Του ΤΖΟΡΤΖΙΟ ΡΟΥΦΟΛΟ
«Χρειαζόμαστε τον Θεό. Αλλά θα έπρεπε να έρθει ο ίδιος αυτοπροσώπως και όχι να στείλει τον Υιό του, δεν είναι καιρός για παιδιαρίσματα». Μπροστά στη σημερινή οικονομική κρίση, ο Κέινς θα επαναλάμβανε ίσως αυτή την ανίερη ικεσία του. Αυτές τις μέρες το όνομά του το επικαλούνται, όλο και πιο συχνά, μερικές φορές παρακλητικά («Κέινς, ξαναγύρνα, έχουν τρελαθεί», γράφει ένας γάλλος οικονομολόγος). Πώς έγινε αυτό; Επί τουλάχιστον τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του (πέθανε το 1946) η οικονομική θεωρία κυριαρχήθηκε από τη σκέψη του. Οπως όλοι γνωρίζουν, ακόμα και το 1972 ο πρόεδρος Νίξον δήλωνε: «Είμαστε όλοι κεϊνσιανοί». Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι αυτή η ίδια φράση διατυπώθηκε έξι χρόνια πριν από τον Μίλτον Φρίντμαν, τον μεγάλο εμπνευστή της σχολής του Σικάγου και του μονεταριστικού οικονομικού φιλελευθερισμού, του κακού δαίμονα του κεϊνσιανισμού.
*Η κεϊνσιανή ηγεμονία διήρκεσε μέχρι τη δεκαετία του 1970. Σε εκείνη την ταραχώδη δεκαετία αυτό που υπήρξε σχεδόν ευαγγέλιο έγινε ανάθεμα, από τη στιγμή που την οικονομία την έπληξε ο στασιμοπληθωρισμός, η ευθύνη για τον οποίο αποδόθηκε στην κεϊνσιανή συνταγή (οφείλω να πω: όχι εντελώς αδικαιολόγητα, αν και δεν ευθύνεται ο Κέινς αλλά οι πιο ενθουσιώδεις οπαδοί του).
*Στην κεϊνσιανή σκέψη αντιτάχθηκε η μονεταριστική. Οι δύο θεωρίες ήταν συμμετρικές. Σύμφωνα με τον Κέινς, η καλή οικονομία, εκείνη της πλήρους απασχόλησης, εξαρτάται από το επίπεδο της ζήτησης.
Για μια σειρά λόγους η ζήτηση, αν αφεθεί στον εαυτό της, μπορεί να παραμένει για μεγάλες περιόδους κάτω από το επίπεδο που είναι αναγκαίο για την επίτευξη της πλήρους απασχόλησης.
*Σύμφωνα με τους μονεταριστές, η πλήρης απασχόληση εξαρτάται από τις συνθήκες της προσφοράς. Αν οι τιμές των συντελεστών της παραγωγής και κυρίως του κόστους της εργασίας ήταν ελεύθερες να κυμαίνονται από τον άνεμο της αγοράς, χωρίς κυβερνητικές ή συνδικαλιστικές παρεμβάσεις, η οικονομία θα πετύχαινε αυθόρμητα την πλήρη απασχόληση. Σύμφωνα με τον Κέινς, ήταν καθήκον του κράτους να παρεμβαίνει για να καλύψει το κενό της ζήτησης με μακροοικονομικές, νομισματικές και φορολογικές πολιτικές.
*Σύμφωνα με τους μονεταριστές, το κράτος οφείλει να απέχει αυστηρά από κάθε παρέμβαση η οποία θα μεταφραζόταν υποχρεωτικά σε πληθωρισμό χωρίς να αυξάνει, παρά μόνο για πολύ μικρό διάστημα, την απασχόληση. Το κράτος επομένως έπρεπε να περιορίζεται στο να προμηθεύει μια ποσότητα νομισμάτων συμβατή με το ποσοστό του επιθυμητού πληθωρισμού.
Από δω προέρχεται ο όρος μονεταρισμός, που είναι λίγο παράδοξος, καθώς οι μονεταριστές υποστήριζαν ότι το νόμισμα δεν μπορεί να αλλάξει τις πραγματικές σχέσεις ανάμεσα σε ζήτηση και προσφορά.
*Είναι μόνον ένας πέπλος απλωμένος πάνω στην οικονομία. Ο Κέινς ξεκινούσε και αυτός από την ίδια θεωρητική βάση, την ποσοτική θεωρία του νομίσματος, σύμφωνα με την οποία η αξία αυτού που θα δαπανηθεί είναι ίση με την αξία αυτού που θα αποκτηθεί, ένας ισχυρισμός που φαίνεται καθησυχαστικός.
Αλλά έπειτα αυτός εισήγαγε στη θεωρία ένα στοιχείο που την διατάρασσε: τις προσδοκίες. Ενα ψυχολογικό στοιχείο που αλλοίωνε εκείνη την ισορροπία. Ο άνθρωπος, πράγματι δεν είναι ένα αυτόματο που αντιδρά μηχανικά στα ερεθίσματα. Είναι ένα σκεπτόμενο ον που μπορεί να διαταράξει τις εξισώσεις των οικονομολόγων.
*Από τις «αυθαίρετες» προσδοκίες του (παράδειγμα η επιθυμία του να έχει στην άμεση διάθεσή του το νόμισμα αντί να το επενδύει: προτίμηση της ρευστότητας) μπορούν να γεννηθούν μη ισορροπημένες καταστάσεις. Ανήκει τότε στο κράτος το καθήκον να επαναφέρει την ισορροπία, διαχειριζόμενο μέσω του επιτοκίου το νόμισμα, το οποίο επομένως γίνεται όχι ένας πέπλος αλλά ένα εργαλείο οικονομικής πολιτικής. Η σημασία των ψυχολογικών προσδοκιών είναι η πιο μεγάλη θεωρητική συμβολή του Κέινς στην οικονομία.
Αυτή είναι προφανής κυρίως στις χρηματοπιστωτικές αγορές, με τη διαμόρφωση της κερδοσκοπικής φούσκας. Η κερδοσκοπία, η οποία μέσα σε ορισμένα όρια παίζει έναν θετικό ρόλο στις επιλογές των επενδύσεων και στην κάλυψη των κινδύνων, μπορεί εύκολα να βγει εκτός ελέγχου ενεργοποιώντας διαδικασίες συσσώρευσης.
*Ηταν ακριβώς ο Κέινς εκείνος που φώτισε με μια λαμπρή παραβολή -όπως αυτός γνώριζε να το κάνει- τον ανακλαστικό μηχανισμό αυτών των διαδικασιών.
Αν θέλουμε να προβλέψουμε την έκβαση ενός διαγωνισμού ομορφιάς, δεν πρέπει να αναρωτηθούμε ποια είναι η πιο ωραία κοπέλα αλλά ποια θα κρίνει πιο ωραία η επιτροπή που θα αποφασίσει. Με δυο λόγια, η οικονομία αποτελείται από αβεβαιότητα και από στοιχήματα. Οταν όμως αρχίζουμε να στοιχηματίζουμε για όλα, «όταν -έλεγε ο Κέινς- η ανάπτυξη του κεφαλαίου μιας χώρας γίνεται υποπροϊόν των δραστηριοτήτων ενός καζίνου, είναι πιθανό να υπάρχει κάτι που δεν πάει καλά».
*Ο Κέινς υπήρξε ένας μεγάλος οικονομολόγος, ίσως ο μεγαλύτερος του καιρού μας, και, επειδή γνώριζε να τοποθετεί την οικονομία στο ευρύτερο πλαίσιο των αξιών που γι' αυτόν μετρούσαν στη ζωή: ομορφιά, αγάπη, γνώση. Ηταν ένας εκκεντρικός, αλαζόνας και αυθάδης.
«Ο βαρόνος σας -έλεγε ο αμερικανός ανταγωνιστής του Γουάιτ, απευθυνόμενος στους Αγγλους- στάζει άρωμα». Αλλά ήταν -όπως έλεγε ο Μιντ- και ένας γενναιόδωρος και βαθιά καλός άνθρωπος. Το μεγάλο εγκώμιο το είπε γι' αυτόν, όταν πέθανε, ο μεγάλος ανταγωνιστής του, ο Χάγεκ: Μετά από αυτόν, είπε, ο κόσμος θα είναι λιγότερο άξιος για να ζει κανείς σε αυτόν.
*Στην κεϊνσιανή σκέψη αντιτάχθηκε η μονεταριστική. Οι δύο θεωρίες ήταν συμμετρικές. Σύμφωνα με τον Κέινς, η καλή οικονομία, εκείνη της πλήρους απασχόλησης, εξαρτάται από το επίπεδο της ζήτησης.
Για μια σειρά λόγους η ζήτηση, αν αφεθεί στον εαυτό της, μπορεί να παραμένει για μεγάλες περιόδους κάτω από το επίπεδο που είναι αναγκαίο για την επίτευξη της πλήρους απασχόλησης.
*Σύμφωνα με τους μονεταριστές, η πλήρης απασχόληση εξαρτάται από τις συνθήκες της προσφοράς. Αν οι τιμές των συντελεστών της παραγωγής και κυρίως του κόστους της εργασίας ήταν ελεύθερες να κυμαίνονται από τον άνεμο της αγοράς, χωρίς κυβερνητικές ή συνδικαλιστικές παρεμβάσεις, η οικονομία θα πετύχαινε αυθόρμητα την πλήρη απασχόληση. Σύμφωνα με τον Κέινς, ήταν καθήκον του κράτους να παρεμβαίνει για να καλύψει το κενό της ζήτησης με μακροοικονομικές, νομισματικές και φορολογικές πολιτικές.
*Σύμφωνα με τους μονεταριστές, το κράτος οφείλει να απέχει αυστηρά από κάθε παρέμβαση η οποία θα μεταφραζόταν υποχρεωτικά σε πληθωρισμό χωρίς να αυξάνει, παρά μόνο για πολύ μικρό διάστημα, την απασχόληση. Το κράτος επομένως έπρεπε να περιορίζεται στο να προμηθεύει μια ποσότητα νομισμάτων συμβατή με το ποσοστό του επιθυμητού πληθωρισμού.
Από δω προέρχεται ο όρος μονεταρισμός, που είναι λίγο παράδοξος, καθώς οι μονεταριστές υποστήριζαν ότι το νόμισμα δεν μπορεί να αλλάξει τις πραγματικές σχέσεις ανάμεσα σε ζήτηση και προσφορά.
*Είναι μόνον ένας πέπλος απλωμένος πάνω στην οικονομία. Ο Κέινς ξεκινούσε και αυτός από την ίδια θεωρητική βάση, την ποσοτική θεωρία του νομίσματος, σύμφωνα με την οποία η αξία αυτού που θα δαπανηθεί είναι ίση με την αξία αυτού που θα αποκτηθεί, ένας ισχυρισμός που φαίνεται καθησυχαστικός.
Αλλά έπειτα αυτός εισήγαγε στη θεωρία ένα στοιχείο που την διατάρασσε: τις προσδοκίες. Ενα ψυχολογικό στοιχείο που αλλοίωνε εκείνη την ισορροπία. Ο άνθρωπος, πράγματι δεν είναι ένα αυτόματο που αντιδρά μηχανικά στα ερεθίσματα. Είναι ένα σκεπτόμενο ον που μπορεί να διαταράξει τις εξισώσεις των οικονομολόγων.
*Από τις «αυθαίρετες» προσδοκίες του (παράδειγμα η επιθυμία του να έχει στην άμεση διάθεσή του το νόμισμα αντί να το επενδύει: προτίμηση της ρευστότητας) μπορούν να γεννηθούν μη ισορροπημένες καταστάσεις. Ανήκει τότε στο κράτος το καθήκον να επαναφέρει την ισορροπία, διαχειριζόμενο μέσω του επιτοκίου το νόμισμα, το οποίο επομένως γίνεται όχι ένας πέπλος αλλά ένα εργαλείο οικονομικής πολιτικής. Η σημασία των ψυχολογικών προσδοκιών είναι η πιο μεγάλη θεωρητική συμβολή του Κέινς στην οικονομία.
Αυτή είναι προφανής κυρίως στις χρηματοπιστωτικές αγορές, με τη διαμόρφωση της κερδοσκοπικής φούσκας. Η κερδοσκοπία, η οποία μέσα σε ορισμένα όρια παίζει έναν θετικό ρόλο στις επιλογές των επενδύσεων και στην κάλυψη των κινδύνων, μπορεί εύκολα να βγει εκτός ελέγχου ενεργοποιώντας διαδικασίες συσσώρευσης.
*Ηταν ακριβώς ο Κέινς εκείνος που φώτισε με μια λαμπρή παραβολή -όπως αυτός γνώριζε να το κάνει- τον ανακλαστικό μηχανισμό αυτών των διαδικασιών.
Αν θέλουμε να προβλέψουμε την έκβαση ενός διαγωνισμού ομορφιάς, δεν πρέπει να αναρωτηθούμε ποια είναι η πιο ωραία κοπέλα αλλά ποια θα κρίνει πιο ωραία η επιτροπή που θα αποφασίσει. Με δυο λόγια, η οικονομία αποτελείται από αβεβαιότητα και από στοιχήματα. Οταν όμως αρχίζουμε να στοιχηματίζουμε για όλα, «όταν -έλεγε ο Κέινς- η ανάπτυξη του κεφαλαίου μιας χώρας γίνεται υποπροϊόν των δραστηριοτήτων ενός καζίνου, είναι πιθανό να υπάρχει κάτι που δεν πάει καλά».
*Ο Κέινς υπήρξε ένας μεγάλος οικονομολόγος, ίσως ο μεγαλύτερος του καιρού μας, και, επειδή γνώριζε να τοποθετεί την οικονομία στο ευρύτερο πλαίσιο των αξιών που γι' αυτόν μετρούσαν στη ζωή: ομορφιά, αγάπη, γνώση. Ηταν ένας εκκεντρικός, αλαζόνας και αυθάδης.
«Ο βαρόνος σας -έλεγε ο αμερικανός ανταγωνιστής του Γουάιτ, απευθυνόμενος στους Αγγλους- στάζει άρωμα». Αλλά ήταν -όπως έλεγε ο Μιντ- και ένας γενναιόδωρος και βαθιά καλός άνθρωπος. Το μεγάλο εγκώμιο το είπε γι' αυτόν, όταν πέθανε, ο μεγάλος ανταγωνιστής του, ο Χάγεκ: Μετά από αυτόν, είπε, ο κόσμος θα είναι λιγότερο άξιος για να ζει κανείς σε αυτόν.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 14/12/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου