Η πηγή της δυστυχίας

• Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, ΤΑ ΝΕΑ, 23/05/2009
  

• ΤΟ ΣΥΝΤΟΜΟ ΑΛΛΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΦΡΑΝΤΣ ΚΑΦΚΑ «ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ», ΠΟΥ ΔΙΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΟ ΠΑΙΧΤΗΚΕ ΩΣ ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΡΙΝ ΧΑΝΤΕΡ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ (ΓΙΑ ΤΗ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΑΥΤΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΘΑ ΓΡΑΨΩ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ), ΘΕΤΕΙ ΚΑΙ ΛΥΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟ ΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΠΟΥ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΥΧΝΑ ΚΑΙ, ΠΑΝΤΑ, ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΑ. ΚΑΙ ΕΤΕΘΗ ΚΥΡΙΩΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΑΡΒΙΝΟΥ, ΠΟΥ ΓΙΟΡΤΑΖΟΝΤΑΝ ΕΞΑΛΛΟΥ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΕΠΕΤΕΙΟΙ ΤΗΣ ΡΗΞΗΣ ΤΟΥ ΜΕ ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΔΟΓΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΧΙΛΙΑΔΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

• Παρ΄ όλο που η εξέλιξη των ειδών ως φιλοσοφικό πρόβλημα έχει τεθεί ήδη από τους προσωκρατικούς, αφού ο Αναξίμανδρος, ένας από τους πρώτους φυσικούς, υλοζωιστές φιλοσόφους της Ιωνίας περιέγραψε τη γένεση των όντων από το θαλάσσιο νερό και αναλυτικά κατέγραψε τις μεταλλάξεις τους και τις ομαδοποιήσεις τους σε αμφίβια, θηλαστικά και ωοτόκα, ύστερα πτηνά και τετράποδα και πάει λέγοντας, η αρχαία φιλοσοφία με τη μεσολάβηση της πλατωνικής μεταφυσικής και στη συνέχεια της χριστιανικής Γενέσεως απαξιώθηκαν στην αποθήκη της δοξογραφίας, έτσι ώστε και η πρώτη μεγάλη επανάσταση του Χέκελ (που απέδειξε πως η οντογένεση είναι ανακεφαλαίωση της φυλογένεσης, άρα μέσα σε κάθε ον υπάρχει εν πυκνώ η ιστορία της εξέλιξης και των μεταλλάξεών του) και κυρίως η πειραματική αποδεικτική πειθώ τού Δαρβίνου προκάλεσαν (και προκαλούν κυρίως στις χώρες όπου ανθεί ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός, ωκεάνιος και υπερατλαντικός!) μύριες όσες αντιδράσεις. Ως ερασιτέχνης επεμβαίνω στον χώρο αυτό. Σκοπός μου είναι να αντλήσω από την κοινή εμπειρία των επιστημονικών ανακαλύψεων για να εντοπίσω τις επιδράσεις τους στον χώρο του πολιτισμού, των τεχνών και των γραμμάτων. Και θα μείνω σε μερικά προσιτά στο μεγάλο αναγνωστικό κοινό αλλά και στο θεατρόφιλο παραδείγματα.

• Το έναυσμα νομίζω έδωσε η ανακάλυψη του Κάσπαρ Χάουζερ, του παιδιού λύκου ήδη στον 19ο αιώνα. Στην πρώτη προσέγγιση πρυτάνευσαν οι επιστημονικές ερμηνείες από φυσιολόγους και ψυχιάτρους ειδικούς. Η παρέμβαση όμως του Κίπλινγκ με το «Βιβλίο του Δάσους και του Μόγλη» έδωσε τροφή σε μιαν άλλη κυρίως ιδεολογική στροφή στο πρόβλημα.

• Ετέθη το πρόβλημα της εξέλιξης ως συνάρτηση του προβλήματος του πολιτισμού και της Παιδείας. Πέρα από τους υλικούς και άλλους όρους, που οδήγησαν τα ανώτερα θηλαστικά να κάνουν το άλμα και να εγκαινιάσουν την οδό προς τα ανθρωποειδή και εν τέλει στον άνθρωπο, εξετάστηκαν και οι όροι υποδοχής, οι μέθοδοι και οι διαδικασίες, οι περιβαλοντικές συνθήκες και οι επιλογές, τυχαίες ή σκόπιμες, που επιστρατεύθηκαν ώστε να λειτουργήσουν μηχανισμοί, σαν αυτούς που επινόησε ο Αριστοτέλης και τις ονόμασε εντελέχεια, δηλαδή εσωτερικές δυνάμει σκοπιμότητες που ωθούν τα πράγματα προς την τελική τους μορφή.

• Ο Κίπλινγκ, τώρα που εξετάζεται το έργο του και από τους κοινωνιολόγους, συναρτήσει και της πολιτικής του ένταξης και του ρόλου του, ως εκφραστή της ιδεολογίας, της αποικιοκρατίας, είδε στην ένταξη του λυκόπαιδου στον πολιτισμό τα ευεργετικά αποτελέσματα του εκπολιτισμού των πρωτογόνων με μεθόδους και αξίες του δυτικού μοντέλου ιδεών.

• Κάτι ανάλογο, χωρίς ίσως τόσο έντονη την πολιτική σκοπιμότητα θα μπορούσε να πει κανείς και για τη «Φωνή του Δάσους» του Τζακ Λόντον. Παράλληλα, οι επιστήμονες με κυρίαρχο το πείραμα του Παυλόφ, όμως και οι ανεστραμμένες αλλά στον ίδιο στόχο ταγμένες μέθοδοι των Αμερικανών με επιστέγασμα το πείραμα του Σκίνερ, θεμελιώνουν μια προσεχή εκπαίδευση βασιζόμενη στα εξαρτημένα αντανακλαστικά. Έτσι η κυρίαρχη άποψη έως τα μέσα του 20ού αιώνα είναι το θεώρημα πως ο άνθρωπος είναι απλώς ένας γυμνός πίθηκος, μια ντρεσαρισμένη και κατευθυνόμενη βάσει σχεδίου ενστικτώδης ύπαρξη που μεταποιεί εκούσα άκουσα την επιθυμία σε αξία!!

• Έτσι με τη συνδρομή από τη μια της μαρξιστικής θεωρίας του ιστορικού υλισμού που έθετε ως βάση της κοινωνικής συγκρότησης εκάστοτε τις οικονομικές συνθήκες και τους όρους παραγωγής και στη στέγη, στο εποικοδόμημα, άρα ως παρεπόμενα νομοτελειακά τα προϊόντα του πολιτισμού, και από την άλλη της φροϋδικής θεωρίας για την κυρίαρχη δύναμη της ζωής, τη γενετήσια ορμή, οι φιλόσοφοι και οι παιδαγωγοί των θεωριών της «Συμπεριφοράς» μαζί με τους «πραγματιστές», χωρίς να εξαιρούμε και τους οπαδούς της «δημιουργικής εξέλιξης» του Μπέρξον, καθόρισαν το πεδίο δράσης του 20ού αιώνα στην εκπαίδευση, άρα στους όρους, στις μεθόδους και στους μηχανισμούς παραγωγής «χρήσιμων» ανθρώπων.

Το κείμενο του Κάφκα είναι μια έξοχη λογοτεχνική εκδοχή της μαρξιστικής άποψης για την ιδεολογία ως πλαστή συνείδηση