Εννέα και μία ευκαιρίες για εφαρμογές ντάμπινγκ

Ο προστατευτισμός δεν περιορίζεται αποκλειστικά στους τελωνειακούς δασμούς, μπορεί να λάβει και άλλες μορφές:

• *Ποσοστώσεις: Οι εισαγωγές επιτρέπονται υπό όρους. Η πλέον γνωστή περίπτωση αφορά τα υφαντουργικά προϊόντα, με την Πολυϊνική Συμφωνία η οποία ίσχυε μέχρι το 2005 και θέσπιζε ανώτατο όριο των ευρωπαϊκών εισαγωγών για κάθε προϊόν και για κάθε χώρα εξαγωγέα.

Η λήξη της ισχύος της είχε ως αποτέλεσμα την εκρηκτική αύξηση των εισαγωγών από την Κίνα, εις βάρος των εισαγωγών από χώρες όπως η Τυνησία, το Μαρόκο... Μέχρι τον Μάιο του 2008 η Ευρωπαϊκή Ενωση είχε επιβάλει ποσοστώσεις στον ουκρανικό χάλυβα.

• *Νόμοι που περιορίζουν τις επενδύσεις των ξένων επιχειρήσεων: Οι περισσότερες χώρες διαθέτουν νομοθεσία που προστατεύει τους τομείς που συνδέονται με την εθνική τους άμυνα. Μάλιστα, από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, το πεδίο αυτής της νομοθεσίας έχει διευρυνθεί. Ετσι, το 2005 η Ουάσιγκτον απαγόρευσε την εξαγορά της αμερικανικής πετρελαϊκής εταιρείας Unocal από τον κινεζικό όμιλο Cnooc, και το 2006 απαγόρευσε την εξαγορά της Ρ & Ο (που διαχειρίζεται τα λιμάνια της Νέας Υόρκης, της Βαλτιμόρης και της Φιλαδέλφειας) από μια εταιρεία του Ντουμπάι.

• *Υγειονομικές ή τεχνικές προδιαγραφές: Μερικές φορές το ζητούμενο είναι η προστασία του καταναλωτή (απαγόρευση εισαγωγής στην Ευρώπη βοδινού κρέατος με ορμόνες). Πολύ συχνά, για να προασπίσουν την εσωτερική τους αγορά, τα κράτη καταφεύγουν στις υγειονομικές προδιαγραφές (στην Ιαπωνία, ο τρόπος συντήρησης των τροφίμων μπλοκάρει την εισαγωγή των τριών τετάρτων απ' όλα τα είδη τροφίμων) ή στις τεχνικές προδιαγραφές σε ορισμένους τομείς (στις τηλεπικοινωνίες η Κίνα, στα ηλεκτρονικά είδη οι ΗΠΑ...).

• *Ρήτρες διασφάλισης σε περιπτώσεις εκτάκτου ανάγκης: Μια χώρα που θεωρεί ότι κινδυνεύει ένας από τους παραγωγικούς κλάδους της, μπορεί να λάβει -για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα- μέτρα περιορισμού των εισαγωγών της, είτε με την απαγόρευσή τους, είτε με την υψηλή φορολόγησή τους- αυτή η πρακτική υιοθετήθηκε στα τέλη του 2008 από την Ινδία για τον χάλυβα.

*Εκτελωνισμός: Υποχρέωση προσκόμισης πολύπλοκων διοικητικών εγγράφων.

• Οι διαδικασίες γίνονται χρονοβόρες και παρατηρείται μεγάλης διάρκειας μπλοκάρισμα των προϊόντων στα τελωνεία. Στη Γαλλία, το 1982 χρησιμοποιήθηκε αυτό το σύστημα για να περιορίσει την εισαγωγή των ιαπωνικών βίντεο τα οποία έπρεπε να εκτελωνίζονται στο Πουατιέ.

• *Επιδοτήσεις στους παραγωγούς: Η γεωργία των πλούσιων χωρών επιδοτείται σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση ορισμένων βιομηχανικών κλάδων: Η Ουάσιγκτον χορήγησε επιδοτήσεις στις αυτοκινητοβιομηχανίες που είναι εγκατεστημένες στη χώρα. Η Boeing και η Airbus ερίζουν για τις δημόσιες ενισχύσεις (10 έως 20 δισ. ευρώ για την περίοδο 2000-2006) που υποστηρίζουν ότι λαμβάνουν.

• *Επιδοτήσεις στους αγοραστές: Προσφέρονται στους καταναλωτές οικονομικές διευκολύνσεις - π.χ. δάνεια με επιδοτούμενο επιτόκιο. Στις αρχές του 2009, η Γαλλία προέβλεψε κονδύλι 5 δισ. ευρώ για τους αγοραστές αεροσκαφών Airbus.

• *Φορολογικό ντάμπινγκ: Οι κυβερνήσεις μειώνουν τη φορολογία των επιχειρήσεων. Η μείωση κυμαίνεται από την καθιέρωση μηδενικής φορολογίας (Εσθονία) έως την κλίμακα του 12% (Ιρλανδία), τη στιγμή που πριν από τρία χρόνια (το 2006) η μέση φορολογική κλίμακα στις χώρες του ΟΟΣΑ ανερχόταν στο 28,6%.

• *Κοινωνικό ντάμπινγκ: Οι κυβερνήσεις των πλούσιων χωρών περιορίζουν ή καταργούν τις εργοδοτικές εισφορές των επιχειρήσεων, ενώ οι κυβερνήσεις των αναδυόμενων χωρών διατηρούν την κοινωνική νομοθεσία σε εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο (π.χ. στα κινεζικά ορυχεία).

• LE-MONDE, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 22/03/2009

Επικίνδυνες παγίδες στην Α. Ευρώπη. Μύθοι και φόβοι πίσω απ' τον προστατευτισμό

Ο κίτρινος πυρετός πίσω από την κρίση

Του JACQUES SAPIR*

• Μαζικές ενισχύσεις στις αυτοκινητοβιομηχανίες και αύξηση των τελωνειακών δασμών. Εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, το ζήτημα του προστατευτισμού επανέρχεται στο προσκήνιο, αν και οι υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς δεν παραδίδουν τα όπλα. Οι επικριτές της αντιτείνουν ότι η θέσπιση ποσοστώσεων και η αύξηση των τελωνειακών δασμών στα προϊόντα που προέρχονται από τις αναδυόμενες χώρες (κυρίως την Κίνα και τα γειτονικά της κράτη) αποτελούν το πλέον ενδεδειγμένο μέσο για την προστασία της εγχώριας ευρωπαϊκής αγοράς, αλλά και για τις αυξήσεις στους μισθούς. Η έκταση και το βάθος της κρίσης αναθέρμαναν τον δημόσιο διάλογο περί προστατευτισμού. Αν κρίνουμε από τη σφοδρότητα των αντιδράσεων που εκδήλωσαν οι υποστηρικτές της ελευθερίας των συναλλαγών, αυτό το ευαίσθητο ζήτημα έχει αναχθεί σε φετίχ.

• Δεδομένου ότι -λόγω άγνοιας ή σκοπίμως- ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται τα τεκταινόμενα παραμορφώνει την αλήθεια, ο προστατευτισμός εμφανίζεται ως πραγματικό ταμπού. Η άρνηση του γεγονότος ότι η ελεύθερη αγορά είναι η αιτία των σημερινών προβλημάτων αποδεικνύει ότι οι οπαδοί της έχουν εγκαταλείψει τον κόσμο της λογικής και έχουν περάσει στη σφαίρα της φαντασίας. Η ελεύθερη αγορά παίζει διπλό ρόλο στην ύφεση, άμεσο όσον αφορά τους μισθούς και έμμεσο όσον αφορά τον φορολογικό ανταγωνισμό, τον οποίο καθιστά εφικτό. Πράγματι, για να διατηρηθεί η απασχόληση, οι κυβερνήσεις των χωρών των οποίων οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν άμεσο ανταγωνισμό από χώρες με χαμηλό επίπεδο εργατικού κόστους και κοινωνικής προστασίας προσπαθούν να διατηρήσουν το ύψος της κερδοφορίας στην επικράτειά τους, αναγκαία προϋπόθεση για την αποφυγή της μεταφοράς της παραγωγής σε φτηνότερες χώρες και αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη μεταφορά των κοινωνικών δαπανών των επιχειρήσεων στις πλάτες των εργαζομένων.

• Ετσι, στην πίεση που ασκείται στους μισθούς έρχεται να προστεθεί μια πιο σκληρή φορολογία και ο περιορισμός των κοινωνικών παροχών (ο έμμεσος μισθός). Εύλογα, λοιπόν, το εισόδημα των μέσων νοικοκυριών συρρικνώνεται και ως μοναδική διέξοδος επιβίωσης προβάλλει η προσφυγή στον δανεισμό, ακριβώς τη στιγμή που οι οικονομικοί πόροι απειλούνται. Συνεπώς, αν κάτι βρίσκεται στην καρδιά της κρίσης, δεν είναι οι τράπεζες, των οποίων οι ατασθαλίες αποτελούν απλώς ένα σύμπτωμα: η πραγματική αιτία είναι η λειτουργία της ελεύθερης αγοράς, της οποίας οι επιπτώσεις συνδυάστηκαν με εκείνες που προκάλεσε ο απελευθερωμένος από κάθε έλεγχο χρηματοοικονομικός τομέας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το μερίδιο της αμοιβής της εργασίας στο εθνικό εισόδημα μειώθηκε στο 51,6% το 2006 -ιστορικά το χαμηλότερο επίπεδό του από το 1929- έναντι 54,9% το 2000 (1). Την οκταετία 2000-2007 η αύξηση του μέσου (2) πραγματικού μισθού ήταν μονάχα 0,1%, τη στιγμή που το μέσο εισόδημα ανά νοικοκυριό μειωνόταν κατά 0,3% σε πραγματικούς όρους.

Από τις ΗΠΑ στην Ε.Ε.

• Η μείωση υπήρξε μεγαλύτερη για τους φτωχότερους. Κατά την ίδια περίοδο, το εισόδημα του 20% των φτωχότερων Αμερικανών μειωνόταν με ρυθμό 0,7% ετησίως (3). Επίσης από το 2000, η αύξηση του ωρομίσθιου δεν ακολουθεί πλέον την αύξηση της παραγωγικότητας. Επιπροσθέτως, η ελεύθερη αγορά ωθεί τις κυβερνήσεις να χρηματοδοτούν τις κοινωνικές παροχές των επιχειρήσεων εις βάρος των εργαζομένων. Μεταξύ 2000 και 2007 στις Ηνωμένες Πολιτείες το κόστος της ασφάλισης για την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης αυξήθηκε σημαντικά (+68%), όπως εξάλλου κι εκείνο των σπουδών (+46%) (4). Την ίδια περίοδο, το ποσοστό των πολιτών που δεν διέθεταν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη πέρασε από το 13,9% στο 15,6% (5).

• Ακόμα κι ο Αμερικανός νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν, ο οποίος για μεγάλο διάστημα υποστήριζε ότι «η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ο υπαίτιος», αναγκάστηκε να αναγνωρίσει ότι ο αποπληθωρισμός των μισθών που εισάγεται μέσω της ελεύθερης αγοράς έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία (6). Κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι η υπερχρέωση των αμερικανικών νοικοκυριών έλαβε εκρηκτικές διαστάσεις. Ενώ το 1998 αντιστοιχούσε στο 63% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος των Ηνωμένων Πολιτειών, το 2007 έφτασε στο 100%. Το φαινόμενο παρατηρείται και στην Ευρώπη, όπου συνδυάζεται, στη ζώνη του ευρώ, με την πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), η οποία ενισχύει ακόμα περισσότερο τις εισαγόμενες πιέσεις για υποτίμηση των μισθών.

• Ορισμένες χώρες όπως η Ισπανία, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο ακολούθησαν το αμερικανικό μοντέλο, στο οποίο παρατηρείται μια σχετική -και μερικές φορές απόλυτη- εκπτώχευση του πληθυσμού (7). Ο εισαγόμενος αποπληθωρισμός των μισθών προκάλεσε την έκρηξη της υπερχρέωσης των νοικοκυριών, ένα φαινόμενο αφερεγγυότητας παρόμοιο με εκείνο που καταγράφηκε στις ΗΠΑ. Ακόμα και σε χώρες που δεν υιοθέτησαν το αμερικανικό μοντέλο, ο αποπληθωρισμός των μισθών είναι προφανής. Η Γερμανία εφάρμοσε μαζική πολιτική ανάθεσης υπεργολαβιών σε χώρες με χαμηλό εργατικό κόστος. Ετσι, χάρη στο άνοιγμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης στην κεντρική και στην ανατολική Ευρώπη, περάσαμε από τη λογική του Made in Germany σε εκείνη του Made by Germany. Ταυτόχρονα, η γερμανική κυβέρνηση μετέφερε (μέσω του ΦΠΑ) στις πλάτες των νοικοκυριών ένα μέρος από τα βάρη που έπρεπε να επωμισθούν οι επιχειρήσεις.
  

Δομικός εκβιασμός

• Η πολιτική αυτή της επέτρεψε να εξασφαλίσει υψηλό εμπορικό πλεόνασμα εις βάρος των εταίρων της στη ζώνη του ευρώ, στην οποία η Γερμανία επανεξάγει τον αποπληθωρισμό των μισθών. Ωστόσο, το τίμημα όλων αυτών είναι οι ασθενείς ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης εξαιτίας της πτώσης της εσωτερικής ζήτησης, παρά την ανησυχητική αύξηση του χρέους των νοικοκυριών (68% του ΑΕΠ). Οσον αφορά τη Γαλλία, οι κυβερνήσεις της τελευταίας δεκαετίας επιχείρησαν να αντιδράσουν στην παγκοσμιοποίηση υιοθετώντας πολιτικές τις οποίες αποκάλεσαν «δομικές μεταρρυθμίσεις». Καθώς οι μεταρρυθμίσεις αυτές επιμήκυναν τη συνολική διάρκεια του χρόνου εργασίας και αμφισβητούσαν τις κοινωνικές παροχές, το μοναδικό τους αποτέλεσμα ήταν να ενισχυθούν ακόμα περισσότερο οι συνέπειες του εισαγόμενου αποπληθωρισμού των μισθών.
  

• Οπως παρατηρεί το Κέντρο Ερευνας για τη Μελέτη και την Παρατήρηση των Συνθηκών Ζωής (Credoc), «η κατάσταση της "μεσαίας τάξης" μοιάζει περισσότερο με εκείνη των χαμηλών εισοδημάτων και λιγότερο με των υψηλών (8)». Η θεαματικότερη μορφή αυτής της πολιτικής συνίσταται στη μεταφορά της παραγωγικής διαδικασίας σε χώρες με χαμηλό εργατικό κόστος και αδύναμο κοινωνικό και περιβαλλοντικό νομοθετικό ρυθμιστικό πλαίσιο. Η σημαντικότερη επίπτωσή της όμως συνίσταται στον εκβιασμό που ασκείται στους εργαζόμενους και στα συνδικάτα τους να παραιτηθούν από τα κεκτημένα κοινωνικά τους δικαιώματα και από τις μισθολογικές αυξήσεις.

Κοινωνικό έλλειμμα

• Οι διευθύνσεις των επιχειρήσεων χρησιμοποιούν την απειλή της μεταφοράς της παραγωγής για να αμφισβητήσουν τόσο τα συμφωνηθέντα όσο και το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για τα κοινωνικά ζητήματα. Επηρεάζεται μάλιστα και η υγεία των μισθωτών, όπως προκύπτει από την αύξηση των παθολογιών που οφείλονται στο στρες στον χώρο εργασίας (9). Δεδομένου ότι σύμφωνα με σφαιρικές επιδημιολογικές μελέτες (10) οι παθολογίες συνεπάγονται ιατρικό κόστος που αντιστοιχεί στο 3% του ΑΕΠ, αποδεικνύεται η σχέση ανάμεσα στον αποπληθωρισμό των μισθών και στην επιδείνωση των ελλειμμάτων των φορέων της κοινωνικής ασφάλισης, τόσο στη Γαλλία όσο και στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες.

• Ομως, είναι ακριβώς η επιδείνωση των ελλειμμάτων της κοινωνικής ασφάλισης που χρησίμευσε ως πρόσχημα στις κυβερνήσεις για να αμφισβητήσουν έναν αρκετά μεγάλο αριθμό δικαιωμάτων, μεταφέροντας κατ' αυτόν τον τρόπο το κόστος στην πλάτη των μισθωτών. Συνεπώς, οι «δομικές μεταρρυθμίσεις» συμβάλλουν, άμεσα ή έμμεσα, στη δημιουργία συνθηκών που προκαλούν την αφερεγγυότητα της πλειονότητας των νοικοκυριών, αφερεγγυότητα η οποία βρίσκεται στο κέντρο της κρίσης των ενυπόθηκων δανείων που έχει ξεσπάσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Ισπανία. Σε άλλες χώρες, η κατάσταση καθιστά περισσότερο ευάλωτη την οικονομική θέση των νοικοκυριών και αναδεικνύει κυρίαρχο ζήτημα την «αγοραστική δύναμη».

• Ακόμα και στη Γαλλία, στην οποία οι τράπεζες αποδείχθηκαν πολύ πιο συνετές, ο δανεισμός των νοικοκυριών, ο οποίος ήταν σταθερός μέχρι το 2000, αυξήθηκε εντυπωσιακά και απότομα: από το 34% του ΑΕΠ, το 2007 έφτασε στο 47,6%. Τα τελευταία δέκα χρόνια, η εμφάνιση του φαινομένου των «φτωχών εργαζομένων (11)» και στις δύο όχθες του Ρήνου συνδέεται άμεσα με αυτές τις πολιτικές. Ο αποπληθωρισμός των μισθών οφείλεται στις εξαιρετικά επιθετικές πολιτικές που έχουν υιοθετήσει στα ζητήματα του διεθνούς εμπορίου οι χώρες της Απω Ανατολής μετά την τριετία 1998-2000, επωφελούμενες από τη γενικευμένη ελευθερία των συναλλαγών που προώθησε τότε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ). Ωστόσο, οι πολιτικές αυτού του τύπου οφείλονται κατά κύριο λόγο στις αντιδράσεις των χωρών αυτών απέναντι στο σοκ που τους προκάλεσε η χρηματοπιστωτική κρίση της περιόδου 1997-1999.

• Κάτι τέτοιο συνέβη στην περίπτωση της Κίνας, η οποία αναγκάστηκε να απορροφήσει -εξαιτίας της ανικανότητας και της αδράνειας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ)- ένα μεγάλο μέρος της ασιατικής κρίσης, αφήνοντας τις γειτονικές της χώρες να ανασυγκροτήσουν εις βάρος της εμπορικά και χρηματοοικονομικά πλεονάσματα. Τότε, η Κίνα και οι γείτονές της θεώρησαν ότι η πιθανότητα επανάληψης παρόμοιας κρίσης τους επέβαλε να δημιουργήσουν σημαντικά συναλλαγματικά αποθέματα. Ωθήθηκαν να εφαρμόσουν επιθετικές πολιτικές στο διεθνές εμπόριο, πολιτικές που υλοποιήθηκαν με την εντονότατη υποτίμηση των νομισμάτων τους, τον ανταγωνιστικό αποπληθωρισμό και τον περιορισμό της εσωτερικής κατανάλωσης.

• Αυτά ακριβώς τα μέτρα οδήγησαν, στις ανεπτυγμένες χώρες, σε μείωση του μεριδίου των μισθών στον παραγόμενο πλούτο. Μάλιστα, εάν κρίνουμε από την τεράστια συσσώρευση συναλλαγματικών αποθεμάτων που πέτυχαν οι αναδυόμενες χώρες της Απω Ανατολής -1,884 τρισεκατομμύρια δολάρια για την Κίνα (12)- οι μειώσεις των αποδοχών αποδείχθηκαν όπως φαίνεται εξαιρετικά αποτελεσματικές.

Κινέζικο μοντέλο

• Η κινεζική οικονομία συνεχίζει εδώ και τριάντα χρόνια την προσπάθειά της να καλύψει την τεχνολογική της υστέρηση. Ταυτόχρονα, το -άμεσο και έμμεσο- μισθολογικό κόστος της δεν αυξάνεται. Μακροπρόθεσμα, η βελτίωση της ποιότητας των εξαγωγών της απειλεί το σύνολο των θέσεων εργασίας στη βιομηχανία. Ο «δείκτης ομοιότητας», ο οποίος συγκρίνει τις εξαγωγές μιας χώρας με εκείνες των χωρών του ΟΟΣΑ, αυξάνεται διαρκώς, τόσο στην περίπτωση της Κίνας όσο και των υπόλοιπων αναδυόμενων χωρών (13). Ετσι, καταρρέει ο μύθος της διεθνούς εξειδίκευσης σύμφωνα με τον οποίο υποτίθεται ότι αυτές οι χώρες θα επικεντρώνονταν στην παραγωγή απλών προϊόντων, ενώ οι ανεπτυγμένες χώρες θα διατηρούσαν τον έλεγχο των πιο εξελιγμένων προϊόντων. Εξάλλου, ο εισαγόμενος αποπληθωρισμός των μισθών έκανε την εμφάνισή του στην Ευρωπαϊκή Ενωση και εξαιτίας της διεύρυνσης και των στρατηγικών που υιοθέτησαν τα νεοεισελθόντα μέλη.

• Χώρες όπως η Δημοκρατία της Τσεχίας, η Σλοβακία, η Ρουμανία, αλλά και, σε μικρότερο βαθμό, η Ουγγαρία ή η Πολωνία, έπαιξαν μελετημένα το χαρτί του φορολογικού ντάμπινγκ, των πλεονεκτικών γι' αυτές συναλλαγματικών ισοτιμιών, των χαμηλών εισφορών στην κοινωνική ασφάλιση και των εξαιρέσεων από τους κανόνες της παγκόσμιας περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Με αυτό τον τρόπο κατόρθωσαν να προσελκύσουν επενδύσεις από επιχειρήσεις που επιθυμούσαν να μεταφέρουν την παραγωγική τους δραστηριότητα σε χώρα με χαμηλό κόστος παραγωγής. Δεδομένου του μεγέθους αυτών των χωρών, είναι προφανές ότι οι επενδυτές δεν εγκαθίστανται εκεί αποβλέποντας στην εσωτερική τους αγορά, αλλά για να τις χρησιμοποιήσουν προσωρινά ως πλατφόρμες επανεξαγωγής των προϊόντων προς τις χώρες που αποτελούν τον ιστορικό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (14).

• Οσο για την ιδέα ότι ο αποπληθωρισμός των μισθών είναι το τίμημα που πρέπει να καταβάλλουμε έτσι ώστε να αναπτυχθούν και άλλες χώρες... αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ψεύδη. Οι επιπτώσεις της ελευθερίας των συναλλαγών που προώθησε ο ΠΟΕ υπήρξαν ολέθριες για τις φτωχότερες χώρες. Παρ' όλο που τα πρώτα αποτελέσματα που δόθηκαν στη δημοσιότητα το 2003 προκάλεσαν πανηγυρισμούς για τα κέρδη των 800 δισ. δολαρίων που είχαν επιτευχθεί, οι μεταγενέστερες αναθεωρήσεις τους οδήγησαν στην κατάρρευση τέτοιων εκτιμήσεων (15). Ομως, τα μοντέλα που χρησιμοποιήθηκαν για την εξαγωγή των συμπερασμάτων, ήταν -ηθελημένα ή μη- σχεδιασμένα κατά τρόπον ώστε να μεγιστοποιούν τα οφέλη που συνεπάγεται η απελευθέρωση των συναλλαγών.

• Για παράδειγμα, δεν λάμβαναν υπόψη την απώλεια εσόδων από την κατάργηση των τελωνειακών δασμών (16), οι οποίοι κάθε άλλο παρά αμελητέοι είναι. Επιπλέον, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΠΟΕ εντάσσουν την Κίνα στην κατηγορία των φτωχών χωρών, πράγμα εξαιρετικά συζητήσιμο. Εάν αφαιρέσουμε την Κίνα από το δείγμα της έρευνας που χρησίμευσε ως βάση, το αποτέλεσμα είναι αρνητικό, όποια μεθοδολογία κι αν χρησιμοποιηθεί (17). Το εισόδημα που χάνουν οι εργαζόμενοι των ανεπτυγμένων χωρών δεν καταλήγει στους συναδέλφους τους των αναδυόμενων χωρών: με αυτό πλουτίζει ακόμα περισσότερο μια πολύ μικρή ελίτ, της οποίας η περιουσία γνώρισε εκρηκτικούς ρυθμούς αύξησης κατά τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας.
  

• Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 0,1% των πλουσιότερων Αμερικανών συγκέντρωνε το 7,5% του εθνικού εισοδήματος το 2005, έναντι 5% το 1995 και 2,9% το 1985. Το επίπεδο του 2005 αντιστοιχούσε σε εκείνο του 1929 (7,6%). Οι ίδιες αιτίες παράγουν τα ίδια αποτελέσματα. Παρ' όλο που σε πρώτη φάση επιταχύνεται η ανάπτυξη των χωρών που υποδέχονται τις επενδύσεις των επιχειρήσεων που αποβλέπουν στο χαμηλό κόστος παραγωγής, οι ίδιες χώρες σκάβουν τον λάκκο τους, με τη βοήθεια των μεγάλων αμερικανικών και ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Αποτέλεσμα, η σημερινή κρίση προκλήθηκε από τη σχετική -ακόμα και την απόλυτη- πτώχευση των εργαζομένων των ανεπτυγμένων χωρών, εξαιτίας της απότομης συμπίεσης της κατανάλωσης, η οποία με τη σειρά της δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στις εξαγωγικές χώρες.
  

Το μήνυμα του '29

• Στο παιχνίδι της ελεύθερης αγοράς, της μεταφοράς της παραγωγής σε χώρες με χαμηλότερο κόστος και του αποπληθωρισμού των μισθών, κανένας δεν βγαίνει κερδισμένος, με μοναδική εξαίρεση εκείνους που έχουν τσεπώσει τα κέρδη και τα έχουν τοποθετήσει σε σίγουρο μέρος. Υπάρχει ωστόσο κι ένας δεύτερος μύθος, ο οποίος χρησιμοποιείται για να βυθιστεί στην ανυποληψία ο προστατευτισμός: υποστηρίζεται ότι τα προστατευτικά μέτρα που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια της κρίσης του 1929 την επιδείνωσαν, προκαλώντας την κατάρρευση του διεθνούς εμπορίου (18). Στην πράξη, οι καθοριστικοί παράγοντες της κρίσης υπήρξαν η νομισματική αστάθεια, η αύξηση του κόστους των μεταφορών και η συρρίκνωση της διεθνούς ρευστότητας. Οι οπαδοί της ελεύθερης αγοράς ξεχνούν συνεχώς τη μεταστροφή του Τζον Μέιναρντ Κέινς, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του 1920 ήταν ένθερμος οπαδός της ελεύθερης αγοράς, ενώ, μετά το 1933, στράφηκε στον προστατευτισμό (19). Μέχρι τον θάνατό του, το 1946, δεν εγκατέλειψε τις απόψεις του. Επιπλέον, στα σχέδιά του για την αναδιοργάνωση του διεθνούς εμπορικού και νομισματικού συστήματος, ο προστατευτισμός κατείχε σημαντική θέση, παρ' όλο που καταδίκαζε την επιδίωξη της αυτάρκειας. Συνεπώς, αυτό που επιβάλλεται είναι η λήψη προστατευτικών μέτρων που θα μας επιτρέψουν να ρυθμίσουμε τις συναλλαγές μας με το εξωτερικό και όχι η επιδίωξη της αυτάρκειας. Μάλιστα, πρόκειται για τη σημαντικότερη προϋπόθεση στην οποία θα στηριχθεί κάθε πολιτική για την αναβάθμιση των μισθών, αναβάθμιση που θα επιτρέψει να καταστούν τα νοικοκυριά φερέγγυα και να αυξηθεί η ζήτηση.

• Η αύξηση των μισθών, αν δεν συνοδεύεται από περιορισμό της ελευθερίας συναλλαγών, αποτελεί είτε υποκρισία, είτε ηλιθιότητα. Εξάλλου, μονάχα ο προστατευτισμός μπορεί να σταματήσει τον κύκλο της φορολογικής και της κοινωνικής μειοδοσίας που έχει δρομολογηθεί σήμερα στις χώρες της Ευρώπης. Μπορεί κανείς να αντιτάξει ότι η εγκαθίδρυση του προστατευτισμού δεν θα οδηγήσει αυτόματα στην τροποποίηση της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων. Είναι επίσης πιθανόν ότι, όταν η εργοδοσία θα διαπιστώσει ότι προστατεύεται καλύτερα από τον ξένο ανταγωνισμό, θα επιχειρήσει να διατηρήσει την πλεονεκτική θέση της. Ωστόσο, θα έχει χάσει το κυριότερο από τα προσχήματα που προβάλλει σε περίοδο κρίσης.

• Είναι αλήθεια ότι σήμερα -τόσο στη Γαλλία όσο και στις σημαντικότερες από τις ανεπτυγμένες χώρες- η πίεση των εισαγωγών από χώρες με χαμηλό κόστος παραγωγής δεν αφήνει άλλη επιλογή από τον άμεσο και έμμεσο αποπληθωρισμό των μισθών ή τη μεταφορά της παραγωγής σε χώρες με χαμηλό κόστος. Αφαιρώντας από τους εργοδότες το συγκεκριμένο επιχείρημα, ξαναδίνουμε στους εργαζόμενους τη δυνατότητα να επιβάλλουν, μέσα από τους αγώνες τους, μια καλύτερη κατανομή του παραγόμενου πλούτου. Ο προστατευτισμός δεν αποτελεί πανάκεια -εξάλλου, στην οικονομία δεν μπορεί να υπάρξει πανάκεια- αλλά μια αναγκαία προϋπόθεση. Οι στόχοι του πρέπει να προσδιοριστούν με μεγάλη σαφήνεια.

Η άλλη φορολογία

• Το ζητούμενο δεν είναι η ακόμα μεγαλύτερη αύξηση των κερδών, αλλά η διαφύλαξη -και στη συνέχεια η επέκταση- των κοινωνικών και των περιβαλλοντικών κεκτημένων. Συνεπώς, δεν πρέπει να επιβαρυνθούν οι εισαγωγές όλων των χωρών στις οποίες οι μισθοί είναι χαμηλοί, αλλά εκείνων στις οποίες η παραγωγικότητα προσεγγίζει το δικό μας επίπεδο, χωρίς ωστόσο να εφαρμόζουν κοινωνικές και περιβαλλοντικές πολιτικές αντίστοιχες με τις δικές μας. Με λίγα λόγια, πρέπει να εμποδίσουμε το παγκόσμιο εμπόριο να οδηγήσει στην ισοπέδωση τον κόσμο. Το πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι ατελές για μια επιστροφή τέτοιου τύπου. Αν και επιβάλλεται η επαναφορά ενός υψηλού κοινοτικού δασμού, είναι προφανές ότι ο σημερινός ευρωπαϊκός οικονομικός χώρος είναι τόσο ετερογενής που επιτρέπει τη διαιώνιση των πολιτικών που προωθούν το φορολογικό, κοινωνικό και οικολογικό ντάμπινγκ.

• Συνεπώς, εκτός των κοινοτικών δασμών, πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο της επιστροφής στα αντισταθμιστικά νομισματικά ποσά (20) που ίσχυαν τη δεκαετία του 1960. Οι δασμοί προσωρινού χαρακτήρα θα αποσκοπούν στην αντιστάθμιση των αποκλίσεων των συναλλαγματικών ισοτιμιών, αλλά και των κοινωνικών και οικολογικών προδιαγραφών ανάμεσα στις χώρες της ζώνης του ευρώ και στα υπόλοιπα μέλη της Ενωσης. Παρόμοια αλλαγή θα πυροδοτήσει σίγουρα σύγκρουση στο εσωτερικό της. Αν και, μακροπρόθεσμα, η καλύτερη λύση συνίσταται στην υιοθέτηση μέτρων που θα ληφθούν μέσα από τον συντονισμό των χωρών, μονάχα η απειλή λήψης μονόπλευρων μέτρων από τη Γαλλία μπορεί να επιβάλει την έναρξη του διαλόγου γι' αυτό το ζήτημα.

• Ο διάλογος θα οδηγήσει στη δημιουργία ομόκεντρων κύκλων στο εσωτερικό της Ενωσης, οι οποίοι θα επιτρέψουν τον σεβασμό των δομικών διαφορών που υπάρχουν ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Τα ποσά που θα προκύψουν από τον κοινοτικό δασμό θα μπορούσαν να διατεθούν αφ' ενός για τη χρηματοδότηση ενός ευρωπαϊκού κοινωνικού ταμείου και, αφ' ετέρου, για τη χορήγηση στοχευμένης βοήθειας προς τρίτες χώρες οι οποίες θα δεσμευθούν -μέσα από συμφωνίες μεσοπρόθεσμου χαρακτήρα- να βελτιώσουν το επίπεδο της κοινωνικής και της περιβαλλοντικής τους προστασίας. Οσο για τα έσοδα από τα αντισταθμιστικά ποσά, πρέπει να διατεθούν για τη χρηματοδότηση ενός ταμείου κοινωνικής και οικολογικής σύγκλισης (21). Η εναλλακτική λύση στον προστατευτισμό και στα αντισταθμιστικά ποσά είναι απλή: είτε θα αφήσουμε τους άλλους να μας επιβάλλουν τις επιλογές τους στα κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα, είτε θα επιβάλλουμε τις δικές μας. Η ελεύθερη αγορά, λοιπόν, επιφέρει τον θάνατο της ελευθερίας των επιλογών μέσα στα κοινωνικά και στα οικονομικά συστήματα.
  

Βιώσιμη έξοδος

• Αυτό αποδεικνύεται από την αποτυχία όλων των προσπαθειών για την οικοδόμηση της «κοινωνικής Ευρώπης», τη μεγάλη αυταπάτη των σοσιαλιστών και των οικολόγων, αλλά και την -πολύ απλούστερη- φορολογική εναρμόνιση. Χωρίς τη λήψη μέτρων που θα επιβάλλουν ποινές στις στρατηγικές του φορολογικού, του κοινωνικού και του οικολογικού ντάμπινγκ, θα υπερισχύσει ο νόμος της μειοδοσίας σε αυτούς τους τομείς. Για τους επιχειρηματίες, ο συνδυασμός της ελεύθερης αγοράς και της νομισματικής ακαμψίας του ευρώ καθιστά αναγκαία την παράνομη μετανάστευση. Οι μετανάστες χωρίς χαρτιά δεν καλύπτονται από το υπάρχον κοινωνικό δίκαιο. Ετσι, απέναντι στις πιέσεις που ασκεί ο εισαγόμενος ανταγωνισμός, η μετανάστευση μετατρέπεται σε μια ντε φάκτο υποτίμηση και κατάργηση των κοινωνικών κεκτημένων.
  

• Ο,τι και να λένε οι κυβερνήσεις, η επιστροφή στον προστατευτισμό καθίσταται αναπόφευκτη (22). Θα μπορούσε δε να επιτρέψει την ανασυγκρότηση της εσωτερικής αγοράς σε στέρεες βάσεις, καθώς και τη βελτίωση της φερεγγυότητας, τόσο των νοικοκυριών όσο και των επιχειρήσεων. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο θα αποτελέσει σημαντικό στοιχείο για μια βιώσιμη έξοδο από τη σημερινή κρίση και πρέπει να βρίσκεται στην καρδιά ενός δημόσιου διάλογου χωρίς τοτέμ και δίχως ταμπού.

1. Αριθμοί του αμερικανικού υπουργείου Εμπορίου. Βλέπε επίσης Aviva Aron-Dine και Isaac Shapiro, «Share of national income going to wages and salaries at record low in 2006», Center on Budget and Policy Priorities, Ουάσιγκτον, 29 Μαρτίου 2007.

2. Ο μισθός ο οποίος βρίσκεται σε τέτοιο ύψος ώστε το ήμισυ των εργαζομένων να κερδίζει μισθό υψηλότερο από αυτόν, και οι υπόλοιποι χαμηλότερο. U.S. Congress, Joint Economic Committee, Ουάσιγκτον, 26 Αυγούστου 2008.

3. Census Bureau, αμερικανικό υπουργείο Εμπορίου.

4. U.S. Congress, «Joint Economic Committee Memo», Ουάσιγκτον, Ιούνιος 2008.

5. U.S. Congress, Joint Economic Committee, Ουάσιγκτον, 26 Αυγούστου 2008.

6. Paul Krugman, «Trade and inequality, revisited», «Vox», 15 Ιουνίου 2007, www.voxeu.org

7. Mike Brewer, Alissa Goodman, Jonathan Shaw και Luke Sibieta, «Poverty and inequality in Britain 2006», Institute for Fiscal Studies, Λονδίνο, 2005.

8. Regis Bigot, «Hauts revenus, bas revenus, et "classes moyennes". Une approche de l' evolution des conditions de vie en France depuis vingt-cinq ans», συνέδριο του Κέντρου Στρατηγικής Ανάλυσης, Παρίσι, 10 Δεκεμβρίου 2007.

9. Διεύθυνση έρευνας, μελετών και στατιστικών (Dares), «Efforts, risques, et charge mentale au travail. Resultat des enquetes conditions de travail, 1984, 1991 et 1998», Les Dossiers de la Dares, n° 99, la Documentation francaise, Παρίσι, 2000. Patrick Legeron, «Le Stress au travail», Odile Jacob, Παρίσι, 2001.

10. Αριθμοί που αφορούν τη Σουηδία και την Ελβετία. Βλέπε Isabelle Niedhammer και Marcel Goldberg (υπό τη διεύθυνση των) «Psychosocial factors and subsequent depressive symptoms in the Gazel cohort», «Scandinavian Journal of Work, Environment & Health», τ. 24, n°3, Ελσίνκι, 1998. Για τη Γαλλία, βλέπε Sophie Bejean, Helene Sultan-Taieb και Christian Trontin, «Conditions de travail et cout du stress: une evaluation economique», «Revue francaise des affaires sociales», n°2, Παρίσι, 2004.

11. (Στμ): Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα, έως πρόσφατα, χάρη στους υψηλότερους μισθούς και στις υψηλές κοινωνικές παροχές, ακόμα και οι πλέον χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι με πλήρη απασχόληση δεν περιλαμβάνονταν στην ομάδα των φτωχών: σε αυτήν συγκαταλέγονται κυρίως οι άνεργοι και οι άποροι.

12. Συναλλαγματικά αποθέματα, την 31η Αυγούστου 2008, σύμφωνα με το ΔΝΤ: Ιαπωνία 1,2 τρισ. δολάρια, ζώνη του ευρώ 555 δισ. ευρώ.

13. Ο δείκτης ομοιότητας των εξαγωγών με εκείνες του ΟΟΣΑ για την Κίνα, πέρασε από το 0,05 το 1972 στο 0,21 το 2005. Για την Κορέα, από το 0,011 στο 0,33. Για το Μεξικό, από το 0,18 στο 0,33. Για τη Βραζιλία, από το 0,15 στο 0,20. Βλέπε Peter Κ. Schott, «The relative sophistication of Chinese exports», «Economic Policy», n° 53, Λονδίνο, 20 Δεκεμβρίου 2007.

14. Στη Ρωσία, οι επενδύσεις αποβλέπουν κυρίως στην εγχώρια αγορά, καθώς η χώρα προστατεύεται από διόλου αμελητέους δασμούς.

15. Frank Ackerman, «The shrinking gains from trade : Α critical assessment of Doha round projections», Global Development and Environment Institute, Working Paper, n°05-01, Tufts University, Μασαχουσέτη, Οκτώβριος 2005.

16. Drusilla Κ. Brown, Alan V. Deardoff και Robert Μ. Stern, «Computational analysis of multilateral trade liberalization in the Uruguay round and Doha development round», RSIE Discussion Paper, n° 489, University of Michigan, Ann Arbor, 2002.

17. «Libre-echange, croissance et developpement. Quelques mythes de l'economie vulgaire», «Revue du Mauss», n° 30, β' εξάμηνο 2007, La Decouverte, Παρίσι.

18. Charles Ρ. Kindleberger, «Commercial Policy between the wars», στο Peter Mathias και Sidney Pollard (υπό τη διεύθυνση των) The Cambridge Economic History of Europe, τ. 8, Cambridge University Press, 1989.

19. John Maynard Keynes, «National self-sufficiency», «The Yale Review», τ. 22, n°4, Νιου Χέιβεν (Κονέκτικατ), 1933.

20. Κατά τη δεκαετία του 1960 θεσπίστηκαν δασμοί και επιδοτήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για να επιτευχθεί η σύγκλιση των εθνικών τιμών.

21. Βλέπε Bernard Cassen, «Inventer ensemble un "protectionnisme altruiste"», «Le Monde diplomatique», Φεβρουάριος 2000.

22. Βλέπε Frederic Lordon, «La "menace protectionniste", ce concept vide de sens» («La pompe a phynance», ιστοσελίδα της «Monde diplomatique»).

* Διευθυντής σπουδών στη Σχολή Ανώτατων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών (EHESS), διευθυντής του Κέντρου Μελετών των Τρόπων Εκβιομηχάνισης (CEMI), συγγραφέας του «Le Nouveau XXIe siecle. Du siecle "americain" au retour des nations», «Seuil», Παρίσι, 2008.

LE-MONDE - 22/03/2009

Το πρόσωπο του νέου καπιταλισμού

• Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του αμερικανού κοινωνιολόγου Ρίτσαρντ Σένετ «Η κουλτούρα του νέου καπιταλισμού» («Σαββάλας»). Η ακόλουθη συνέντευξη του Σένετ δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό «Sciences Humaines».

- Στο βιβλίο σας δίνετε έναν ευρύ ορισμό της κουλτούρας, γράφοντας ότι είναι «οι αξίες και οι πρακτικές που συνδέουν τους ανθρώπους». Αλλά οι αξίες και οι πρακτικές που συνδέονται με τον νέο καπιταλισμό χωρίζουν τα άτομα, τα απομονώνουν, καταστρέφουν τα σημεία αναφοράς που θα μπορούσαν να προσφέρουν ένα αίσθημα συνέχειας στη ζωή τους.

• «Εδώ ακριβώς βρίσκεται το πολιτισμικό πρόβλημα του σύγχρονου καπιταλισμού. Αυτός πάσχει από ένα έλλειμμα κουλτούρας με την έννοια που προαναφέρατε. Σε δυο όψεις συγκεντρώνεται ιδιαίτερα η προσοχή μου. Η πρώτη είναι η αμφισβήτηση κάθε κτητικότητας. Για να ζεις με τρόπο ευέλικτο, μπορείς να είσαι φιλόδοξος αλλά δεν μπορείς να είσαι κτητικός. Αν επιθυμείς κάποιο πράγμα, τη στιγμή που το αποκτάς, χάνει κάθε αξία στα μάτια σου. Η δεύτερη όψη αναφέρεται στην εμπειρία της εργασίας. Τα άτομα δυσκολεύονται πάρα πολύ να φτιάξουν μιαν αφήγηση, ένα αίσθημα συνέχειας, μέσα σε ένα περιβάλλον που βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση».

- Επιμένετε στην εξέλιξη της έννοιας του ταλέντου. Ενώ επί μακρόν συνδεόταν με την αξιοσύνη και επομένως κατακτιόταν με το χρόνο και με την προσπάθεια, σήμερα φαίνεται να παραπέμπει απλώς σε μιαν ικανότητα προσαρμογής σε νέες συνθήκες.

• «Αυτό που προσπαθώ να αναδείξω είναι ένας νέος ορισμός της δεξιότητας. Στα μέσα του 20ού αιώνα αυτή παρέπεμπε στην "τέχνη", δηλαδή στη διαδικασία με την οποία η δεξιότητα γίνεται μια κατάκτηση και αναπτύσσεται, έτσι ώστε το πρόσωπο να γίνεται όλο και περισσότερο επιδέξιο στην πραγματοποίηση μιας εργασίας. Αυτή η έννοια έχει έρθει σε αντίθεση με τους μετασχηματισμούς του οικονομικού συστήματος. Στη νέα πορεία του καπιταλισμού όσο μεγαλύτερη και βαθύτερη είναι η πρόσδεσή σας στη δεξιότητά σας, τόσο λιγότερο ικανός είσαστε να αποκτήσετε νέες δεξιότητες. Οι άνθρωποι επομένως δέχονται όλο και πιο εύκολα να έχουν μιαν επιφανειακή μορφή γνώσης που τους επιτρέπει να προσαρμόζονται. Οι μισθωτοί που θεωρούνται επιδέξιοι μάστορες, που θέλουν να κατέχουν μια βαθύτερη γνώση, τείνουν να γίνονται θύματα διακρίσεων στις ευέλικτες επιχειρήσεις. Στον τομέα της πληροφορικής λ.χ. οι μισθωτοί που κατέχουν υψηλή ειδίκευση και μακρά εμπειρία θεωρούνται μη παραγωγικοί. Το μοντέλο που προτείνεται στους τομείς αιχμής της οικονομίας, στις βιομηχανίες της υψηλής τεχνολογίας και στον χρηματοπιστωτικό τομέα προϋποθέτει ότι οι ανθρώπινες υπάρξεις πρέπει να αναζητούν αδιάκοπα νέες γνώσεις και νέες δεξιότητες. Πράγμα που είναι ψυχολογικά και κοινωνιολογικά ανυπόφορο. Οταν φτάνει κανείς σε ένα στάδιο της ζωής του, η αναγκαιότητα να ξαναξεκινάει πάντοτε από το μηδέν δεν είναι κάτι που μπορεί να γίνει αποδεκτό ούτε και κάτι εφικτό».
  

- Αναγνωρίζετε ότι η λογική για την οποία μιλάτε, αυτή η ιδέα σύμφωνα με την οποία οι μισθωτοί πρέπει να εκπαιδεύονται αδιάκοπα, για να προσαρμόζονται στις τεχνολογικές επιταγές της βιομηχανίας τους, αφορά στην πραγματικότητα ορισμένους μόνον τομείς δραστηριότητας. Την θεωρείτε, ωστόσο, ως κυρίαρχη λογική.

• «Αυτή έχει την αξίωση να λειτουργεί ως κανονιστικό μοντέλο. Οι σύγχρονες κοινωνίες αντιμετωπίζουν ένα αναπόδραστο τεχνολογικό γεγονός: δεν είναι αναγκαίο να εργάζονται όλοι οι άνθρωποι προκειμένου να λειτουργήσει μια τέλεια παραγωγική οικονομία. Οι άνεργοι, οι υποαπασχολούμενοι αντιμετωπίζουν καθημερινά το φάσμα της αχρηστίας. Η ιδέα σύμφωνα με την οποία η συνεχής εκπαίδευση των μισθωτών θα μπορούσε να είναι μια λύση στο πρόβλημα της αχρηστίας μού φαίνεται ότι είναι μια πολύ σκληρή αυταπάτη. Δεν μπορούμε να έχουμε μια κοινωνία ολόκληρη αποτελούμενη από προγραμματιστές ηλεκτρονικών υπολογιστών».

- Μιλάτε για διάβρωση των θεσμών. Αυτή υπαγορεύεται από τις ανάγκες του ευέλικτου καπιταλισμού;

• «Ολες οι κοινωνίες αναμετριούνται με τα θεσμικά προβλήματα της εμπιστοσύνης, της αφοσίωσης και της αλληλεγγύης. Τα όσα περιγράφω για το θέμα των ατομικών εργαζομένων βρίσκουν μιαν έκφραση και στο θεσμικό επίπεδο από τότε που εμφανίστηκε αυτός ο ευέλικτος καπιταλισμός, και ιδιαίτερα από τα μέσα του '90, μπορούσαν να σκέφτονται ότι η αφοσίωση ήταν μια ξεπερασμένη αξία, ότι η εμπιστοσύνη δεν ήταν αναγκαία για την καλή λειτουργία των θεσμών. Οταν ο οικονομικός κύκλος άρχισε να μεταστρέφεται, όπως συμβαίνει πάντα, πολλοί μάνατζερ αντιλαμβάνονταν ότι οι αξίες που είχαν περιφρονήσει στην περίοδο της ανάπτυξης, στην πραγματικότητα, τους ήταν αναγκαίες για να επιβιώσουν. Αντιλήφθηκαν τότε ότι χρειάζονταν την αφοσίωση των μισθωτών τους ή των προμηθευτών τους. Αυτές οι επιχειρήσεις είχαν θελήσει να αντικαταστήσουν τους μακροπρόθεσμους δεσμούς τόσο με τους εργαζόμενους όσο και με τους προμηθευτές τους με εμπορευματικές συναλλαγές με ανεξάρτητους εργαζόμενους και με επιχειρήσεις στο Ιντερνετ. Οταν όμως αυτές οι εταιρείες συνάντησαν δυσκολίες, δεν μπορούσαν πλέον να βασίζονται ούτε στους μεν ούτε στις δε. Με άλλα λόγια, η ιδεολογία της ευελιξίας είναι λειτουργική όταν η οικονομία λειτουργεί με επιθετικό τρόπο, αλλά γίνεται πολύ δυσλειτουργική όταν αυτή λειτουργεί με αμυντικό τρόπο. Οι υπέρμαχοι της φιλελευθεροποίησης τείνουν να είναι τυφλοί μπροστά στο γεγονός ότι το σύστημα δεν είναι βιώσιμο. Ο κοινωνικός καπιταλισμός του τέλους του 19ου αιώνα βασιζόταν πάνω σε αυτή την προϋπόθεση: για να οικοδομήσετε ένα βιομηχανικό καθεστώς χρειάζεστε μισθωτούς αφοσιωμένους στην εργασία τους και αν δεν πετύχετε αυτή την αφοσίωση δεν θα πετύχετε μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Η βιομηχανική κοινωνία ήταν αναμφίβολα τρομερή εξαιτίας του καταπιεστικού χαλκά με τον οποίο δέσμευε τα άτομα. Αλλά ήταν τουλάχιστον ένα ευφυές σύστημα». *
  

• Σημειωματάριο Ιδεών. Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 7 - 22/03/2009

Διάλογοι: Για την πράσινη ανάπτυξη

• Η οικονομική κρίση έχει καταδείξει τα όρια και τις στρεβλώσεις που έχει προκαλέσει το νεοφιλελεύθερο μοντέλο διαχείρισης της οικονομίας. Μία απ' τις παραμέτρους της κρίσης είναι το ίδιο το αναπτυξιακό μοντέλο. Η τεχνολογική ανάπτυξη, παρά τις εντυπωσιακές ευεργετικές επιδράσεις στη βελτίωση των όρων διαβίωσης (δεκαπλασιασμός του ΑΕΠ την παρελθούσα 50ετία), θεωρείται υπαίτια για την επαπειλούμενη παγκόσμια μεταβολή των κλιματικών συνθηκών. Την τελευταία περίοδο με μεγαλύτερη ένταση γίνεται λόγος για την «πράσινη ανάπτυξη». Ορισμένοι μάλιστα τη θεωρούν ως ένα καλό όχημα για την ανάκαμψη και την έξοδο από την οικονομική κρίση.
  

Γενναία στροφή στις ΑΠΕ

• *Ο Αρθούρος Ζερβός σημειώνει ότι οι επενδύσεις στην πράσινη οικονομία μπορούν να συμβάλουν στην ταχύτερη έξοδο της παγκόσμιας οικονομίας από την ύφεση και οι πολιτικές για την προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να επιταχύνουν την ανάπτυξη.

Η κατεύθυνση της αειφορίας

• *Ο Νικόλαος Μουσιόπουλος παραθέτει τις απόψεις του για το πέρασμα απ' την τεχνολογική στην πράσινη ανάπτυξη, που προβάλλει ως μονόδρομος για μια αναπτυξιακή πορεία στην κατεύθυνση της αειφορίας.

Η πράσινη έξοδος απ' την κρίση

• *Από την πλευρά του ο Γιάννης Ψυχάρης επικρίνει την πολιτική της ποσοτικής μεγέθυνσης που προκάλεσε την κλιματική αλλαγή και την ενεργειακή κρίση. Και υποστηρίζε ότι οι στόχοι της ανάπτυξης και της ανάληψης δράσης για την κλιματική αλλαγή είναι αλληλοσυμπληρούμενοι και πρέπει να επιτευχθούν ταυτόχρονα.

• ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΙΑΦΑΚΑΣ. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 22/03/2009

«Η λύση, το ανοικτό κόμμα»

• άρθρο του ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ*

• Η διεθνής οικονομική κρίση ήταν ως προς τα αίτιά της και είναι ως προς την αντιμετώπισή της, κρίση κατεξοχήν πολιτική.

Τα νομοθετικά και διοικητικά κενά ως προς την κρατική εποπτεία επί των χρηματοοικονομικών αγορών επέτρεψαν να διαμορφωθεί η μήτρα της κρίσης. Το έλλειμμα εποπτείας, που είναι έλλειμμα λειτουργίας του κράτους και άρα έλλειμμα πολιτικής, δεν αφορά μόνο τις ΗΠΑ, απ' όπου ξεκίνησαν οι κακές πρακτικές. Αφορά όλες τις χώρες -πρωτίστως, μάλιστα, την Ευρωπαϊκή Ενωση και τη ζώνη του ευρώ.

1 Η απουσία σοβαρών θεσμών παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης οφείλεται στην άρνηση των ισχυρών εθνικών και περιφερειακών οικονομιών να τους δεχθούν. Η δε Ευρωπαϊκή Ενωση φάνηκε απόλυτα επαναπαυμένη στην αντίληψη ότι θα υπάρχουν πάντα ομαλές συνθήκες λειτουργίας της διεθνούς και της ευρωπαϊκής οικονομίας. Μηχανισμοί πρόληψης και διαχείρισης κρίσεων δεν είχαν, ούτε έχουν ακόμη συγκροτηθεί.

2 Στην Ελλάδα, όμως, ο πολιτικός χαρακτήρας της κρίσης δεν συνδέεται μόνον με τα εμφανή κενά του συστήματος εποπτείας στο χρηματοοικονομικό σύστημα, αλλά με ολόκληρο το περιβάλλον του δημόσιου βίου που έχει καταστεί εδώ και καιρό.

Ανεξάρτητα από τη διεθνή κρίση και τις επιπτώσεις της και κατά μείζονα λόγο εξαιτίας αυτών στην Ελλάδα έχει πλέον εγκατασταθεί μια καθολική κρίση εμπιστοσύνης. Πρόκειται για κρίση πολιτικής νομιμοποίησης και αντιπροσώπευσης, για κρίση της δημόσιας ηθικής, για κρίση των αξιακών παραδοχών. Η κρίση της οικονομίας μετασχηματίζεται κατά τον τρόπο αυτό σε κρίση αποτελεσματικότητας του κράτους, σε κρίση νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος, σε κρίση αξιοπιστίας του πολιτικού λόγου.

3 Ολοι πλέον αποδέχονται ότι τόσο η υπέρβαση της οικονομικής κρίσης, που είναι κρίση χρηματοοικονομική, κρίση δημοσιονομική και κρίση του παραγωγικού σχήματος της χώρας, όσο και η λήψη των αναγκαίων διαρθρωτικών μέτρων έχουν ως κοινή προϋπόθεση την επέμβαση στο κράτος: στη λειτουργία της κυβέρνησης, στη λειτουργία της Βουλής και ιδίως στην ποιότητα του νομοθετικού έργου, στη δημόσια διοίκηση, στους αρμούς που συνδέουν το κράτος με την οικονομία, στην τοπική αυτοδιοίκηση, στο εκπαιδευτικό σύστημα, στα μεγάλα συστήματα του κοινωνικού κράτους, στους θεσμούς του κράτους δικαίου και κυρίως στη λειτουργία της δικαιοσύνης.

Η ενιαία βάση όλων αυτών των προβλημάτων είναι το πολιτικό σύστημα και ιδίως η συνάρθρωση του κομματικού συστήματος με τους θεσμούς του αντιπροσωπευτικού κοινοβουλευτικού συστήματος διακυβέρνησης, όπως αυτό διαμορφώθηκε τα τελευταία τριάντα πέντε (1974-2009) χρόνια.

4 Είναι, συνεπώς, λογικό να τροφοδοτείται διαρκώς μια δημόσια συζήτηση που έχει ως επωδό την ανάγκη αλλαγής του πολιτικού συστήματος.

Η συζήτηση, όμως, αυτή διεξάγεται κατά τρόπο αποσπασματικό. Εστιάζει το ενδιαφέρον της σε ορισμένα «αγαπημένα» θέματα όπως η ριζική αλλαγή του εκλογικού συστήματος, η ανάγκη για ένα «Καποδίστρια ΙΙ» ή η συγκρότηση μικρότερων, ευέλικτων κυβερνητικών σχημάτων με στόχο το λεγόμενο επιτελικό κράτος σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης κ.ο.κ.

Παράλληλα, διεξάγεται και η διαρκής συζήτηση για τις αναγκαίες αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα, την αναγέννηση του ΕΣΥ, τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος κ.ο.κ.

5 Πεποίθησή μου, επιστημονική και πολιτική, είναι ότι καμία από τις αναγκαίες αυτές τομές δεν είναι εφικτή, αν η αλλαγή δεν αρχίσει από το ίδιο το κομματικό φαινόμενο, από τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των κομμάτων και του κομματικού συστήματος συνολικά. Αν δεν επιβληθεί στην πράξη το μοντέλο ενός συλλογικού, εσωτερικά δημοκρατικού, αποκεντρωμένου, «ανοικτού» κόμματος που επιτρέπει στους πολίτες να νιώθουν ότι πράγματι συμμετέχουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι και αντιπροσωπεύονται από τους πολιτικούς θεσμούς αρχής γενομένης από τα ίδια τα κόμματα.

Το μοντέλο ενός κόμματος που δεν έχει ολιστική αντίληψη για το κράτος, την κοινωνία, την οικονομία. Που δεν θέλει να παρεμβαίνει οργανωτικά παντού, αλλά αφήνει χώρο στους πολίτες, τις τοπικές κοινωνίες, την εκπαιδευτική κοινότητα, την επιστημονική και επαγγελματική αξιοκρατία.

* Πώς μπορεί να μεταβληθεί το πρωθυπουργοκεντρικό μοντέλο οργάνωσης της κυβέρνησης που οδηγεί αναγκαστικά στο μοντέλο ενός υπερσυγκεντρωτικού, μοναχικού και, αργά ή γρήγορα, αναποτελεσματικού μεγάρου Μαξίμου, αν δεν αλλάξει ο τρόπος λειτουργίας του κόμματος της εκάστοτε κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας;

Το πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα οργάνωσης της κυβέρνησης είναι το ομόλογο του αρχηγικού συστήματος οργάνωσης των κομμάτων.

* Κατά την ίδια λογική, τι νόημα έχει η υιοθέτηση ενός εκλογικού συστήματος κοντινού προς το γερμανικό, εάν η διάκριση των βουλευτών σε αυτούς της ενιαίας εθνικής ή περιφερειακής λίστας και αυτούς των μονοεδρικών περιφερειών και η επιλογή των υποψηφίων θα γίνεται χωρίς ουσιαστικές δημοκρατικές διαδικασίες;

* Πώς μπορεί να αναβαθμιστεί η λειτουργία της Βουλής και ο ρόλος των βουλευτών, όταν η Βουλή λειτουργεί απολύτως ως «Βουλή των κομμάτων» και δεν αφήνει κανένα περιθώριο κίνησης στους βουλευτές καθώς οτιδήποτε αποκλίνει -ακόμη και λεκτικά- από την κομματική γραμμή εκλαμβάνεται ως σκάνδαλο;

* Πώς μπορεί να προωθηθεί η αποκεντρωτική λειτουργία του κράτους, όταν τα ίδια τα κόμματα έχουν έντονα συγκεντρωτική λειτουργία με περιφερειακά όργανα που στερούνται ουσιαστικών πολιτικών αρμοδιοτήτων;

* Πώς μπορούν να θεσπιστούν νέες εγγυήσεις υπέρ της διαφάνειας, όταν υπάρχουν ισχυρές επιφυλάξεις για τη χρηματοδότηση και την οικονομική διαχείριση των κομμάτων;

Ολες δε οι παθογένειες της λεγόμενης κεντρικής πολιτικής σκηνής, που ανάγονται τελικά στον τρόπο οργάνωσης των κομμάτων, μεταφέρονται, συχνά με οξύτερο τρόπο, στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης και των συνδικαλιστικών οργανώσεων.

6 Το κυριότερο, όμως, πρόβλημα αφορά την ποιότητα του πολιτικού λόγου, ιδίως όταν αυτός καλείται να αντιμετωπίσει έκτακτα ζητήματα όπως η παρούσα διεθνής οικονομική κρίση.

Ενα πολιτικό σύστημα εγκλωβισμένο στις νοοτροπίες των τελευταίων 35 ετών δύσκολα μπορεί να υπερβεί κάποια στερεότυπα που ανάγουν τα πάντα στη διαχρονική σύγκρουση αφ' ενός μεν μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων, αφ' ετέρου δε των μικρότερων κομμάτων με τα δύο μεγάλα.

Η κατάσταση αυτή έχει ως κύριο θετικό σημείο τη δυνατότητα να συγκροτούνται αυτοδύναμες κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες. Είναι, όμως, άνευ σημασίας μια αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία παλαιού τύπου, δηλαδή αλαζονική και αυτάρεσκη.

Απαιτείται μια νέου τύπου αντίληψη περί αυτοδυναμίας που να λειτουργεί ως εγγύηση σταθερότητας, αποτελεσματικότητας και αξιοπιστίας. Ταυτοχρόνως, όμως, και ως βάση για τις αναγκαίες, προγραμματικά έγκυρες, συνεργασίες και τις ακόμη ευρύτερες κοινωνικές συναινέσεις χωρίς τις οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν τα σημερινά προβλήματα.

Ολα αυτά προϋποθέτουν, ωστόσο, βαθιές και γενναίες αλλαγές στην ίδια τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τη νοοτροπία των κομμάτων, ιδίως δε των πολυσυλλεκτικών κομμάτων εξουσίας.

7 Υποστηρίζω τις θέσεις αυτές εδώ και χρόνια τόσο θεωρητικά με τα βιβλία μου για το «ανοικτό» κόμμα και την μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία, όσο και με συνεχείς παρεμβάσεις στα συνέδρια και τις άλλες εσωκομματικές διαδικασίες του ΠΑΣΟΚ.

Θέλω να πιστεύω ότι όλα αυτά έχουν καταστεί κοινή συνείδηση στο ΠΑΣΟΚ, που καλείται τώρα να διαχειριστεί μια ιστορική πρόκληση με τη μεγαλύτερη δυνατή αποτελεσματικότητα. Δεν αρκεί, όμως, να συμβεί αυτό μόνον στο ΠΑΣΟΚ. Πρέπει να συμβεί σε όλο το κομματικό φάσμα, εάν θέλουμε να σταθούμε, συνολικά ως κοινωνία, στο ύψος των περιστάσεων.

* Ο ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ είναι βουλευτής του ΠΑΣΟΚ και πρώην υπουργός

• ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 22/03/2009

Ζητείται ευνομούμενη δημοκρατία

Ανασφαλείς και φοβισμένοι, οι πολίτες συμφωνούν στις αυστηρότερες ποινές χωρίς να απεμπολούν δικαιώματα και ελευθερίες

• Η πλειονότητα των πολιτών για πρώτη φορά τάσσεται υπέρ της κατάργησης του πανεπιστημιακού ασύλου, ενώ συμφωνεί και με την αυστηροποίηση των ποινών σε όσους συλλαμβάνονται να παρανομούν με κουκούλες. Την ίδια στιγμή ωστόσο αμφιβάλλει αν τα νέα μέτρα που εξήγγειλε η κυβέρνηση θα έχουν σημαντικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της αυξανόμενης βίας.

• Αυτά είναι μερικά μόνον από τα πολύ σημαντικά ευρήματα της νέας έρευνας της Public Issue (για λογαριασμό της «Κ» και του ΣΚΑΪ), η οποία κατά τα άλλα επιβεβαιώνει αυτό που όλοι υποψιαζόμασταν: Με την αύξηση της εγκληματικότητας που οι πολίτες διαπιστώνουν σε ποσοστό 88%, δηλώνουν ανασφαλείς και φοβισμένοι αναδεικνύοντας τη γενίκευση της ανομίας σε σοβαρότατο πλέον πρόβλημα της χώρας. Παράλληλα δε ουδόλως ικανοποιημένοι εμφανίζονται και με τον τρόπο που γίνεται η αστυνόμευση στο κέντρο των πόλεων και στις γειτονιές, στοιχείο που καταδεικνύει πόσο αναγκαία και άμεση κρίνεται από τους πολίτες η πλήρης αναδιοργάνωση των Σωμάτων Ασφαλείας.

• Είναι πράγματι εντυπωσιακό ότι μετά τα τελευταία γεγονότα, για πρώτη φορά η πλειονότητα -το 49% των ερωτηθέντων- κρίνει ότι «δεν πρέπει να υπάρχει καν πανεπιστημιακό άσυλο». Αντίθετη άποψη εκφράζει το 44%, ενώ υπενθυμίζεται ότι προ διετίας τα ποσοστά στο ίδιο ερώτημα ήταν εντελώς αντεστραμμένα, με το 51% των ερωτηθέντων να αρνείται την κατάργηση του ασύλου και μόνον το 40% να επιθυμεί την οριστική άρση του.

Αστυνομία και ΑΕΙ

• Ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό σήμερα (70%) τάσσεται υπέρ της επέμβασης της αστυνομίας εντός των ιδρυμάτων, με το 24% μάλιστα να υποστηρίζει ότι αυτό πρέπει να γίνεται και χωρίς την άδεια των πρυτανικών αρχών, όπως προβλέπει ο (ανεφάρμοστος ακόμη) νόμος, όταν διαπιστώνονται κακουργηματικές πράξεις.

• Αναλόγως μεγάλο ποσοστό (59%) συμφωνεί και με τη λεγόμενη «ποινικοποίηση της κούκουλας», με μόνον το 26% να διαφωνεί. Είναι αξιοσημείωτο δε ότι με την αυστηροποίηση των ποινών σε όσους κρύβουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους συμφωνεί ακόμη και η πλειοψηφία των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ (51%), οι οποίοι κατά τα άλλα δυσπιστούν με τα υπόλοιπα μέτρα που εξήγγειλε η κυβέρνηση.

• Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, οι πολίτες διχάζονται όταν τους τίθεται το ερώτημα αν προτάσσουν την αυστηρή εφαρμογή του νόμου και της τάξης (39%) ή θεωρούν υπέρτερη προτεραιότητα την προστασία των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των πολιτών (36%).

• Η αύξηση ωστόσο της ανησυχίας των πολιτών για τα αλλεπάλληλα κρούσματα βίας και εγκληματικότητας επιβεβαιώνεται και από σειρά άλλων απαντήσεων που δίνουν. Στο ερώτημα, για παράδειγμα, «αν πρέπει η αστυνομία να γίνει πιο σκληρή για να είναι πιο αποτελεσματική», το 34% απάντησε θετικά, όταν μόλις τον προηγούμενο Δεκέμβριο την ίδια άποψη είχε διατυπώσει μόνον το 25%.

Οι κάμερες ασφαλείας

• Αντιστοίχως, θετικά εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν οι ερωτηθέντες και τον ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι κάμερες ασφαλείας για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας, καθώς το 49% απαντά ότι περισσότερο προστατεύουν τα δικαιώματα των πολιτών, παρά ότι τα παραβιάζουν που υποστηρίζει το 38%.

• Σε κάθε περίπτωση, πάντως, θα πρέπει να προβληματίσει σοβαρότατα την κυβέρνηση ότι ακόμη και για τα νέα μέτρα που εξήγγειλε, το 41% των πολιτών δεν κρίνει ότι θα φέρουν αποτέλεσμα (το 38% υποστηρίζει το αντίθετο), στοιχείο που συνδέεται άμεσα με τη δυσπιστία με την οποία εδώ και καιρό αντιμετωπίζεται η ελληνική αστυνομία: Το 59% των πολιτών υποστηρίζει ευθαρσώς ότι δεν την θεωρεί ικανή -«δεν την εμπιστεύεται»- να αντιμετωπίσει την εγκληματικότητα. Το 59% όχι μόνον του συνόλου των ερωτηθέντων, αλλά και εκείνων που δηλώνουν ότι ψήφισαν τη Ν.Δ. στις εκλογές του 2007...

• Του Κωνσταντινου Zουλα, Η Καθημερινή, 22/03/2009

[+] ΓPAΦHMA

Η κοινωνία θέλει δημοκρατία και τάξη

49% κατά του ασύλου, 59% υπέρ ρύθμισης για τις κουκούλες, αλλά το 36% προτάσσει τα δικαιώματα

• Υπέρ της κατάργησης του ασύλου (σε ποσοστό 49% έναντι 44%), ιδιαίτερα φοβισμένοι από την αύξηση της βίας, ανασφαλείς, απογοητευμένοι από την Αστυνομία και σαφώς υπέρ της «ποινικοποίησης της κουκούλας» δηλώνουν οι Ελληνες, σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα της Public Ιssue για λογαριασμό της «Κ». Σχετικά με τα νέα μέτρα που εξήγγειλε η κυβέρνηση για τη δημόσια τάξη καταγράφεται ένα μικρό προβάδισμα αυτών που πιστεύουν ότι δεν θα έχουν αποτέλεσμα.

• Είναι δε χαρακτηριστικό ότι στο ερώτημα αν «η πιo σκληρή αστυνομία θα είναι και πιο αποτελεσματική» το 53% απαντά αρνητικά. Πάντως, το 59% τάσσεται υπέρ της λεγόμενης «ποινικοποίησης της κουκούλας». Σε ερώτηση σχετική με τις κάμερες και τη χρήση τους, το 49% εκτιμά πως προστατεύουν τα πολιτικά δικαιώματα των πολιτών έναντι του 38% που διαφωνεί. Τέλος το 36% προτάσσει την προστασία των δικαιωμάτων. Πάντως, το υπουργείο Δικαιοσύνης παρά τις αντιδράσεις από το σύνολο του νομικού κόσμου, ιδίως για την επαναφορά του «αυτεπάγγελτου» στο αδίκημα της περιύβρισης, εξετάζει, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το ενδεχόμενο να μην ισχύει το δικαίωμα της εξαγοράς της ποινής σε όσους κουκουλοφόρους συλλαμβάνονται να βιαιοπραγούν. Σύμφωνα με το υπουργείο Δικαιοσύνης, οι κουκουλοφόροι θα οδηγούνται κατευθείαν στις φυλακές, αφού η άσκηση έφεσης δεν θα έχει ανασταλτικό χαρακτήρα.

Πολ Σάμουελσον: Παθήματα και μαθήματα

• Στα 94 χρόνια του, ο νομπελίστας Πολ Σάμουελσον εξακολουθεί να είναι μια από τις πιο δυνατές πένες της οικονομικής ανάλυσης στον διεθνή Τύπο. Πρόσφατο άρθρο του στην ισπανική El Pais διεκτραγωδούσε τις αντιδράσεις δύο κλασικών, συντηρητικών οικονομολόγων στη Μεγάλη Υφεση του 1929 - 1932: του Γιόζεφ Σουμπέτερ και του Φρίντριχ Χάγεκ. Αντίθετος με το New Deal του Ρούζβελτ, ο Σουμπέτερ θεωρούσε την ύφεση ένα είδος αναγκαίας κάθαρσης - μια λογική που ωθούσε, ουσιαστικά, στην απραξία απέναντι στην κρίση, θεωρώντας πως η «φωτιά» μπορεί να σταματήσει μόνο όταν κάψει ό,τι πρέπει να καεί.

• Από την πλευρά του, ο πατριάρχης του νεοφιλελευθερισμού, Φρίντριχ Χάγεκ, στον αντίποδα του Κέινς, απέρριπτε κατηγορηματικά κάθε σκέψη για χαλάρωση της πίστωσης σε καιρούς κρίσης. Σε μια διάλεξή του, ο Χάγεκ ρωτήθηκε: «Θέλετε να πείτε ότι, αν με δανείσετε μια λίρα και αγοράσω με αυτήν κάτι, συμβάλλω στην επιδείνωση της ύφεσης»; Η απάντησή του ήταν: «Ναι, αλλά είναι πολύ περίπλοκο να σας το εξηγήσω». Και ο Σάμουελσον σχολιάζει: «Χρειάζεται πολύς χρόνος για να φτιάξεις ένα καλό όνομα. Αλλά στην άδικη ζούγκλα της επιστήμης, αρκεί μια μέρα για να τα χάσεις όλα».

• Με πρόσφατο άρθρο του στο γερμανικό Spiegel, ο Σάμουελσον εκφράζει την κάθετη αντίθεσή του στον νεοφιλελευθερισμό και στις πολιτικές που ακολούθησε ο Μπους εκτιμώντας ότι «μια από τις αναπόδραστες συνέπειες θα είναι, την περίοδο 2009 - 2014, μια πλειοψηφία στις ΗΠΑ να στραφεί αριστερότερα από το Κέντρο». Η εκτίμηση έχει πρόσθετη σημασία καθώς προέρχεται από έναν άνθρωπο που αυτοπροσδιορίζεται ως κεντρώος, δεν τρέφει καμία συμπάθεια για τον σοσιαλισμό και απεχθάνεται την σοσιαλιστική Αριστερά όχι λιγότερο από ό,τι τη νεοφιλελεύθερη Δεξιά.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/03/2009

Paul A. Samuelson*

Professor of Economics, Emeritus, and Nobel Prize Laureate
Massachusetts Institute of Technology

Paul A. Samuelson was born in Gary, Indiana, in 1915. He received a B.A. from Chicago University in 1935, an M.A in 1936 from Harvard and a Ph.D in 1941, also from Harvard. He was awarded the David A. Wells Prize in 1941 by Harvard University, and the John Bates Clark Medal by the American Economic Association in 1947, as the living economist under forty “who has made the most distinguished contribution to the main body of economic thought and knowledge.” His Economics: An Introductory Analysis, first published in 1948, has become the best selling economics textbook of all time. In 1965 he was elected president of the International Economic Association. He won the Nobel Prize in Economic Sciences in 1970. His contribution to the world of indexing came in two seminal papers. His “Challenge to Judgment” appeared in the first edition of the Journal of Portfolio Management, in the Fall of 1974. He followed up on that work with “The judgment of economic science on rationale portfolio management: indexing, timing, and long horizon effects,” which appeared in the Fall 1989 edition of the Journal of Portfolio Management.

*Note that Paul A. Samuelson’s award reads, “The Paul A. Samuelson Indexing Lifetime Achievement Award.”

Ο καπιταλισμός ψάχνει τον δικό του Κοπέρνικο

• Στο προαναφερθέν έργο του, ο Τόμας Κουν σημειώνει ότι, απέναντι στην κρίση του παλιού, επιστημονικού μοντέλου, ανοίγονται δύο δρόμοι: o πρώτος προσπαθεί να συμφιλιώσει όπως - όπως τα νέα εμπειρικά δεδομένα με την παλιά θεωρία μέσω οριακών διορθώσεων, χωρίς να θίγονται οι βασικές παραδοχές του μοντέλου. Αυτό έκαναν επί 16 αιώνες οι αστρονόμοι, προσπαθώντας να διασώσουν το γεωκεντρικό μοντέλο του Πτολεμαίου, παρότι οι πλανήτες εμφάνιζαν ανώμαλες τροχιές, γεμάτες παλινδρομήσεις, αντί να περιφέρονται σε τέλειους κύκλους.

• Ωστόσο, οι διαδοχικές διορθώσεις του μοντέλου το έκαναν ολοένα και πιο εξαμβλωματικό, περίπλοκο και τελικά άχρηστο. Οι σωρευτικές αποτυχίες ωρίμασαν το έδαφος για τον δεύτερο δρόμο, την αναθεώρηση του ίδιου του μοντέλου εκ θεμελίων. Αυτός ήταν ο δρόμος του Κοπέρνικου, που έκανε τη μεγάλη επανάσταση στην αστρονομία, αντικαθιστώντας το γεωκεντρικό μοντέλο με το ηλιοκεντρικό.

• Οι μέχρι στιγμής αντιδράσεις των ισχυρών του κόσμου στην κρίση του «υπαρκτού νεοκαπιταλισμού» παραπέμπουν στην πρώτη από τις δύο μεθόδους: έκτακτες ενέσεις ρευστότητας, προσωρινές εθνικοποιήσεις (περισσότερο χρεών, παρά επιχειρήσεων), συζητήσεις περί νέας, διεθνούς ρύθμισης του χρηματιστικού τομέα και κάθε είδους σχέδια επί χάρτου, αρκεί να μη θιγεί το παράδειγμα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

• Ωστόσο, η πίεση της κρίσης είναι τέτοια που ωθεί στην αναζήτηση πιο ριζοσπαστικών λύσεων. Ακόμη και ένα έντυπο τόσο κοντά στην Ορθοδοξία του City του Λονδίνου, όπως οι Financial Times, ανοίγει διάλογο για «ένα σχέδιο επιβίωσης του παγκόσμιου καπιταλισμού». Μάλιστα, μεταξύ των 50 διεθνών προσωπικοτήτων που θα καθορίσουν το μέλλον του κόσμου το αμέσως προσεχές διάστημα, περιλαμβάνει τον νεαρό ηγέτη των Γάλλων νεοτροτσκιστών, Ολιβιέ Μπεζανσενό, κάπου ανάμεσα στη Μέρκελ και τον Μπερνάνκι!

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/03/2009

Ο τελευταίος να κλείσει την πόρτα

• Η δεινή οικονομική ύφεση πολλαπλασιάζει τις ιδεολογικές αποστασίες από το στρατόπεδο του νεοφιλελευθερισμού

• Το 1979 ήταν χρονιά μεγάλων γεωπολιτικών ανατροπών, ο αντίκτυπος των οποίων παραμένει αισθητός μέχρι σήμερα. Τον Φεβρουάριο, η ισλαμική επανάσταση θριάμβευσε στο Ιράν, ανατρέποντας το καθεστώς του Σάχη. Τον Μάρτιο, η Αίγυπτος συνθηκολόγησε με το Ισραήλ και εξοστρακίστηκε από τον Αραβικό Σύνδεσμο, κατηγορούμενη για προδοσία της παλαιστινιακής υπόθεσης. Τον Δεκέμβριο, η Σοβιετική Ενωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν για να εγκλωβιστεί σε μια αδιέξοδη περιπέτεια, η οποία θα επιτάχυνε τη διάλυση της αυτοκρατορίας της.

• Ακόμη μεγαλύτερες, πραγματικά ιστορικές, ήταν οι ανατροπές που δρομολόγησε το 1979 στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον. Τον Ιανουάριο, ο Ντενγκ Ξιαοπίνγκ έγινε ο πρώτος κομμουνιστής, Κινέζος ηγέτης που επισκέφθηκε την Αμερική, αναδεικνύοντας το αλλόκοτο ζευγάρι ΗΠΑ - Κίνας σε βασικό κινητήρα της παγκοσμιοποίησης. Τον Μάιο, κέρδισε τις βρετανικές εκλογές η Μάργκαρετ Θάτσερ, εγκαινιάζοντας την παγκόσμια στροφή στον νεοφιλελευθερισμό, η οποία θα αποκτούσε ακατανίκητο δυναμισμό την επόμενη χρονιά με τη νίκη του Ρόναλντ Ρέιγκαν στην Αμερική. Και τον Οκτώβριο, ο διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Πολ Βόλκερ, αύξησε δραματικά το κόστος του χρήματος, ευνοώντας τη στροφή από την παραγωγική βιομηχανία, στα κερδοσκοπικά κεφάλαια της Γουόλ Στριτ.

• Στο σύνολό τους, αυτές οι τρεις μεγάλες ανατροπές έθεσαν τις βάσεις για μια ιστορική αλλαγή παραδείγματος στην ιστορία του καπιταλισμού: Το παράδειγμα του εθνικού κράτους πρόνοιας, που κυριάρχησε τη «Χρυσή Τριακονταετία» της υψηλής ανάπτυξης και των μειούμενων κοινωνικών ανισοτήτων (1945 - 1975), κατέρρεε, διαβρωμένο από μια παρατεταμένη περίοδο χαμηλών κερδών και στασιμοπληθωρισμού. Τη θέση του θα έπαιρνε το παράδειγμα ενός ακραία ανταγωνιστικού νεοκαπιταλισμού, δομημένου πάνω στα τρία θεμέλια που έθεσε το 1979: παγκοσμιοποίηση - νεοφιλελευθερισμός - χρηματιστική έκρηξη.

Νέος ιστορικός κύκλος

• Τριάντα χρόνια αργότερα, φαίνεται ότι βρισκόμαστε και πάλι στο τέλος ενός ιστορικού κύκλου και στον προθάλαμο ενός νέου. Η αναστάτωση που άρχισε τον Αύγουστο του 2007 ως περιορισμένη κρίση των πιο επικίνδυνων στεγαστικών δανείων στην Αμερική εξελίχθηκε σε διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση τον Σεπτέμβριο του 2008, με καταλύτη την κατάρρευση της LehmaBrothers, για να πάρει, στη συνέχεια, διαστάσεις παγκόσμιας ύφεσης στην πραγματική οικονομία. Ηδη, η καταστροφή πλούτου στα διεθνή χρηματιστήρια αντιστοιχεί στο τρομακτικό 75% του παγκοσμίου ΑΕΠ, υπερβαίνοντας και αυτήν τη Μεγάλη Υφεση του 1929 - '32. Ο μεγαλοεπενδυτής Γουόρεν Μπάφετ έκανε λόγο για «οικονομικό Περλ Χάρμπορ».

• Μια αναστάτωση τέτοιας έντασης, διάρκειας και ποιότητας -η πρώτη πραγματικά πλανητική κρίση στην ιστορία- δεν μπορούσε να μη συνοδευτεί από ιδεολογικό κραχ. Στο κλασικό έργο του «Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων», ο Τόμας Κουν ανέφερε ένα αλάνθαστο σύμπτωμα, που μας επιτρέπει να διαγνώσουμε ότι το υφιστάμενο επιστημονικό παράδειγμα πνέει τα λοίσθια: Είναι η στιγμή που αποστατούν οι καλύτεροι εκλαϊκευτές του κυρίαρχου προτύπου. Κάτι ανάλογο ισχύει για την περίπτωση του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελευθερισμού.

Ιδεολογικές ανταρσίες

• Οι ιδεολογικές ανταρσίες ανώτατων «αξιωματικών» του συστήματος ξεκίνησαν πριν από 10 χρόνια. Η πρώτη περίπτωση που έκανε πάταγο ήταν εκείνη του Τζόζεφ Στίγκλιτς, οικονομικού συμβούλου του Κλίντον και αντιπροέδρου της Παγκόσμιας Τράπεζας τη δεκαετία του '90. Oπως θα έγραφε αργότερα ο Νομπελίστας οικονομολόγος, οι προσωπικές εμπειρίες του από τη δραματική κρίση του 1997 στη Νότια και Ανατολική Ασία άλλαξαν εκ βάθρων τις απόψεις του για την παγκοσμιοποίηση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και την ανάπτυξη. Αφού παραιτήθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα, κατήγγειλε, με πολύκροτο άρθρο του στο περιοδικό New Republic, τους «φονταμενταλιστές της αγοράς», υποστηρίζοντας ότι οι θεραπείες του ΔΝΤ «είναι περισσότερο επικίνδυνες από την ασθένεια» και ότι οδηγούν λαούς ολόκληρους στην πείνα και τις εξεγέρσεις.

• Την επόμενη χρονιά, η κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας και του μεγάλου, αμερικανικού κερδοσκοπικού ταμείου (hedge fund) LTCM προκάλεσαν δύο εντελώς απροσδόκητες ανταρσίες: του χρηματιστή Τζορτζ Σόρος, ο οποίος είχε στο «ενεργητικό» του τη μεγαλύτερη κερδοσκοπική επιχείρηση στην ιστορία (εναντίον της βρετανικής λίρας, το 1992) και του οικονομολόγου Τζέφρι Σακς, ο οποίος είχε εισηγηθεί «θεραπείες σοκ» με ακραίο βαθμό ωμότητας σε Βολιβία, Πολωνία και Ρωσία.

• Η ατμόσφαιρα ηλεκτρίσθηκε ακόμη περισσότερο με τη διάρρηξη της «φούσκας» των νέων τεχνολογιών, την περίοδο 2001 - 2003. Στις παραμονές του πολέμου του Ιράκ, ο μεγαλοχρηματιστής Γουόρεν Μπάφετ έγραψε ότι τα πραγματικά (οικονομικά) όπλα μαζικής καταστροφής είναι τα χρηματιστικά παράγωγα της Γουόλ Στριτ. Ενας από τους δύο πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου κατά τα τελευταία χρόνια (ο άλλος είναι ο Μπιλ Γκέιτς), ο Μπάφετ έσπευσε να υποστηρίξει τον Μπαράκ Ομπάμα στις προεδρικές εκλογές. Σήμερα υπερασπίζεται με ζήλο την έντονη κρατική παρέμβαση στην οικονομία, υποστηρίζοντας ότι «βρισκόμαστε σε καιρό οικονομικού πολέμου και χρειαζόμαστε έναν πρόεδρο - αρχηγό γενικού επιτελείου σε καιρό πολέμου».

Ακόμη και οι τελευταίοι

• Οσο παρατείνεται η κρίση, τόσο λιγότερο σθεναροί εμφανίζονται και οι τελευταίοι στυλοβάτες της οικονομικής Ορθοδοξίας. Αίφνης ο υπουργός Οικονομικών του Κλίντον και σύμβουλος του Ομπάμα, Λάρι Σάμερς, πνευματικό τέκνο του πατριάρχη του νεοφιλελευθερισμού, Μίλτον Φρίντμαν, δηλώνει τώρα (άκουσον, άκουσον) ότι η κρίση «ήταν μοιραίο πλήγμα στην αντίληψη για αυτορρύθμιση της αγοράς». Ο πολύς Αλαν Γκρίνσπαν, πρώην διοικητής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, κάνει πέτρα την καρδιά και εισηγείται κρατικοποιήσεις. Ακόμη και ο Πολ Βόλκερ, οικονομικός σύμβουλος του Ομπάμα στα 82 του χρόνια, καταγγέλλει τώρα τους «αλχημιστές του χρήματος», τους οποίους ο ίδιος δημιούργησε πριν από 30 χρόνια. O tempora, o mores…

Του Πετρου Παπακωνσταντινου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/03/2009

Ο ασκός της λογοκρισίας

• Tο να πει κανείς «όλοι οι Αλβανοί είναι κλέφτες» είναι εξίσου ρατσιστικό με το να πει ότι «όλοι οι Ελληνες είναι μπαταχτσήδες». Είναι και το ίδιο ηλίθιο. Οι πολυπληθείς ομάδες ανθρώπων (όπως είναι οι εθνικές) έχουν κάθε καρυδιάς καρύδι: από αγίους μέχρι κλέφτες και από νουνεχείς μέχρι φονιάδες. Το βασικό χαρακτηριστικό λοιπόν του ρατσιστικού λόγου είναι το ψεύδος. Το μεγάλο πρόβλημα είναι το μίσος που μπορεί να υποδαυλίσει και να μετατραπεί σε πογκρόμ ή έστω διακρίσεις κατά κάποιας ομάδας. Η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων: από το Ολοκαύτωμα που ακολούθησε την εμετική προπαγάνδα του «Der Strummer» κατά των Εβραίων, μέχρι την απανθρωποποίηση των Αλβανών («αυτοί δεν είναι άνθρωποι, είναι ζώα») που έφτασε να οπλίσει το χέρι ενός γηγενούς και να δολοφονήσει έναν τυχαίο Αλβανό επειδή πανηγύριζε τη νίκη κατά της εθνικής μας ομάδας. Σύμφωνοι: ο δολοφόνος της Ζακύνθου (όπως είπαν τα ελληνικά ΜΜΕ) ήταν «διαταραγμένος». Αλλά ποιος είπε ότι οι απαρτίζοντες την Κου Κλουξ Κλαν είναι πνευματικά υγιείς;

• Το ερώτημα όμως είναι άλλο: αρκεί η πιθανολόγηση του αποτελέσματος που μπορεί να έχει ο ρατσιστικός λόγος ως βάση για την απαγόρευσή του; Για την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία η απάντηση είναι «ναι». Και γι’ αυτό ο ρατσιστικός λόγος έχει ποινικοποιηθεί, όπως έχει ποινικοποιηθεί σε πολλές χώρες η άρνηση του Ολοκαυτώματος. Ο Ντέιβιντ Ιρβινγκ πέρασε αρκετούς μήνες στις αυστριακές φυλακές επειδή γράφει βιβλία σαν τα παραμύθια που έγραφε κάποτε ο Εριχ φον Ντένικεν περί εξωγήινων οι οποίοι έφεραν τον πολιτισμό στη Γη. Να συμφωνήσουμε ότι ο Ιρβινγκ ρίχνει αλάτι στις πληγές εκείνων που επιβίωσαν από την κόλαση των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Είναι όμως αυτός επαρκής λόγος για λογοκρισία της ανοησίας; Και αφού ποινικοποιήθηκε το ένα ιστορικό ψεύδος, γιατί να μην ποινικοποιηθούν τα ψεύδη που ενυπάρχουν στις εθνικές ιστορίες όλων των κρατών;

• Το θέμα όμως είναι ότι από τη στιγμή που ανοίγει ο ασκός της λογοκρισίας (έστω για αγαθούς λόγους, όπως είναι η καταπολέμηση του ρατσισμού ή του αντισημιτισμού) μύρια έπονται. Τώρα, μια ομάδα 57 ισλαμικών χωρών και οργανώσεων προωθεί στον ΟΗΕ λογοκρισία σε παγκόσμια κλίμακα. Στο διεθνές συνέδριο Durban που συγκαλείται στη Γενεύη τον επόμενο μήνα, επιχειρούν να περάσει ψήφισμα που θα υποχρεώνει τα κράτη–μέλη να λάβουν «νομοθετικά και συνταγματικά μέτρα» για να αποτρέψουν τη «δυσφήμιση των θρησκειών». Η επιχειρηματολογία πίσω από το σχέδιο ψηφίσματος είναι ότι μορφές λόγου, όπως τα σκίτσα για τον Μωάμεθ ή η ταινία του Ολλανδού σκηνοθέτη Τέο βαν Γκονγκ, αποτελούν προσβολή στο θρησκευτικό συναίσθημα των ανθρώπων και πυροδοτούν αντιδράσεις. Να σημειώσουμε ότι μετά τη δημοσίευση των σκίτσων σε δανικές εφημερίδες ξέσπασαν ταραχές σε μουσουλμανικές χώρες (που είχαν αποτέλεσμα να θανατωθούν έντεκα άτομα, να καούν δυτικές πρεσβείες κ.λπ.) ενώ ο Βαν Γκονγκ πλήρωσε την «ασέβειά» του με τη ζωή του· δολοφονήθηκε από ένα φανατικό ισλαμιστή. Συνεπώς το επιχείρημα των «57» να υπάρξει υποχρεωτική νομοθεσία που θα περιορίζει τον λόγο διότι μπορεί να προκληθούν ταραχές, μάλλον θυμίζει την απολογία εκείνου που σκότωσε τους γονείς του και ζήτησε την επιείκεια του δικαστηρίου επειδή είναι ορφανός.

• Στην Ελλάδα, βέβαια, δεν χρειαζόμαστε κανένα συνέδριο Durban για να ποινικοποιήσουμε τον «αντιθρησκευτικό λόγο». Από το 1974 το άρθρο 14 του Συντάγματός μας προβλέπει ότι ο Τύπος είναι ελεύθερος, αλλά «επιτρέπεται η κατάσχεση (εντύπων), με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής θρησκείας». Και τι μπορεί να αποτελέσει «προσβολή γνωστής θρησκείας;» Ο,τι θέλει κανείς. Στην Τουρκία, για παράδειγμα, την περασμένη εβδομάδα πολτοποιήθηκε το περιοδικό «Βilim ve Τeknik» διότι δημοσίευσε ένα αφιέρωμα στον Δαρβίνο. Για τους φανατικούς μουσουλμάνους (αλλά και για φανατικούς χριστιανούς) η Θεωρία της Εξέλιξης θεωρείται βλασφημία στον Θεό, που έπλασε τους ανθρώπους «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσίν του».

«Εχουν μια ψυχολογία…»

• Yπάρχει μια κοινή προβληματική πίσω από τη λογοκρισία ή την απόπειρα λογοκρισίας. Και στην περίπτωση του ρατσιστικού λόγου, και στην άρνηση του Ολοκαυτώματος, αλλά και στη «δυσφήμιση θρησκειών», το επιχείρημα είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις που έχει ο λόγος σε κάποιους ανθρώπους, οι οποίες μπορεί να μετατραπούν σε πράξεις βαναυσότητας κατά ατόμων. Μόνο που η ψυχολογία δεν είναι ακριβής επιστήμη.

• Μεταξύ ενός κειμένου, μιας ταινίας ή ενός σκίτσου και της αποτρόπαιας (ρατσιστικής ή μισαλλόδοξης) πράξης παρεμβάλλεται κάποιος άνθρωπος, η ψυχολογία του οποίου μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά απ’ οτιδήποτε ενώ το εύρος των αντιδράσεών του είναι άπειρο. Υπό την έννοια αυτή μπορεί και η περιγραφή ενός αγώνα να θεωρηθεί «προσβλητικός λόγος», και έτσι έγινε. Κάποιοι χούλιγκαν θεωρούν θεό την ομάδα τους και τιμώρησαν διά προπηλακισμών δημοσιογράφους που «την αδίκησαν».

• Η λογική της «ψυχικής οδύνης» που μπορεί να προκαλέσει ο λόγος μαθηματικά οδηγεί στη σιωπή όλων. Ακόμη και ο πολιτικός λόγος δεν είναι ασφαλής, διότι αφενός υπάρχουν φανατικοί (όσο και… ευαίσθητοι) οπαδοί κομμάτων ή πολιτικών, και αφετέρου λίγα πογκρόμ και σφαγές έγιναν λόγω πολιτικών παθών;

• Tου Πασχου Μανδραβελη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 15/03/2009

Ιnfo

- Τζον Στιούαρτ Μιλ «Περί ελευθερίας», εκδ. Επίκουρος.

- Σταύρος Τσακυράκης «Θρησκεία κατά τέχνης», εκδ. Πόλις.

- Σταύρος Τσακυράκης «Η ελευθερία του λόγου στις ΗΠΑ», εκδ. Π. Ν. Σάκκουλας.

- «Οψεις λογοκρισίας στην Ελλάδα» (συλλογικό), εκδ. Νεφέλη.

Συζητήσεις με τον Νόαμ Τσόμσκι: Διεθνείς σχέσεις και εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ

• Οι συζητήσεις με τον Νόαμ Τσόμσκι ολοκληρώθηκαν την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου και δημοσιεύθηκαν σε τρία μέρη. Το α' μέρος περιστράφηκε γύρω από τις εξελίξεις στη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία και πολιτική, το β' μέρος ήταν αφιερωμένο στην οικονομική κρίση και το σημερινό γ' μέρος, στις διεθνείς σχέσεις και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Ο Νόαμ Τσόμσκι είναι ομότιμος καθηγητής Ινστιτούτου στο ΜΙΤ και κατά γενική ομολογία «ο μεγαλύτερος διανοούμενος εν ζωή στον κόσμο» («New York Times»). Εχει δημοσιεύσει περίπου 40 βιβλία στον τομέα της γλωσσολογίας και πάνω από 70 βιβλία και άνω από 2.000 άρθρα σε θέματα πολιτικής και κοινωνικής φύσεως, με το όνομά του να συγκαταλέγεται στα πρώτα δέκα ονόματα με τις περισσότερες παραπομπές: Μαρξ, Λένιν, Σέξπιρ, Αριστοτέλης, Βίβλος, Πλάτωνας, Φρόιντ, Τσόμσκι, Χέγκελ και Κικέρων.

Στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής, προσδοκάς τις οποιεσδήποτε ουσιαστικές αλλαγές να λάβουν χώρα τώρα που ο Μπους εγκατέλειψε τον Λευκό Οίκο και ανέλαβε την εξουσία ο Ομπάμα; Ας ξεκινήσουμε με τον πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία. Ποιες μετατοπίσεις μπορούμε να αναμένουμε ότι θα δούμε;

• «Ο Ομπάμα, όπως υποσχέθηκε, επεκτείνει τις δυνάμεις επέμβασης και επιταχύνει τους πολέμους στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Υπάρχουν ειρηνικές εναλλακτικές επιλογές, κάποιες που προτείνονται από όργανα του ίδιου του καθεστώτος -για παράδειγμα στο περιοδικό "Foreign Affairs". Αλλά αυτές δεν φαίνονται να είναι υπό εξέταση. Το πρώτο μήνυμα του Αφγανού προέδρου Χαμίντ Καρζάι προς τον Ομπάμα, προφανώς αναπάντητο, ήταν ένα αίτημα να σταματήσουν οι βομβαρδισμοί που πλήττουν τους πολίτες. Ο Καρζάι ενημέρωσε επίσης μια αντιπροσωπεία των Ηνωμένων Εθνών ότι θέλει ένα χρονοδιάγραμμα για την απόσυρση των ξένων (εννοούσε των αμερικανικών) στρατευμάτων. Εχει λοιπόν χάσει την εύνοια της Ουάσιγκτον και τα ΜΜΕ έχουν αλλάξει τον χαρακτηρισμό του από "φιλικά προσκείμενος" σε "αναξιόπιστος", "διεφθαρμένος" κ.λπ. - κάτι που δεν ανταποκρίνεται σήμερα περισσότερο στην πραγματικότητα από τότε που ήταν αποδεκτός ως "το άτομό μας" στην Καμπούλ. Ο Ομπάμα στέλνει περισσότερα στρατεύματα και επιταχύνει τους βομβαρδισμούς και στις δύο πλευρές των συνόρων μεταξύ Αφγανιστάν-Πακιστάν -τη γραμμή Ντουράντ, δηλαδή τα τεχνητά σύνορα που χαράχτηκαν από τους Βρετανούς, τα οποία κόβουν την περιοχή Παστούν στα δύο, κάτι που οι άνθρωποι δεν έχουν ποτέ αποδεχθεί. Το Αφγανιστάν στο παρελθόν πίεσε συχνά για την εξάλειψή τους.

• Αυτό είναι το κεντρικό συστατικό του "πολέμου στην τρομοκρατία". Είναι αρκετά πιθανό να εξαπλωθεί η τρομοκρατία, όπως ακριβώς έγινε με την εισβολή στο Ιράκ, και ως συνήθως γίνεται με τη χρήση της βίας. Η στρατιωτική βία μπορεί να πετύχει κάποιους πολιτικούς στόχους. Η ύπαρξη των ΗΠΑ είναι ένα παράδειγμα. Οι Ρώσοι στην Τσετσενία είναι άλλο ένα παράδειγμα. Αλλά η χρήση της πρέπει να είναι συντριπτική, και υπάρχουν πιθανώς πάρα πολλά πλοκάμια για να εξαφανιστεί το τέρας της τρομοκρατίας που δημιουργήθηκε κατά ένα μεγάλο μέρος από τον Ρίγκαν και τους συνεταίρους του, και που από τότε τρέφεται διαρκώς από άλλους».

Οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας

Η πρόσφατη επίσκεψη της Χίλαρι Κλίντον στην Κίνα αγνόησε τις υποτιθέμενες διαφορές μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και επιδίωξε αντ' αυτού να υπογραμμίσει ότι η συνεργασία είναι απολύτως σημαντική σε αυτή την περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης. Νομίζεις ότι οι προοπτικές είναι να βελτιωθούν οι αμερικανο-κινεζικές σχέσεις στο πλαίσιο της τρέχουσας παγκόσμιας κρίσης, ή να επιδεινωθούν;

• «Η Κλίντον ζήτησε από την Κίνα να συνεχίσει να χρηματοδοτεί το αμερικανικό χρέος με την αγορά ομολόγων. Οι ΗΠΑ έχουν μια σχέση αγάπης-μίσους με την Κίνα. Οι αβυσσαλέες αμοιβές των εργαζομένων στην Κίνα, οι συνθήκες εργασίας και η έλλειψη περιβαλλοντικών περιορισμών είναι ένα μεγάλο όφελος για τις ΗΠΑ και άλλους δυτικούς μεταποιητικούς κατασκευαστές, που μεταφέρουν τις διαδικασίες παραγωγής εκεί, καθώς και για τον αχανή κλάδο του λιανεμπορίου, ο οποίος μπορεί να προμηθεύεται φτηνά αγαθά. Και οι ΗΠΑ βασίζονται τώρα στην Κίνα, στην Ιαπωνία και σε άλλες χώρες για τη στήριξη της οικονομίας τους. Αλλά η Κίνα δημιουργεί και προβλήματα. Δεν εκφοβίζεται εύκολα. Οι Κινέζοι έχουν αντισταθεί στους βαρβάρους για χιλιάδες χρόνια. Οταν οι ΗΠΑ κουνούν τη γροθιά τους προς τους Ευρωπαίους και τους λένε να σταματήσουν τις επιχειρηματικές συναλλαγές με το Ιράν, αυτοί συνήθως συμμορφώνονται. Η Κίνα δεν δίνει ιδιαίτερη προσοχή. Αυτό τρομάζει. Υπάρχει παρελθόν δημιουργίας φανταστικών κινεζικών απειλών και αυτό συνεχίζεται».

Βλέπεις την Κίνα να είναι σύντομα σε θέση να αποτελέσει απειλή για τα αμερικανικά παγκόσμια στρατηγικά συμφέροντα;

• «Μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, η Κίνα είναι η πιο επιφυλακτική στη χρήση της στρατιωτικής βίας, ακόμα και στις στρατιωτικές προετοιμασίες. Τόσο πολύ, ώστε κορυφαίοι Αμερικανοί στρατηγικοί αναλυτές να έχουν ζητήσει από την Κίνα να ηγηθεί ενός συνασπισμού ειρηνόφιλων εθνών, με στόχο την αντιμετώπιση του αμερικανικού επιθετικού μιλιταρισμού που φοβούνται ότι οδηγεί στον "τελικό αφανισμό" (Τζον Στέινμπρουνερ και Νάνσι Γκάλαχερ, στην απόλυτα έγκυρη επιθεώρηση της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών). Απ' αυτή την άποψη, υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις οποιασδήποτε σημαντικής αλλαγής στη συμπεριφορά της Κίνας. Αλλά, όπως είπα παραπάνω, η Κίνα δεν ακολουθεί διαταγές και παίρνει μέτρα για να αποκτήσει πρόσβαση στην ενέργεια και σε άλλους πόρους ανά τον κόσμο. Κι αυτό αποτελεί μια απειλή».

Οι ινδο-πακιστανικές σχέσεις αποτελούν σαφώς μια σημαντική πρόκληση για την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Είναι αυτή μια κατάσταση την οποία μπορούν να ελέγξουν οι ΗΠΑ;

• «Σε περιορισμένη έκταση. Και η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ρευστή. Υπάρχει σταθερά διατηρούμενη βία στο Κασμίρ -κρατική τρομοκρατία από την Ινδία, τρομοκράτες με βάση τους το Πακιστάν. Και συμβαίνουν πολύ πιο περίπλοκα πράγματα, όπως αποκάλυψαν οι πρόσφατες βομβιστικές επιθέσεις στη Βομβάη. Υπάρχουν επίσης πιθανοί τρόποι να μειωθούν οι εντάσεις. Ενας τέτοιος τρόπος είναι ένας προγραμματισμένος διασυνδετικός αγωγός που θα ξεκινά από το Ιράν και θα φθάνει στην Ινδία μέσω του Πακιστάν. Το Ιράν είναι η φυσική πηγή ενέργειας για την Ινδία. Πιθανώς, η απόφαση της Ουάσιγκτον να υπονομεύσει τη συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, επιτρέποντας πρόσβαση της Ινδίας στην πυρηνική τεχνολογία, να υποκινήθηκε εν μέρει από την ελπίδα να υπονομεύσει αυτή την επιλογή, φέρνοντας την Ινδία στο πλευρό της Ουάσιγκτον για την εκστρατεία ενάντια στο Ιράν. Μπορεί επίσης το ίδιο ζήτημα να έχει σχέση και με το Αφγανιστάν, όπου έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό συζήτηση για έναν αγωγό από το Τουρκμενιστάν μέσω του Αφγανιστάν προς το Πακιστάν και έπειτα στην Ινδία. Μπορεί να μην παίζει πραγματικά αυτό το σενάριο, αλλά βρίσκεται ενδεχομένως στο παρασκήνιο. Το "μεγάλο παιχνίδι" της διπλωματίας του 19ου αιώνα είναι ζωντανό και κρατάει καλά».

Κατά τη διάρκεια των δολοφονικών ισραηλινών επιθέσεων στη Γάζα, ο Ομπάμα παρέμεινε σιωπηλός με την πρόφαση ότι ο Τζορτζ Μπους ήταν ακόμα πρόεδρος των ΗΠΑ - αν και όπως σχολίασες από την πρώτη στιγμή, το γεγονός αυτό δεν απέτρεψε τον Ομπάμα από το να μιλήσει δημοσίως για άλλα θέματα. Τώρα όμως βρίσκεται στον Λευκό Οίκο εδώ και ενάμιση μήνα και η μόνη σημαντική χειρονομία που έχει κάνει ήταν μια κίνηση δημόσιων σχέσεων, όπου προσπάθησε να πλησιάσει τους μουσουλμάνους στη Μέση Ανατολή μέσω μιας τηλεοπτικής συνέντευξης, δηλώνοντας απλά ότι οι ΗΠΑ δεν είναι εχθρός τους. Υπάρχει ελπίδα να πιστεύουμε ότι η κυβέρνηση Ομπάμα θα μπορούσε να κάνει κάποια σημαντικά βήματα προς τη βελτίωση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης και να φέρει πιο κοντά τη λύση της συνύπαρξης δύο κρατών;

Οι «δεσμοί» ΗΠΑ-Ισραήλ

• «Η τηλεοπτική συνέντευξη ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος κενή οποιουδήποτε ουσιαστικού περιεχομένου και μόνο δήλωση εξωτερικής πολιτικής δεν ήταν. Η αφορμή ήταν η ανακοίνωση ότι ο Τζορτζ Μίτσελ θα ήταν ο απεσταλμένος του για τη Μέση Ανατολή -μια καλή επιλογή αν επιτραπεί στον Μίτσελ ελευθερία κινήσεων. Ο Ομπάμα επανέλαβε κοινότοπα ότι η πρωταρχική του ανησυχία είναι η ασφάλεια του Ισραήλ, αλλά ανέφερε μια πρόταση που βρήκε εποικοδομητική: το σχέδιο ειρήνης του Αραβικού Συνδέσμου. Εγκωμίασε την επισήμανση του σχεδίου για την ανάγκη προσοχής για την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ, και πίεσε τα αραβικά κράτη να πορευτούν πάνω σ' αυτό το δρόμο».

Ο Ομπάμα είναι ευφυές άτομο και αναμφίβολα γνωρίζει ότι παραποιούσε σοβαρά το σχέδιο του Αραβικού Συνδέσμου. Το σχέδιο απαιτεί την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ, αλλά μόνο αφού έχει καθιερωθεί η συνύπαρξη των δύο κρατών, μια πρόταση που εξασφαλίζει διεθνή συναίνεση, αλλά εμποδίζεται η πραγματοποίησή της από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ εδώ και 30 χρόνια. Με το πετσόκομμα του κεντρικού περιεχομένου του σχεδίου του Αραβικού Συνδέσμου, ο Ομπάμα καθιστούσε σαφές ότι σκοπεύει να διατηρήσει την αμερικανική απόρριψη της πρότασης. Φυσικά συνεχίζει επίσης να παρέχει πλήρη στήριξη προς το Ισραήλ για τη χρήση βίας στη Γάζα και τη Δυτική Οχθη και προς την τακτική του Ισραήλ να κάνει ό,τι θέλει στη Δυτική Οχθη, αφήνοντας τους Παλαιστίνιους διεσπαρμένους και δίχως ελπίδα. Ολα αυτά είναι αυστηρά παράνομα και σίγουρα το γνωρίζει αυτό ο Ομπάμα (όπως και το Ισραήλ). Η χρήση των αμερικανικών όπλων από το Ισραήλ είναι παράνομη ακόμα και βάσει του αμερικανικού νόμου. Αλλά αυτές είναι περιθωριακές εκτιμήσεις για κράτη που λειτουργούν εκτός νόμου και στα οποία οι άνθρωποι της γνώσης είναι τόσο κομφορμιστές ώστε να μη θέτουν δυσάρεστες ερωτήσεις προς την εξουσία.

• «Δυστυχώς, δεν νομίζω ότι θα υπάρξουν αλλαγές στο Παλαιστινιακό. Είναι ενδεικτικό το ότι οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί στη Γάζα ακόμα συνεχίζονται».

Σε πολλούς κύκλους κυριαρχεί η εντύπωση ότι το ισραηλινό λόμπι ελέγχει την αμερικανική εξωτερική πολιτική στη Μέση Ανατολή. Είναι η δύναμη του ισραηλινού λόμπι τόσο ισχυρή που να μπορεί να έχει εξουσία πάνω σε μια υπερδύναμη;

• «Ο φίλος μου ο Γκίλμπερτ Ατσκαρ, ένας διακεκριμένος ειδικός για τη Μέση Ανατολή και τις διεθνείς σχέσεις γενικότερα, περιγράφει αυτή την ιδέα ως "φαντασμαγορική". Σωστά. Δεν είναι το ισραηλινό λόμπι που εκφοβίζει τη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας των ΗΠΑ ώστε να επεκτείνει τις επενδύσεις της στο Ισραήλ ή αυτό που στρίβει το μπράτσο βραχίονα της αμερικανικής κυβέρνησης ώστε να προσφέρει στο Ισραήλ προμήθειες που αργότερα θα χρησιμοποιηθούν για (αμερικανικές) στρατιωτικές επιχειρήσεις και που θα διαμορφώσουν στενότερες στρατιωτικές και μυστικών υπηρεσιών σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ισραήλ.

• Οταν οι στόχοι του ισραηλινού λόμπι προσαρμόζονται με τις στρατηγικές και τα οικονομικά συμφέροντα των ΗΠΑ, τότε περνάει το δικό του: η συντριβή των Παλαιστίνιων, παραδείγματος χάριν, είναι ένα θέμα που λίγο απασχολεί την αμερικανική κρατικο-εταιρική εξουσία. Οταν οι στόχοι αποκλίνουν, όπως συχνά συμβαίνει, το ισραηλινό λόμπι γρήγορα εξαφανίζεται από το προσκήνιο, γνωρίζοντας πως δεν θα ήταν προς όφελός του να έρθει σε αντιπαράθεση με μια αυθεντική δύναμη. Ενα από τα πολλά τέτοια παραδείγματα σημειώθηκε το περασμένο καλοκαίρι, στη μέση της προεδρικής εκστρατείας, όταν υποτίθεται ότι η δύναμη του ισραηλινού λόμπι είναι στην αιχμή της. Επειτα από οδηγίες του Ισραήλ, το λόμπι εργάστηκε σκληρά για να προτρέψει το αμερικανικό Κογκρέσο να ψηφίσει το νομοσχέδιο 362, το οποίο ουσιαστικά απαιτούσε τον αποκλεισμό του Ιράν, μια ξεκάθαρη πράξη πολέμου. Κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν αρκετές ψήφους, αλλά όταν η κυβέρνηση του Μπους κατέστησε σαφές, σιωπηλά, ότι δεν επιθυμούσε να συρθεί σε έναν πόλεμο εξαιτίας του Ισραήλ, το όλο θέμα -και μαζί του το ισραηλινό λόμπι- απλά εξαφανίστηκε».

Συμφωνώ απόλυτα με την ανάλυσή σου, αλλά περίμενα πως θα παραδεχόσουν ότι το ισραηλινό λόμπι είναι αρκετά ισχυρό, πέραν της όποιας οικονομικής και πολιτικής επιρροής διαθέτει, στο βαθμό που κριτικές ενάντια στο Ισραήλ προκαλούν υστερικές αντιδράσεις στις ΗΠΑ και εσύ ο ίδιος βέβαια έχει βρεθείς για πολλά χρόνια στο στόχαστρο και στο μένος τρελών σιωνιστών. Πούη αποδίδουμε αυτά τα άυλα στοιχεία επιρροής και δύναμης εκ μέρους του ισραηλινού λόμπι πάνω στην αμερικανική κοινή γνώμη;

• «Ολα αυτά είναι αλήθεια, εν τούτοις ισχύουν πολύ λιγότερο κατά τα τελευταία χρόνια. Δεν έχουν ουσιαστική δύναμη και επιρροή πάνω στην κοινή γνώμη. Αριθμητικά, η μεγαλύτερη στήριξη για τις ισραηλινές ενέργειες είναι μακράν ανεξάρτητη από το ισραηλινό λόμπι και προέρχεται από τις χριστιανικές θρησκευτικά φονταμενταλιστικές οργανώσεις. Ο βρετανικός και ο αμερικανικός σιωνισμός προπορεύεται της εξέλιξης του σιωνιστικού κινήματος και βασίζεται σε θεόσταλτες ερμηνείες των βιβλικών προφητειών. Ο πληθυσμός, κατά ένα μεγάλο μέρος, υποστηρίζει την ιδέα της συνύπαρξης δυο κρατών, αναμφίβολα δίχως να γνωρίζει ότι οι ΗΠΑ την εμποδίζουν μονομερώς. Ανάμεσα στα μορφωμένα τμήματα της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των Εβραίων διανοούμενων, υπήρξε πολύ λίγο ενδιαφέρον για το Ισραήλ πριν από τη μεγάλη στρατιωτική του νίκη το 1967, που ουσιαστικά καθιέρωσε την αμερικανο-ισραηλινή συμμαχία. Αυτό οδήγησε σε έναν σημαντικό ρομαντικό δεσμό με το Ισραήλ εκ μέρους των διανοούμενων. Η στρατιωτική ανδρεία του Ισραήλ και η αμερικανο-ισραηλινή συμμαχία παρείχαν έναν ακαταμάχητο πειρασμό να συνδυαστεί η υποστήριξη για την Ουάσιγκτον με τη λατρεία της δύναμης και των ανθρωπιστικών προφάσεων. Αυτό είναι ένα μεγάλο μέρος των αιτίων της υστερίας που περιγράφεις. Αλλά για να βάλουμε το πράγμα στις σωστές του διαστάσεις, οι αντιδράσεις στην κριτική των αμερικανικών εγκλημάτων είναι τουλάχιστον το ίδιο άγριες, συχνά πολύ περισσότερο πιο άγριες. Εάν μετρήσω τις απειλές θανάτου που έχω δεχθεί όλα αυτά τα χρόνια, ή τις άγριες φραστικές επιθέσεις εναντίον μου σε εφημερίδες και περιοδικά, το Ισραήλ απέχει πολύ από το να είναι ο κύριος λόγος. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται με κανέναν τρόπο μόνον στις ΗΠΑ. Παρά τη μεγάλη αυταπάτη που επικρατεί, η Δυτική Ευρώπη δεν είναι πολύ διαφορετική - αν και, φυσικά, είναι πιο ανεκτική στην κριτική των αμερικανικών ενεργειών. Τα εγκλήματα των άλλων τείνουν συνήθως να είναι ευπρόσδεκτα, προσφέροντας ευκαιρίες για να προβάλει κάποιος τις (δήθεν) δικές του βαθιές ηθικές δεσμεύσεις».

Η «σύμμαχος» Τουρκία

Η Τουρκία, πιθανώς έχοντας αντιληφθεί ότι μια θέση ως πλήρες μέλος της Ε.Ε. απέχει ακόμα μερικές δεκαετίες από το να γίνει πραγματικότητα, βρίσκεται στο στάδιο να ξετυλίγει μια νέα οθωμανική στρατηγική προς τη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. Θεωρείς ότι αυτή η στρατηγική θα αναπτυχθεί πιθανώς με τη συνεργασία των Ηνωμένων Πολιτειών ή με την αντίθεσή τους;

• «Η Τουρκία φυσικά είναι ένας πολύ σημαντικός σύμμαχος των ΗΠΑ, σε τόσο μεγάλο βαθμό έτσι ώστε να μετατραπεί από την κυβέρνηση του Κλίντον ως η μεγαλύτερη χώρα-αποδέκτης αμερικανικών όπλων (μετά το Ισραήλ και την Αίγυπτο, που αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία). Ο Κλίντον προσέφερε τεράστιο στρατιωτικό εξοπλισμό στην Τουρκία για να τη βοηθήσει να πραγματοποιήσει μια απέραντη εκστρατεία δολοφονίας, καταστροφής και τρόμου ενάντια στην κουρδική μειονότητά της. Η Τουρκία είναι επίσης σημαντικός σύμμαχος του Ισραήλ από το 1958, μέρος μιας γενικής συμμαχίας μη αραβικών κρατών, κάτω από την αμερικανική αιγίδα, με στόχο τον έλεγχο σημαντικών πηγών ενέργειας στον κόσμο, προστατεύοντας τους κυβερνώντες δικτάτορες από αυτό που αποκαλούν "ριζοσπαστικό εθνικισμό" ένας ευφημισμός για τους λαούς. Οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις έχουν μερικές φορές εισέλθει σε κρίση. Αυτό συνέβη στην περίπτωση της περιόδου όπου οι ΗΠΑ προετοιμάζονταν για την εισβολή στο Ιράκ και η τουρκική κυβέρνηση, υποκύπτοντας στη θέληση του 95% του πληθυσμού της, αρνήθηκε να συμμαχήσει. Αυτή η στάση προκάλεσε οργή στις ΗΠΑ. Ο Πολ Γούλφοβιτς απεστάλη για να διατάξει την ανυπάκουη κυβέρνηση να διορθώσει τους κακούς τρόπους της, να ζητήσει συγγνώμη από τις ΗΠΑ και να αναγνωρίσει ότι το καθήκον της είναι να βοηθάει τις ΗΠΑ. Αυτά τα ευρέως δημοσιοποιημένα γεγονότα σε καμία περίπτωση δεν υπονόμευσαν τη φήμη του Γούλφοβιτς στα φιλελεύθερα μέσα ενημέρωσης ως "ιδεαλιστή" της κυβέρνησης Μπους, πλήρως στρατευμένου στην προώθηση της δημοκρατίας. Οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας είναι σήμερα επίσης κάπως τεταμένες, αν και η συμμαχία διατηρείται σε ισχύ. Η Τουρκία έχει αρκετά φυσικές πιθανές σχέσεις με το Ιράν και την Κεντρική Ασία και μπορεί να τις επιδιώξει στο μέγιστο δυνατό βαθμό, αυξάνοντας ίσως πάλι τις εντάσεις με την Ουάσιγκτον. Αλλά κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να είναι πάρα πολύ πιθανό να συμβεί στη δεδομένη στιγμή. Αντιθέτως, προβλέπω να γίνουν προσπάθειες στενότερης προσέγγισης των ΗΠΑ προς την Τουρκία για να παίξει ακόμα σημαντικότερο ρόλο στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία».

Στην πρώτη ομιλία του προς το αμερικανικό έθνος, ο Ομπάμα μίλησε για «την ώρα της απόδοσης λογαριασμού» και έκανε λόγο για «σταυροδρόμι της Ιστορίας». Συνοψίζοντας όλα όσα ειπώθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των συζητήσεων, προβλέπεις μια νέα αμερικανική εποχή στον ορίζοντα;

• «Δεν υπάρχει καμία σοβαρή ένδειξη οποιασδήποτε μεγάλης κλίμακας αλλαγής. Αλλά ολόκληρη η παγκόσμια κατάσταση είναι πολύ λεπτή και είναι ασαφές πώς θα αντιδράσουν οι λαϊκές δυνάμεις κάτω από την πίεση πολύ σοβαρών κρίσεων. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο την τρέχουσα οικονομική κρίση, η οποία είναι πολύ σοβαρή και μπορεί να αποδειχθεί πολύ χειρότερη απ' ό,τι ήδη θεωρούμε ότι είναι, αλλά και τις πραγματικές απειλές προς την ίδια την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, όπως οι απειλές από τα πυρηνικά όπλα και την περιβαλλοντική καταστροφή. Ή ακόμα και από την κρίση της δυσλειτουργικής δημοκρατίας. Στις ΗΠΑ, παραδείγματος χάριν, το 80% του πληθυσμού θεωρεί ότι η κυβέρνηση λειτουργεί για τους "λίγους και τα ειδικά συμφέροντα", όχι για το λαό, και υπάρχουν πολύ πιο ριζοσπαστικά αντι-εταιρικά κινήματα και τάσεις που υποβόσκουν σήμερα στην κοινωνία.

Η πρόβλεψη για τις ανθρώπινες υποθέσεις ήταν πάντα ένα πολύ αβέβαιο θέμα. Το ίδιο ισχύει και σήμερα». *

• Του ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 14/03/2009

Συζητήσεις με τον Νόαμ Τσόμσκι: Αμερικανική οικονομία και διεθνής κρίση

• Οι συζητήσεις με τον Νόαμ Τσόμσκι, που ακολουθούν, ολοκληρώθηκαν την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου και θα δημοσιευθούν σε τρία μέρη. Το α' μέρος περιστρέφεται γύρω από εξελίξεις στη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία και πολιτική, το β' μέρος είναι αφιερωμένο στην οικονομική κρίση και το γ' μέρος στις διεθνείς σχέσεις και την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Ο Νόαμ Τσόμσκι είναι ομότιμος καθηγητής Ινστιτούτου στο ΜΙΤ και κατά γενική ομολογία «ο μεγαλύτερος διανοούμενος εν ζωή στον κόσμο» («New York Times»). Εχει δημοσιεύσει περίπου 40 βιβλία στον τομέα της γλωσσολογίας και πάνω από 70 βιβλία και άνω από 2.000 άρθρα σε θέματα πολιτικής και κοινωνικής φύσεως, με το όνομά του να συγκαταλέγεται στα πρώτα δέκα ονόματα με τις περισσότερες παραπομπές: Μαρξ, Λένιν, Σέξπιρ, Αριστοτέλης, Βίβλος, Πλάτωνας, Φρόιντ, Τσόμσκι, Χέγκελ και Κικέρων.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα που απασχολεί σήμερα τις Ηνωμένες Πολιτείες αλλά και το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου είναι η οικονομική κρίση. Πώς αξιολογείς την οικονομική κατάσταση και ποια θεωρείς ότι είναι τα αίτια της κρίσης; Νομίζεις ότι βαδίζουμε προς άλλη μια Μεγάλη Υφεση;

«Οτι η κρίση είναι βαθιά δεν αμφισβητείται. Κανείς όμως δεν γνωρίζει πόσο βαθιά. Να ένα σημερινό παράδειγμα του βάθους της κρίσης: Για πρώτη φορά από το 1938, η General Electric μείωσε το μέρισμά της. Αλλο ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η ανακοίνωση της Ιαπωνίας ότι η βιομηχανική της παραγωγή έχει υποστεί την πιο απότομη πτώση από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ισως τα οικονομικά πακέτα ενίσχυσης, μαζί με τη διάσωση των τραπεζών και τις επιμέρους εθνικοποιήσεις, να επιβραδύνουν την πτώση και να αντιστρέψουν σύντομα την πορεία της οικονομίας, όπως ακριβώς προέβλεψε εν μέρει ο επικεφαλής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ. Αλλά κανείς δεν μπορεί να πει τίποτα με βεβαιότητα.

Το άμεσο αίτιο της κρίσης είναι η φούσκα των στεγαστικών, που βασιζόταν ουσιαστικά σε πολύ επικίνδυνα ενυπόθηκα δάνεια μαζί με εξωτικά χρηματοοικονομικά εργαλεία που επινοήθηκαν για να μοιράσουν το ρίσκο, οδηγώντας σε τέτοια πολυπλοκότητα που λίγοι καταλαβαίνουν ποιος χρωστάει τι και σε ποιον. Οι πιο θεμελιώδεις λόγοι για την κρίση έχουν να κάνουν με τις βασικές ανεπάρκειες της αγοράς. Εάν εσύ και εγώ συμφωνήσουμε σχετικά με κάποια συναλλαγή (ας πούμε ότι μου πουλάς ένα αυτοκίνητο), μπορούμε να κάνουμε μια καλή συμφωνία για τους δυο μας, αλλά δεν λαμβάνουμε υπόψη την επίδραση που έχει αυτή η συναλλαγή σε άλλους (ρύπανση, κυκλοφοριακή συμφόρηση, αύξηση στην τιμή της βενζίνης κ.λπ.). Αυτές οι "εξωτερικότητες", όπως αποκαλούνται, μπορούν να είναι πολύ μεγάλες. Στην περίπτωση των χρηματοοικονομικών οργανισμών, η επίπτωση είναι να κοστολογηθεί υπερβολικά χαμηλά το ρίσκο με το να αγνοηθεί ο "συστημικός κίνδυνος". Κατά συνέπεια, εάν η Goldman Sachs δανείσει χρήματα, θα λάβει υπόψη εάν είναι καλή η διοίκησή της και το πιθανό ρίσκο που μπορεί να έχει για την εταιρεία αν ο δανειολήπτης δεν μπορεί να ξεπληρώσει το δάνειό του, αλλά δεν αξιολογεί το ρίσκο του χρηματοπιστωτικού συστήματος στο σύνολό του. Το αποτέλεσμα είναι να υποβαθμίζεται υπερβολικά ο κίνδυνος. Υπάρχει πάρα πολύ μεγάλος κίνδυνος για μια υγιή οικονομία. Αυτός μπορεί σε γενικές γραμμές να ελεγχθεί με υγιείς ρυθμίσεις, αλλά η χρηματοκεφαλαιοποίηση της οικονομίας έχει συνοδευτεί από τη μανία της άρσης των ελέγχων που βασίζονται στις θεολογικές έννοιες των "αποδοτικών αγορών" και της "ορθολογικής επιλογής". Οπως έχουν πολλοί παρατηρήσει, αρκετοί από τους ανθρώπους που φέρουν αρχική ευθύνη γι' αυτές τις καταστρεπτικές πολιτικές έχουν επιλεχτεί τώρα ως κορυφαίοι σύμβουλοι της οικονομικής πολιτικής του Obama (Larry Summers, Tim Geithner και άλλοι). Ο Alan Greenspan, ο μεγάλος ήρωας των χρηματαγορών πριν από μερικά χρόνια, έχει διακριτικά παραδεχθεί τώρα ότι δεν κατανοούσε πώς λειτουργούσαν οι αγορές - -κάτι που είναι αρκετά εντυπωσιακό.

Υπάρχουν επίσης άλλα εργαλεία που οδηγούν στην υποτιμημένη κοστολόγηση του ρίσκου. Οι κρατικοί κανόνες για την εταιρική διακυβέρνηση παρέχουν διεστραμμένα κίνητρα: οι διευθυντές των μεγάλων εταιρειών ανταμείβονται με φοβερά υψηλά ποσά για τη λήψη βραχυπρόθεσμων ρίσκων και μπορούν να αφήσουν τα ερείπια σε κάποιον άλλον, πετώντας μακριά με τα "χρυσά τους αλεξίπτωτα" όταν έρθει η κατάρρευση.

Το αν τα καταπραϋντικά μέτρα που προτείνονται τώρα μπορούν να προσφέρουν μια βραχυπρόθεσμη θεραπεία είναι ασαφές. Αλλά τα πιο μακροπρόθεσμα προβλήματα δεν έχουν ακόμα εξεταστεί».

«Ο... υπαρκτός καπιταλισμός»

Γίνεται πολύς λόγος για επιστροφή στον κεϊνσιανισμό. Ξέρω ότι διαφωνείς με αυτή την άποψη και θα ήθελα να τη σχολιάσεις, καθώς και το αν αυτή η κρίση έχει αποκαλύψει, για άλλη μία φορά, ότι ο καπιταλισμός είναι ένα παρασιτικό σύστημα.

«Ο κόσμος μιλάει για επιστροφή στον κεϊνσιανισμό, αλλά αυτό είναι εξαιτίας μιας συστηματικής άρνησης να δώσει σημασία στον τρόπο με τον οποίον λειτουργεί η αναπτυγμένη καπιταλιστική οικονομία. Ακούγονται ουρλιαχτά από πολλούς ιδιαίτερα συντηρητικούς για την "κοινωνικοποίηση" της οικονομίας με τη διάσωση των χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Ναι, εν μέρει γίνεται αυτό, αλλά είναι το κερασάκι στην τούρτα.

Ο "υπαρκτός καπιταλισμός" απέχει πολύ από τον αγνό καπιταλισμό της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας και της καταναλωτικής επιλογής -τουλάχιστον στις πλούσιες και ισχυρές χώρες. Στις ΗΠΑ, η προηγμένη οικονομία στηρίζεται ζωτικά από έναν δυναμικό κρατικό τομέα για την κοινωνικοποίηση του κόστους και του ρίσκου, ενώ ιδιωτικοποιεί το επακόλουθο κέρδος -και το "επακόλουθο" μπορεί να είναι χρονικά πολύ μακριά. Στην περίπτωση του πυρήνα της σύγχρονης οικονομίας υψηλής τεχνολογίας, δηλαδή των υπολογιστών και του Διαδικτύου, το επακόλουθο κέρδος ήταν δεκαετίες μακριά. Υπάρχει μια μεγάλη μυθολογία που πρέπει να αποδομηθεί αν είναι να αντιμετωπίσουμε στα σοβαρά τα θέματα της οικονομίας.

Οι υπαρκτές κρατικές καπιταλιστικές οικονομίες είναι πράγματι "παρασιτικές" για το κοινό, με τον τρόπο που μόλις υπογραμμίστηκε, αλλά και με άλλους τρόπους, όπως διασώσεις (που είναι πολύ κοινά φαινόμενα στο βιομηχανικό σύστημα), υψηλά προστατευτικά μέτρα που εγγυώνται δικαιώματα μονοπωλιακής τιμολόγησης στις κρατικά επιδοτούμενες εταιρείες και άλλα πολλά εργαλεία».

Το αμερικανικό χρέος είναι ήδη εκτός ελέγχου και το οικονομικό σχέδιο ενίσχυσης του Ομπάμα θα βουλιάξει τις ΗΠΑ ακόμα βαθύτερα στο χρέος. Ποιος μπορεί να είναι ο αντίκτυπος του υπέρογκου χρέους στην αμερικανική οικονομία, στο δολάριο και στην εμπιστοσύνη των διεθνών επενδυτών;

«Κανένας δεν ξέρει πραγματικά. Το χρέος ήταν πολύ υψηλότερο στο παρελθόν, ιδιαίτερα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά αυτό ξεπεράστηκε χάρη στην ξεχωριστή οικονομική ανάπτυξη που έλαβε χώρα κάτω από μια ημι-κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία. Εάν τα σημερινά κρατικά πακέτα οικονομικής ενίσχυσης οδηγήσουν σε σταθερή οικονομική ανάπτυξη, το χρέος θα μπορούσε να ελεγχθεί. Και υπάρχουν και άλλα εργαλεία, όπως ο πληθωρισμός. Αλλά όλα τα υπόλοιπα μπορεί να είναι μόνον εικασίες. Οι κύριοι χρηματοδότες -πρωτίστως η Κίνα, η Ιαπωνία και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες- μπορεί να αποφασίσουν να στρέψουν τα κεφάλαιά τους αλλού για υψηλότερα κέρδη. Υπάρχουν όμως λίγα σημάδια τέτοιων εξελίξεων και δεν είναι πολύ πιθανόν να συμβούν. Οι χρηματοδότες έχουν όφελος με το να στηρίξουν την καταναλωτική οικονομία των ΗΠΑ για τις δικές τους εξαγωγές. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να γίνουν ασφαλείς προβλέψεις, αλλά φαίνεται ξεκάθαρα ότι ολόκληρη η διεθνής οικονομία βρίσκεται σε μια επικίνδυνη κατάσταση».

• Τα πλεονεκτήματα των ΗΠΑ

Πιστεύεις, σε αντίθεση με πολλούς άλλους, ότι οι ΗΠΑ θα παραμείνουν μια παγκόσμια οικονομική, πολιτική και φυσικά στρατιωτική υπερδύναμη ακόμα και μετά την τρέχουσα κρίση. Συμφωνώ μαζί σου, δεδομένου ότι οι οικονομίες του υπόλοιπου κόσμου όχι μόνο δεν είναι σε οποιαδήποτε θέση να αμφισβητήσουν την ηγεμονία της Αμερικής, αλλά βλέπουν τις ΗΠΑ ως τη μοναδική χώρα που μπορεί να σώσει την παγκόσμια οικονομία. Ποια θεωρείς ότι είναι τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα του αμερικανικού καπιταλισμού έναντι της οικονομίας της Ε.Ε. και των οικονομιών των πρόσφατα αναπτυσσόμενων χωρών στην Ασία;

«Η τρέχουσα κρίση, σε μεγάλο βαθμό, δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ, αλλά οι σημαντικοί ανταγωνιστές τους -η Ευρώπη και η Ιαπωνία- έχουν πληγεί βαθύτερα και οι ΗΠΑ παραμένουν η πρώτη επιλογή για τους επενδυτές, που ψάχνουν για ασφάλεια σε μια εποχή κρίσης. Τα πλεονεκτήματα των ΗΠΑ είναι σημαντικά. Εχουν εκτενείς εσωτερικούς πόρους. Εχουν μια ενοποιημένη οικονομία, κι αυτό είναι ένα σημαντικό γεγονός. Μέχρι τον εμφύλιο πόλεμο (1861), η φράση "Ηνωμένες Πολιτείες" ήταν στον πληθυντικό (όπως είναι ακόμα στις ευρωπαϊκές γλώσσες). Αλλά από τότε η φράση είναι στον ενικό, στα τυπικά αγγλικά. Οι πολιτικές που σχεδιάζονται στην Ουάσιγκτον από τις κρατικές αρχές και το μεγάλο κεφάλαιο ισχύουν για ολόκληρη τη χώρα. Αυτό είναι κάτι πολύ πιο δύσκολο να γίνει στην Ευρώπη. Η εφημερίδα "Financial Times" έγραφε (26 Φεβρουαρίου) ότι η ομάδα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μόλις παρουσίασε μια έκθεση λέγοντας ότι "η Ευρώπη χρειάζεται νέους οργανισμούς για να ελέγχει το συστημικό ρίσκο και να συντονίζει την εποπτεία των χρηματοοικονομικών οργανισμών σε όλο το γεωγραφικό εύρος όπου ασκεί εποπτεία", αν και η ομάδα εργασίας, υπό την προεδρία ενός Γάλλου, πρώην κεντρικού τραπεζίτη, "απείχε πολύ από το να εισηγηθεί έναν ενιαίο ευρωπαϊκό φύλακα" -κάτι που οι ΗΠΑ μπορούν να έχουν όποια στιγμή θέλουν. Για την Ευρώπη, δήλωσε ο επικεφαλής της ομάδας εργασίας, αυτό θα ήταν "μια σχεδόν ακατόρθωτη αποστολή". Οι "Financial Times" περιγράφουν έναν τέτοιο στόχο ως "πολιτικά ανέφικτο", "ένα βήμα πάρα πολύ μακριά για πολλά κράτη-μέλη απρόθυμα να παραχωρήσουν εξουσία σε αυτόν τον τομέα". Υπάρχουν πολλά άλλα πλεονεκτήματα στην ενότητα που διαθέτουν οι ΗΠΑ. Μερικές από τις πιο επιβλαβείς επιπτώσεις της ευρωπαϊκής ανικανότητας για συντονισμό αντιδράσεων στην τρέχουσα κρίση εξετάζονται από τον Daniel Gros στην επιθεώρηση Current History (Μάρτης 2009).

Οι ιστορικές ρίζες αυτών των διαφορών μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ είναι γνωστές. Αιώνες άγριας σύγκρουσης επέβαλαν ένα σύστημα εθνών-κρατών στην Ευρώπη, και η εμπειρία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου έπεισε τους Ευρωπαίους ότι πρέπει να εγκαταλείψουν το παραδοσιακό τους άθλημα, να σφάζει ο ένας τον άλλον, αφού η επόμενη δοκιμή θα ήταν η τελευταία. Ετσι έχουμε αυτό που οι πολιτικοί επιστήμονες αρέσκονται να αποκαλούν "μια δημοκρατική ειρήνη", αν και κάθε άλλο παρά ξεκάθαρο είναι το ποια σχέση έχει η δημοκρατία με όλο αυτό. Αντίθετα, οι ΗΠΑ είναι ένα αποικιακό κράτος αποίκων, που εξολόθρευσαν τον γηγενή πληθυσμό και μετέφεραν όσους απέμειναν σε δημόσιες εκτάσεις παραχωρημένες αποκλειστικά για αυτούς, κατέκτησε το μισό Μεξικό και ύστερα επεκτάθηκε πολύ πιο πέρα. Πολύ περισσότερο απ' ό,τι στην Ευρώπη, η πλούσια εσωτερική ποικιλομορφία καταστράφηκε. Ο εμφύλιος πόλεμος παγίωσε την κεντρική εξουσία και την ομοιομορφία και σε άλλους τομείς: εθνική γλώσσα, πολιτιστικά σχέδια, τεράστια κρατικά-εταιρικά προγράμματα κοινωνικής μηχανικής όπως την προαστικοποίηση της κοινωνίας, ογκώδεις κεντρικές επιχορηγήσεις της προηγμένης βιομηχανίας στην έρευνα και την ανάπτυξη κ.ο.κ.

Οι νέες αναπτυσσόμενες οικονομίες στην Ασία έχουν απίστευτα εσωτερικά προβλήματα, τα περισσότερα από τα οποία είναι άγνωστα στη Δύση. Ξέρουμε περισσότερα για την Ινδία απ' ό,τι για την Κίνα, επειδή η Ινδία είναι πιο ανοικτή κοινωνία. Υπάρχουν λόγοι για τους οποίους η Ινδία ταξινομείται στην 128η θέση στον Ανθρώπινο Δείκτη Ανάπτυξης (περίπου εκεί όπου ήταν πριν από τις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις). Η Κίνα είναι στην 88η θέση και θα μπορούσε να ήταν πολύ χαμηλότερα, αν περισσότερα πράγματα ήταν γνωστά για αυτήν. Ολα αυτά απλά ξύνουν την επιφάνεια. Στο 18ο αιώνα, η Κίνα και η Ινδία ήταν τα εμπορικά και βιομηχανικά κέντρα του κόσμου, με περίπλοκα συστήματα αγοράς, προηγμένα επίπεδα υγείας κ.ο.κ. Αλλά η ιμπεριαλιστική κατάκτηση και οι οικονομικές πολιτικές (κρατική παρέμβαση για τους πλούσιους, ελεύθερες αγορές χωμένες με το ζόρι στο λαρύγγι των φτωχών), τις άφησαν σε άθλιες συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μοναδική χώρα του Νότου που αναπτύχθηκε ήταν η Ιαπωνία, μια χώρα που δεν αποικίστηκε. Ο συσχετισμός δεν είναι τυχαίος».

• Εναλλακτική ανάπτυξη

Θα μπορούσε η σημερινή κρίση να προσφέρει ευκαιρίες για εναλλακτικές αναπτυξιακές πολιτικές ανά τον κόσμο;

«Αυτό ήδη συμβαίνει. Μια από τις πιο συναρπαστικές περιοχές του κόσμου είναι η Νότια Αμερική. Για τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν υπάρξει αρκετά ενδιαφέρουσες και σημαντικές κινήσεις με στόχο την ανεξαρτησία από την Ουάσιγκτον. Πρώτη φορά βλέπουμε τέτοιες εξελίξεις από την εποχή των ισπανικών και πορτογαλικών κατακτήσεων. Αυτές οι εξελίξεις περιλαμβάνουν βήματα προς μια οικονομική ενοποίηση της Νότιας Αμερικής, η οποία είναι ιστορικά και πολιτικά πολύ σημαντική και έχει ήδη ξεκινήσει να εξετάζει τα τεράστια εσωτερικά προβλήματα της περιοχής. Υπάρχει μια νέα Τράπεζα του Νότου, που εδρεύει στο Καράκας, η οποία δεν έχει ακόμα πραγματικά απογειωθεί, αλλά έχει προοπτικές και υποστηρίζεται επίσης από άλλες χώρες. Το MERCOSUR είναι μια ζώνη εμπορικών συναλλαγών του Νότου. Πριν από μερικούς μήνες, ένας νέος οργανισμός αναπτύχθηκε, η Ενωση των Νότιων Αμερικανικών Δημοκρατιών, ο οποίος έχει ήδη αρχίσει να αποφέρει αποτελέσματα. Είναι τόσο αποτελεσματικός, που ούτε καν αναφέρεται στις ΗΠΑ, προφανώς επειδή είναι πολύ επικίνδυνος.

Υπάρχουν και άλλες σημαντικές εξελίξεις, στις σχέσεις μεταξύ Νότου-Νότου, όπως αυτές που αναπτύσσονται μεταξύ Βραζιλίας και Νότιας Αφρικής. Αυτή η εξέλιξη σπάει επίσης το ιμπεριαλιστικό μονοπώλιο, το αμερικανικό και δυτικό μονοπώλιο κυριαρχίας. Υπάρχει επίσης ο παράγοντας Κίνα. Το εμπόριο και οι επενδύσεις αυξάνονται κι αυτό προσφέρει νέες εναλλακτικές επιλογές και ευκαιρίες στη Νότια Αμερική.

Η τρέχουσα οικονομική κρίση προσφέρει ευκαιρίες για να διευρυνθούν οι εναλλακτικές προτάσεις ανάπτυξης, αλλά το ρεύμα θα μπορούσε να κινηθεί και προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η κρίση έχει φοβερές επιπτώσεις, πλήττει τους φτωχούς κι αυτό μπορεί να περιορίσει τις εναλλακτικές επιλογές τους. Αυτά είναι ζητήματα τα οποία πραγματικά θα εξαρτηθούν, για να δανειστώ τη φράση του Evo Morales, από το αν τα λαϊκά κινήματα πάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο της μοίρας τους. Αν το κάνουν, ναι, υπάρχουν ευκαιρίες». *

ΑΥΡΙΟ ΤΟ Γ' ΜΕΡΟΣ

• Του ΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/03/2009