ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ

ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ - Τεύχος 05/12/2008

Οικονομία και πολιτική σε κρίση

Τάσος Γιαννίτσης
Καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην υπουργός

Στη φάση που ξεκινάει, κρίσιμα οικονομικά μεγέθη (πληθωρισμός, ρυθμοί μεγέθυνσης, ανταγωνιστικότητα, εισοδηματικές ανισότητες, επενδύσεις και, ιδιαίτερα, τα δημοσιονομικά) έχουν επιδεινωθεί ήδη πριν από την κρίση. Προσφάτως προστέθηκαν η εξάρθρωση στην εκτέλεση του προϋπολογισμού του 2009 και η κατακόρυφη μείωση της εμπιστοσύνης της διεθνούς αγοράς- που αποτελεί τον πλέον ουδέτερο κριτή για τις προοπτικές της οικονομίας μας- στην οικονομική πολιτική και στη φερεγγυότητα του Δημοσίου, με τη θεαματική αύξηση των επιτοκίων δανεισμού του.

Η ελληνική οικονομία σε κρίσιμο σταυροδρόμι

Γκίκας Α.Χαρδούβελης
Καθηγητής στο τμήμα χρηματοοικονομικής και τραπεζικής διοικητικής πανεπιστημίου Πειραιώς και οικονομικός σύμβουλος ομίλου Eurobank EFG

Η ελληνική οικονομία παρουσιάζει σήμερα έντονες ιδιαιτερότητες. Από τη μια πλευρά, η χώρα έχει ισχυρά συγκριτικά πλεονεκτήματα και μπορεί υπό προϋποθέσεις να ξεπεράσει την κρίση με τις λιγότερες δυνατές απώλειες σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Από την άλλη, η χώρα δοκιμάζεται από τεράστιες μακροχρόνιες ανισορροπίες, όπως το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας, που απεικονίζεται στον υψηλότερο ελληνικό πληθωρισμό και το τεράστιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών. Οι μακροχρόνιες αυτές ανισορροπίες επιτείνουν τις παρενέργειες της κρίσης και μπορεί να φέρουν την οικονομία σε μεγάλη ύφεση.

Μια πρώτη αποτίμηση

Ιωάννης Μάνος
Μέλος της συντακτικής επιτροπής του «Βήματος Ιδεών», δικηγόρος

Τα αίτια της χρηματοοικονομικής κρίσης, η οποία θα μας ταλανίζει για αρκετό ακόμη καιρό, αποτελούν πλέον κοινό τόπο. Η κρίση αυτή συνοδεύεται από μια ηθική κρίση που δημιουργήθηκε από τους νεοφιλελεύθερους δογματισμούς, στάσεις και πρακτικές, οι οποίες μας έχουν πλέον οδηγήσει στην πραγματική κοινωνική και οικονομική κρίση με μακροχρόνιες συνέπειες. Η διαχείριση των καταστάσεων αυτών αναδεικνύει την ευθύνη των πολιτικών και επιβάλλει, διεθνώς και εσωτερικά, θεσμικές αντιμετωπίσεις.

Εξοδος από την κρίση με ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο

Γιάννης Στουρνάρας
Καθηγητής oικονομικών στο πανεπιστήμιο Αθηνών, επιστημονικός διευθυντής του ΙΟΒΕ

Η ελληνική οικονομία έχει σημαντικό όφελος από τη συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Αυτή είναι μία βασική διαπίστωση μέσα στη δίνη της διεθνούς κρίσης αν κάποιος αναλογιστεί τι θα είχε συμβεί αν η Ελλάδα βρισκόταν εκτός. Ισχυρές αλλά μικρές οικονομίες, όπως η Σουηδία και η Δανία, σκέπτονται πλέον σοβαρά να υποβάλουν αίτηση συμμετοχής στην ευρωζώνη αφού οι κεντρικές τους τράπεζες αναγκάζονται να αυξήσουν τα παρεμβατικά επιτόκια όταν οι υπόλοιπες τα μειώνουν, ενώ η Ισλανδία και η Ουγγαρία θα είχαν αποφύγει τις πολύ μεγάλες περιπέτειες αν ήταν μέλη της ευρωζώνης.

Προϋπολογισμός και οικονομική κρίση

Βασίλης Θ.Ράπανος
Καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών

Το φάσμα της ύφεσης της παγκόσμιας οικονομίας είναι προ των πυλών. Ολες οι ενδείξεις είναι ότι η ελληνική οικονομία θα δοκιμαστεί σημαντικά, αλλά αυτό δεν φαίνεται να το αποδέχεται η κυβέρνηση, αφού στον προϋπολογισμό που κατέθεσε πριν από λίγες ημέρες προβλέπει για το 2009 αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,7%. Ολες όμως οι ενδείξεις οδηγούν στην άποψη ότι το 2009 και το 2010 θα είναι χρονιές χαμηλής οικονομικής δραστηριότητας και αύξησης της ανεργίας. Εύλογο επομένως το ερώτημα για το τι μπορεί να κάνει το κράτος για να βοηθήσει την οικονομία να μην περάσει σε ύφεση.

Συγκαλύπτει ευθύνες, αποκαλύπτει προβλήματα

Γιάννης Καλογήρου
Αναπλ. καθηγητής τεχνολογικής οικονομικής και βιομηχανικής στρατηγικής στο ΕΜΠ

Ηελληνική οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια διπλή κρίση- την παγκόσμια και την ενδογενή κρίση του δικού της αναπτυξιακού μοντέλου. Ηδη από το φθινόπωρο του 2007 η ραγδαία επιδείνωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (που έφθασε στα τέλη του ΄07 το ιστορικό του μέγιστο) έδειχνε ότι εξαντλείται η δυναμική του μοντέλου. Η έκρηξη της παγκόσμιας κρίσης στα καθ΄ ημάς επιβράδυνε απότομα τον υψηλό ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης (που άντεξε περί τα 15 χρόνια) και επιτάχυνε την ανοιχτή εκδήλωση της «ελληνικής» οικονομικής κρίσης συγκαλύπτοντας τελικά τα βαθύτερα αίτια του ελληνικού οικονομικού ζητήματος.

Δημοσιονομική πολιτική: νέα εποχή, νέες ευκαιρίες

Σταύρος Β.Θωμαδάκης
Καθηγητής του πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρόεδρος της επιτροπής κεφαλαιαγοράς

Η δράση για την έξοδο από την κίση θα υφανθεί στο μεγάλο πεδίο της δημοσιονομικής πολιτικής και μάλιστα της δημόσιας επένδυσης. Η οικονομική ύφεση θα επιφέρει πτώση της παραγωγής, των επενδύσεων και της απασχόλησης. Η δημοσιονομική πολιτική θα ρυθμίσει την αντιμετώπιση της ύφεσης. Από τότε που οι κεϊνσιανές αντιλήψεις παραμερίστηκαν από νεοφιλελεύθερες ιδέες η δημοσιονομική πολιτική πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Ενώ μπορεί να είναι ισχυρό και αποτελεσματικό εργαλείο η χρήση του απονευρώθηκε και συρρικνώθηκε σε μονότονα καθήκοντα: ισοσκέλιση προϋπολογισμού, μείωση χρέους.

Μαντεύοντας την επόμενη ημέρα

Σπύρος Παντελιάς
Ανώτ. διευθυντής συγκροτήματος investment banking & asset management της τράπεζας Κύπρου

Oι τελευταίοι 16 μήνες έχουν ταυτισθεί με γεγονότα πρωτόγνωρα για το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σκηνικό γενικότερα και την ελληνική τραπεζική αγορά ειδικότερα: Κατάρρευση τραπεζικών ιδρυμάτων με μεγάλη ιστορία και ακόμη μεγαλύτερο μέγεθος. Πτώση των αγορών χρήματος, ομολόγων και μετοχών σε επίπεδα που ήταν αδύνατον να προβλεφθούν έστω και εβδομάδες πριν από την έναρξη του εκάστοτε καθοδικού κύκλου. Ελλειμμα εμπιστοσύνης στη σταθερότητα και στην υγεία του τραπεζικού συστήματος τόσο εκτός όσο και εντός των τειχών του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Ποιοι ωφελούνται από τη φοροδιαφυγή

Μάνος Ματσαγγάνης
Διδάσκων στο oικονομικό πανεπιστήμιο Αθηνών

Μια ενδιαφέρουσα ιδέα: «Αν οι φτωχοί είχαν περισσότερες ευκαιρίες φοροδιαφυγής από ό,τι οι πλούσιοι ή αν ήταν ικανότεροι σε αυτήν, τότε ο προοδευτικός πολιτικός (the egalitarian policy maker) θα είχε έναν καλό λόγο να αντιμετωπίζει τη φοροδιαφυγή με χαμόγελο επιείκειας- μέχρις ενός σημείου τουλάχιστον». Τάδε έφη Frank Cowell, καθηγητής Δημόσιας Οικονομικής στη London School of Εconomics. Γνωρίζουμε τις αρνητικές παρενέργειες της φοροδιαφυγής: στερεί πολύτιμα έσοδα από...

Ενεργειακά αδιέξοδα και ευκαιρίες

Dr Κ.Σ.Μητρόπουλος
Πρόεδρος της Eurobank Efgtelesis Finance

Ησυζήτηση για τον ενεργειακό ρόλο της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή είναι παλαιά, αλλά μέχρι στιγμής χωρίς κανένα ουσιώδες αποτέλεσμα. Και ενώ το περιβάλλον μέσα στο οποίο εξελίσσεται η συζήτηση μεταβάλλεται σημαντικά, τόσο από οικονομική όσο και από γεωπολιτική πλευρά, η στρατηγική η οποία ακολουθείται παραμένει πρωτόγονη και ασήμαντη. Η Ελλάδα, όπως και όλες οι χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, αλλά και η Ευρωπαϊκή Ενωση ως σύνολο, είναι ελλειμματικές στο επίπεδο της πρωτογενούς ενέργειας.

Αναδιάρθρωση του δημόσιου τομέα

Δημήτρης Β.Παπούλιας
Oμότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Aθηνών

Οτίτλος του άρθρου προδιαθέτει για μια συζήτηση παραδοσιακής μορφής πάνω στο παρόν και στο μέλλον του δημόσιου τομέα της οικονομίας στη χώρα μας. Μια συζήτηση που θα μπορούσε να περιστραφεί στο παρόν και στο μέλλον της ΔΕΗ, του ΟΤΕ, του ΟΣΕ, των λιμανιών, των αεροδρομίων της χώρας κ.λπ. Συζήτηση που θα μπορούσε να περιλαμβάνει και τους κρατικούς φορείς παραγωγής υπηρεσιών υγείας, παιδείας, πολιτισμού κ.ά. Αλλά και τις τράπεζες και όπου αλλού υπάρχουν δημόσιες ανάγκες και δημόσια αγαθά.

Ισοζύγιο πληρωμών, εθνική αποταμίευση και ανταγωνιστικότητα

Δημήτρης Κ.Μαρούλης
Διευθυντής της διεύθυνσης οικονομικών ερευνών στην Alpha Bank

Το έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (ΙΤΣ) της χώρας μας έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία έτη και προκαλεί πολλές συζητήσεις. Εχει χαρακτηριστεί καθρέφτης του ελλείμματος ανταγωνιστικότητας και σημαντικό διαρθρωτικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας. Μάλιστα, το ελληνικό έλλειμμα διογκώνεται στο 14,1% του ΑΕΠ, από το 12,2%, όταν δεν προσμετρώνται οι εισπράξεις της χώρας από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ αντιθέτως λαμβάνονται ως τρέχουσες συναλλαγές οι εισαγωγές και εξαγωγές πλοίων της ποντοπόρου ναυτιλίας που αύξησαν το έλλειμμα το 2007 κατά 2,4% του ΑΕΠ.

Ακριβοί στο πίτουρο και φτηνοί στ΄ αλεύρι...

Νίκος Φραγκάκης
Δικηγόρος, πρόεδρος του ΕΚΕΜΕ

Βιώνουμε γενικευμένη αταξία, στα όρια της ανομίας, σε ολοένα περισσότερα πεδία της δημόσιας δράσης με οικονομικές παραμέτρους (για να περιοριστούμε σ΄ αυτές). Το δημόσιο και το ιδιωτικό αλληλοβοηθούνται και αλληλοδιηθούνται σε μια ιδιόρρυθμη συνεργασία των δύο τομέων (η ΣΔΙΤ έχει άλλωστε νομοθετηθεί...), η οποία επιδιώκει υπερκέρδη με εργαλείο την παράκαμψη, την αποφυγή ή ακόμα χειρότερα την κατάργηση των ελεγκτικών διαδικασιών. Παρατηρούμε κολοσσιαία ποσά να διασπαθίζονται νομιμοφανώς με μεγάλη ελαφρότητα, ενώ ασήμαντα, συνήθη έξοδα να εξονυχίζονται με ελεγκτικό κόστος πολλαπλάσιο της ίδιας της δαπάνης.

Συντάξεις: Η εμπέδωση του κοινωνικού συμβολαίου

Πλάτων Τήνιος
Οικονομολόγος, επίκουρος καθηγητής στο πανεπιστήμιο Πειραιά

Πέρασαν οκτώ μήνες από την τελευταία παρέμβαση στις συντάξεις. Η κυβέρνηση εφησυχάζει ότι επέλυσε το πρόβλημα για 30 χρόνια, αν και ακόμη περιμένουμε την τεκμηρίωση. Η αντιπολίτευση αντιτείνει ότι τίποτε δεν λύθηκε, αλλά συμπεριφέρεται σαν το θέμα να είναι λυμένο. Κάθε πέντε χρόνια, η κινδυνολογία προλογίζει «ήπιες,αλλά σωστικές,παρεμβάσεις» για το ασφαλιστικό. Στο ενδιάμεσο διάστημα απουσιάζει ο προβληματισμός κάτι που δικαιολογεί την έλλειψη προετοιμασίας. Ο στρουθοκαμηλισμός διαταράσσεται από πανικό όταν επιβάλλονται επείγουσες παρεμβάσεις.

Σε αναζήτηση οράματος για το μέλλον της χώρας

Ανδρέας Α.Κιντής
Πρώην πρύτανης του οικονομικού πανεπιστημίου Αθηνών

Ολοι φαίνεται να συμφωνούν ότι η χώρα βρίσκεται σε βαθιά και πολύπλευρη κρίση: το πολιτικό σύστημα απαξιώνεται συνεχώς, τα ηθικά αποθέματα της κοινωνίας εξαντλούνται με υψηλούς ρυθμούς, η εμπιστοσύνη του κόσμου στις προοπτικές της χώρας και στους δημόσιους θεσμούς έχει κλονιστεί, ενώ η πολιτική ηγεσία και το πολιτικό προσωπικό αδυνατούν να θέσουν εφικτούς στόχους για ένα καλύτερο μέλλον. Ακόμη, η δημόσια ζωή κυριαρχείται από νοσηρά φαινόμενα που αμαυρώνουν την εικόνα της χώρας, το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού υποβαθμίζεται καθημερινά, τα αδιέξοδα στην οικονομία και στην κοινωνία μεγαλώνουν.