Του ΜΑΡΤΣΕΛΟ ΝΤΕ ΤΣΕΚΟ
Κυρίαρχα κράτη και αγορές συμβιώνουν εδώ και μερικές χιλιετίες. Τα εθνικά κράτη υπάρχουν, όμως, μόνον εδώ και μερικές εκατοντάδες χρόνια, αν και έχουμε συνηθίσει να τα βλέπουμε σαν μέρος του φυσικού τοπίου. Και τις αγορές, που έχουν τουλάχιστον την ίδια ηλικία με τα κυρίαρχα κράτη, έχουμε ακόμα τη συνήθεια να τις σκεφτόμαστε έγκλειστες μέσα στα σύνορα των εθνικών κρατών, όταν, αντίθετα, ορισμένες από αυτές τείνουν σχεδόν από τη φύση τους να τα υπερβαίνουν, να έχουν διαστάσεις που μερικές φορές συμπίπτουν με ολόκληρο τον κόσμο.
*Μια αμυντική και μυπωπική παρέκκλιση του κολμπερτισμού είναι το κλειστό εμπορικό κράτος του γερμανού φιλοσόφου Γιόχαν Φίχτε, που περιορίζει τις αγορές αυστηρά στην εθνική διάσταση, σε έναν στατικό και αιώνιο προστατευτισμό.
*Μοιάζει λίγο με αυτό που θα είχε θελήσει ο Πλάτων, ένας από τους πιο οξυδερκείς αναλυτές των αγορών που ήταν και ανελέητος εχθρός τους. Θαυμαστής της Περσικής αυτοκρατορίας και της σπαρτιατικής πολιτείας, όπου το κράτος ήταν το παν, ο Πλάτων μισούσε το αθεράπευτα εμπορικό πνεύμα των αθηναίων συμπολιτών του και προσπάθησε να το περιορίσει και να το καταστήσει μειονοτικό στην ιδεώδη πολιτεία του, που τη σκέφτηκε να λειτουργεί ως ένα είδος «αντι-Αθήνας».
Αυτή η πολιτεία έπρεπε να απομακρύνει τους εμπόρους σε κατοικίες γύρω από το λιμάνι να τους διαχωρίσει από την πόλη, να τους διατηρεί ξένους, για να αποτρέψει τον κίνδυνο η ηθική τους να διαφθείρει τους υπόλοιπους πολίτες της επικράτειας.
Εφτασε, μάλιστα, ο Πλάτων ώς το σημείο να ρυθμίσει αυτήν που σήμερα αποκαλούμε μικροδομή των αγορών: Επιτηρούμενοι από αυστηρούς κρατικούς λειτουργούς, οι έμποροι όφειλαν να διαπραγματεύονται μεταξύ τους και με τους πελάτες τους με τον λιγότερο θορυβώδη τρόπο, αναγγέλλοντας την τιμή του εμπορεύματος και αφήνοντας τον αγοραστή να την αποδεχθεί ή να την απορρίψει, αλλά χωρίς να επαναπροτείνουν ούτε έκπτωση ούτε αύξηση στην τιμή.
*Διαφορετική ήταν η στάση του σύγχρονού του Ξενοφώντα: Εμποροι και αγορές πρέπει να προσελκύονται μέσα στην πόλη, επειδή είναι αναγκαίοι για την ανάπτυξή της. Το κράτος πρέπει να κατασκευάζει με δικές του δαπάνες καράβια, αποθήκες και καταστήματα και να τα μισθώνει. Χρειάζεται να εκπαιδεύει τους εμπόρους να είναι καλοί πολίτες και να τους υποχρεώνει να υπηρετούν με δικά τους έξοδα στο ιππικό. Ετσι, παρακινεί τη δική τους θέληση για συμμετοχή στα κοινά και μειώνονται οι κρατικές δαπάνες για την άμυνα.
*Σε έναν καιρό από πολλές απόψεις παρόμοιο με τον δικό μας, όπως ο Μεσαίωνας, έμποροι και αγορές συμβιώνουν δύσκολα με το φεουδαλικά κράτη. Σε τόπους όπως η Ιταλία και η Γερμανία εμφανίζονται εμπορικές πόλεις, κυριαρχούμενες από συντεχνίες οι οποίες διεκδικούν μια δική τους κυριαρχία και μιαν αυξανόμενη εξωτερικότητα ως προς τη φεουδαλική δομή.
Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτές οι πολιτείες διεκδικούν και ένα πεδίο δράσης χωρίς σύνορα για τις δικές τους εξαγωγές μεταποιημένων προϊόντων και προσπαθώντας να περιορίσουν τις εισαγωγές ανεπεξέργαστων πρώτων υλών. Οι έμποροι φτάνουν, μάλιστα, να αυτοοργανωθούν σε ένα είδος διεθνούς πολιτείας, προικισμένης με έναν νόμο που δημιούργησαν οι ίδιοι, τη lex mercatoria, μητέρα του εμπορικού δικαίου, που διόλου τυχαία είναι εξαιρετικά προσφιλής στους νεοφιλελεύθερους.
Είναι σκόπιμο να σημειώσουμε επίσης ότι οι εμπορικές συντεχνίες περιορίζουν δραστικά την πρόβαση στα επαγγέλματά τους, ευνοώντας το οικογενειακό κανάλι και υπερασπιζόμενοι τα μονοπώλια της παραγωγικής και εμπορικής δραστηριότητάς τους.
Ετσι, ολόκληρος ο μηχανισμός συντεχνίες-lex mecratoria μπορεί να ιδωθεί και ως μια αμυντική δομή, σκοπός της οποίας είναι η διατήρηση των προνομίων όσων ανήκουν σε αυτόν. Ετσι τον έκρινε ο Ανταμ Σμιθ, ο πατέρας της σύγχρονης πολιτικής οικονομίας.
*Η έλευση της Βιομηχανικής Επανάστασης, με την κατίσχυση του εργοστασιακού συστήματος, με τη χρήση του ατμού και έπειτα της ηλεκτρικής ενέργειας και των κινητήρων που τροφοδούνται από παράγωγα του πετρελαίου, δίνει μια νέα διάσταση στις σχέσεις μεταξύ κρατών και αγορών.
Τα εργοστάσια είναι μεγάλες συγκεντρώσεις εργατών και μηχανών και πρέπει να λειτουργούν με ηρεμία και συνέχεια. Το εθνικό κράτος υπάρχει ήδη εδώ και τρεις αιώνες. Αυτό όχι μόνον εξασφαλίζει την ομαλή διεξαγωγή των οικονομικών δραστηριοτήτων, διατηρώντας τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, αλλά συχνά υποκινεί άμεσα την εκβιομηχάνιση.
Και αυτό, άλλωστε, αποτελεί μέρος της πολιτικής της ισχύος. Οι σχέσεις ανάμεσα σε κράτη και αγορές γίνονται συμπληρωματικές και περισσότερο από πριν τίθεται το δίλημμα για την ιεραρχία μεταξύ αυτών των θεσμών. Ορισμένοι διανοούμενοι σκέφτονται ότι μπορούν να απαλλαγούν ή από τον ένα ή από τον άλλον: απόλυτος οικονομικός φιλελευθερισμός ή σχεδιασμένη οικονομία.
*Οταν η εκβιομηχάνιση επεκτείνεται σε ολόκληρο τον κόσμο και η παραγωγή, εξαιτίας της πτώσης του κόστους των επικοινωνιών και των μεταφορών, μπορεί να τεμαχιστεί και να παγκοσμιοποιηθεί, ακόμα και μερικοί συνταγματολόγοι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την επίπτωση που έχουν όλα αυτά πάνω στην παραδοσιακή έννοια της κρατικής κυριαρχίας. Υποστηρίζεται ότι η παγκοσμιοποίηση επιβάλλει το εμπορικό κράτος, έκφραση στην οποία το επίθετο κυριαρχεί πάνω στο ουσιαστικό.
Σε υποστήριξη αυτής της θέσης αναφέρονται μεταρρυθμίσεις που μετασχηματίζουν θεσμούς όπως τα δικαιώματα του πολίτη, το κράτος πρόνοιας, το φορολογικό σύστημα, προσαρμόζοντάς τους στη νέα πραγματικότητα της παγκόσμιας παραγωγής.
*Η τωρινή κρίση ξανανακάτεψε τα χαρτιά της τράπουλας, ανέτρεψε τις νέες βεβαιότητες και κατέδειξε πόσο άχρηστες είναι οι μεταρρυθμίσεις που εφαρμόστηκαν τόσο επώδυνα προκειμένου να δημιουργηθεί το εμπορικό κράτος. Οι νεοφιλελεύθεροι, που μέχρι χθες ήταν μέγα πλήθος, τώρα μετριούνται σε λίγες εκατοντάδες. Οι περισσότεροι έστριψαν, ακολουθώντας τη φορά του ανέμου.
Οι επιχειρηματίες, που ήταν πιο ριζοσπάστες και από τους ίδιους τους οικονομολόγους στον παγκοσμιοποιητικό νεοφιλελευθερισμό τους, τώρα ζητούν κρατικές παρεμβάσεις που θα τους προστατέψουν από τις επιπτώσεις της κρίσης.
Το κράτος, όμως, είναι σαν τη μητέρα: Υπάρχει μόνο μία μητέρα και, όταν την σκοτώνουμε ή όταν επιζεί γερασμένη από τα πολλά πλήγματα που δέχθηκε από τα απάνθρωπα παιδιά της, δεν μπορούμε να καταφεύγουμε πλέον στην αγκαλιά της.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 14/12/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου