΣΔ. Αργότερα (αρχές 1945) θ αποχωρήσει από το «σύστημα Μπρέτον Γουντς» και δεν θα κυρώσει την έναρξη της λειτουργίας του.
Η διάσκεψη, υπό την προεδρία του Αμερικανού υπουργού Οικονομικών Χ. Μορκεντάου, χωρισμένη σε τρεις επιτροπές και πολλές θα καταλήξει σε συμφωνία ύστερα από πολύωρες συνεδριάσεις (1-22 Ιουλίου 1944).
- Ο άσημος ιδρυτής...
Ο πατέρας του Μπρέτον Γουντς και εμπνευστής του ΔΝΤ Χ. Γουάιτ (1892-1948) ήταν οικονομολόγος με ειδίκευση στα διεθνή νομισματικά ζητήματα. Γιος Λιθουανών μεταναστών στις ΗΠΑ έκανε πανεπιστημιακή καριέρα και από το 1934 υπηρετούσε στο αμερικανικό υπ. Οικονομικών. Αναδείχτηκε διευθυντής των νομισματικού τομέα. Συνέταξε το αμερικανικό σχέδιο για τη μεταπολεμική οικονομία, που «νίκησε» στη διάσκεψη. Υπήρξε ο πρώτος επικεφαλής του ΔΝΤ...
- ... και το περίεργο τέλος του
Ο Γουάιτ είχε πρόωρο και άδοξο τέλος. Κατηγορήθηκε ως προδότης! Επισήμως συνταξιοδοτήθηκε το 1947 σε ηλικία 54 χρόνων για λόγους υγείας. Μάλλον, όμως, γιατί θεωρήθηκε ύποπτος ως... κομμουνιστής! Μετά τη συνταξιοδότησή του καταγγέλθηκε ως πράκτορας των Ρώσων. Τον Αύγουστο του 1948 κλήθηκε ν απολογηθεί στην επιτροπή για τις αντιαμερικανικές δραστηριότητες. Δύο εικοσιτετράωρα μετά έπαθε καρδιακή προσβολή. Μετά θάνατον (1953) κρίθηκε ότι δεν ήταν ένοχος.
- Δεν πρόλαβε τα αποτελέσματα
Ο Κέινς (1883-1946) δεν πρόλαβε να δει τα αποτελέσματα της συμφωνίας. Πέθανε από καρδιακή προσβολή τον Απρίλιο του 1946, λίγο μετά την επιστροφή του στην Αγγλία από την πρώτη συνεδρίαση του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπου μετείχε ως εκπρόσωπος της βρετανικής κυβέρνησης. Μετά το τέλος της διάσκεψης έπλεξε το εγκώμιο όσων συμμετείχαν αποφεύγοντας προβλέψεις: «Είχαμε να διεκπεραιώσουμε καθήκοντα οικονομολόγου, χρηματοοικονομικού συμβούλου, πολιτικού, δημοσιογράφου, προπαγανδιστή, δικηγόρου, ακόμη και προφήτη νομίζω...».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου