Ένα ιερό τέρας

• Του Κώστα Γεωργουσόπουλου. ΤΑ ΝΕΑ: Δευτέρα 25 Μαΐου 2009

• Στην επιφυλλίδα του Σαββάτου προσπάθησα να διαβάσω τα υφάδια και τα στημόνια του κειμένου του Κάφκα «Ανακοίνωση /αναφορά στην Ακαδημία» ανατρέχοντας στα επιστημονικά και φιλολογικά παράλληλα της εξέλιξης του ανθρώπου

• Αποπειράθηκα να σχεδιάσω μια πρώτη διαγραφή του ηθικού υπόβαθρου του κειμένου αυτού, αφού είναι σαφές πως ο Κάφκα αισθάνεται πως η πορεία της ανθρωπότητας από τον ενστικτώδη βίο στον πνευματικό, τον λογικό και τον ηθικό είναι εκτός από επώδυνη και μοιραία, μια άλλη παγίδευση και ένας εγκλεισμός, μια γκετοποίηση σ΄ ένα ορθολογιστικό αλλά συνάμα και καταπιεστικό σύστημα ομογενοποίησης. Η μετάβαση του πιθήκου από την ελευθερία της φύσης στο κλουβί και από το κλουβί στις κοινωνικές συμβάσεις, συμβιβασμούς, δεσμεύσεις και ταπεινώσεις είναι μια συνεχής έκπτωση που συνεχίζει αέναα και κατά συρροή την πτώση των πρωτοπλάστων.

• Όμως συχνά η «πτώση» από τον ενστικτώδη, εδεμικό, βίο δεν είναι επιλογή του εδεμικού ανθρώπου αλλά έξωθεν. Ο πίθηκος του Κάφκα ενώ απολαμβάνει τον φυσικό του χώρο με τους ομοίους του διώκεται, πυροβολείται, αιχμαλωτίζεται και γίνεται αντικείμενο εκπαιδευτικής εξανθρώπισης. Άλλοι επέλεξαν το είδος και την ποιότητα του βίου που θα διάγει εφεξής. Το σύμβολο που κρύβεται πίσω από την ιστορία που αφηγείται ο εξανθρωπισμένος πίθηκος ενώπιον της Ακαδημίας Επιστημών μπορεί να λάβει πολλές και ποικίλες ερμηνείες. Έχει ειπωθεί πως ο Γερμανοεβραίος Τσέχος πολίτης Κάφκα αναφέρεται στις ταπεινώσεις με σκοπό την αφομοίωση του περιπλανώμενου Ιουδαίου.

• Θα μπορούσε σήμερα να δηλοί την καταπίεση που υφίσταται κάθε μετανάστης να προσαρμοστεί στα ήθη, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την ηθική και τα ιδεολογήματα μιας άλλης κοινωνικής συνθήκης. Υπάρχουν και τολμηρότεροι, που βλέπουν στην αλληγορία του Κάφκα μια προφητική για την εποχή του ανάλυση του μοντέλου σύνθλιψης και ομογενοποίησης που έφερε στις μέρες μας η Παγκοσμιοποίηση.

• Αλλά γιατί να πάει κανείς τόσο μακριά, όταν είναι βέβαιο πως σε κάθε εποχή τη διαδικασία συμμόρφωσης του ανθρώπου έχει αναλάβει με «έξοχα» αποτελέσματα η Εκπαίδευση. Ο Κάφκα στην «ανακοίνωσή» του αναφέρει πως ο πίθηκός του μέσα στο κλουβί, αντικείμενο της περιέργειας των ανθρώπων που τον χάζευαν, άρχισε και με ευκολία ξεσήκωσε τις συμπεριφορές τους, δοκιμάζοντας μάλιστα να μιμηθεί τις ποικιλίες των παραλλαγών. Και αυτό διότι ο άνθρωπος και απ΄ ό,τι προέρχεται είναι ζώον φύσει μιμητικόν για να θυμηθούμε τον Αριστοτέλη. Και η μίμηση είναι η μητέρα πάσης μαθήσεως. Και μαθαίνω, γνωρίζω σημαίνει εν τέλει προσαρμόζομαι, οικειοποιούμαι, προσεταιρίζομαι το ανοίκειο, το ξένο, το παράδοξο, το άγνωστο, το άλλο. Αυτή λοιπόν την επώδυνη προσαρμογή, αυτή την αλλοτριωτική διαδικασία αφομοίωσης διεκτραγωδεί με μαύρο χιούμορ ο εξανθρωπισμένος πίθηκος στην Ακαδημία. Το τραγικό είναι πως έχει κληθεί εκεί για να διαφωτίσει τους σοφούς για τον βίο και τις συνήθειες του πρότερου ζωώδους βίου του. Αλλά τον έχει ξεχάσει! Πάνω στην πλάκα της πιθηκίσιας συνείδησης έχουν γραφεί, ώστε να τη θολώνει, η γραφή και τα ιδεολογήματα της ανθρωπίλας.

• Έτσι η αφήγησή του ξεκινάει από την πρώτη μέρα του που πήγε στο «σχολείο» του Πολιτισμού, από την πρώτη μέρα που άρχισε η Εκπαίδευσή του!

• Αυτό το τραγικό γεγονός που έχει συμβεί σε όλους μας, ανεξάρτητα αν δεν το συνειδητοποιούμε και πιθανόν το καμαρώνουμε, ανέλαβε να καταστήσει πειστικό από σκηνής με τη διασκευή του σε μονόλογο ο Κόλιν Τίβαν και να το καταστήσει πειστικότερο σκηνικά ο σκηνοθέτης Βάλτερ Μεγιεργιόχαν σε μια παραγωγή τού αγγλικού Τheatre Υoung Vic. Μέσα σ΄ ένα λιτό αλλά σημαίνον σκηνικό του Στέφι Wurster, κοστούμια (κλοουνίστικα, αφού ο εξανθρωπισμένος πίθηκος μεταλλάχτηκε σε διάσημο νουμερίστα καμπαρέ!) του Ριχάρδου Ηudson, φωτισμούς του Μιχάλη Gunning, μουσική του Νικόλα Kodjabashia και έξοχη κίνηση Ιlan Reichel, ο σκηνοθέτης, ένας τυχερός άνθρωπος, είχε στη διάθεσή του το απόλυτο θεατρικό δαιμόνιο της Κάθριν Χάντερ. Αυτός ο υποκριτικός Πρωτέας, που όπως ο θαλάσσιος εκείνος μυθικός δαίμονας, μπορεί να μεταμορφώνεται συνεχώς, να μεταλλάσσεται, να παίρνει το σχήμα και το χρώμα του περιβάλλοντος, να αμύνεται επιτιθέμενος και να επιτίθεται αμυνόμενος. Το μέγα μάθημα από την εμπειρία που αποκομίζει κανείς παρακολουθώντας την υποκριτική κλοουνερί της Χάντερ είναι η συνειδητοποίηση πως το ανθρώπινο κορμί εν πρώτοις ως παραγωγός αισθητικών αξιών χρειάζεται μια άσκηση που θα πρέπει να έχει αναλύσει και ελέγξει πόντο πόντο όλους τους μηχανισμούς του ζωικού και του νευρικού συστήματος. Η Χάντερ ελέγχει και διατάσσει το μυοσκελετικό εργαλείο της με την ακρίβεια που ανατέμνει ένας νευροχειρουργός ένα ανθρώπινο μέλος.

Η φωνή ως μουσικό όργανο

• Η Χάντερ εκ των αποτελεσμάτων της δουλειάς της φαίνεται να πιστεύει ανεπιφύλακτα πως η φωνή του ηθοποιού είναι μουσικό, καθαρά μουσικό όργανο. Διαθέτει το φωνητικό αυτό όργανο ένα κλαβιέ, τάστια που καλύπτουν μια μουσική κλίμακα που εξαντλεί τις ανθρώπινες δυνατότητες.

• Έψαξε και βρήκε τη φωνητική περιοχή όπου θα μπορούσε να λειτουργήσει η φωνή ενός εξανθρωπισμένου πιθήκου και κούρντισε το όργανό της κατάλληλα. Αυτή η μουσική εκφορά ανθρώπινου ήχου με τη χροιά φαγκότου που εφηύρε η Χάντερ έδωσε κύρος στην ουσία της υπόκρισης που είναι ό,τι δηλώνεται, ένας εκπαιδευμένος πίθηκος να συμπεριφέρεται ως άνθρωπος, σώματι, πνεύματι και φωνή.

Μελέτη, επιμονή, άσκηση

• Ούτε ένα άκρως ασκημένο σώμα ούτε μια μουσικά καλλιεργημένη φωνή αρκούν για να φθάσει όπου έφθασε η Χάντερ, το υποκριτικό αυτό τέρας. Χρειάζεται θηριώδης εσωτερική τεχνική, δηλαδή ένας πολυδύναμος συναισθηματικός αυτοματισμός που με μια απλή εντολή να ανακαλεί και να παράγει αυθεντικά και γνήσια συναισθήματα. Εδώ δεν χωράει ούτε κάμωμα, ούτε δήθεν πότε τάχα. Πρέπει να ισορροπούν και να ζυγιάζονται ο σωματικός ρυθμός με τη φωνητική μελωδία και τη συναισθηματική σύνθετη δυναμική. Η σύνθεση που παρουσίασε στη σκηνή η Κάθριν Χάντερ είναι προϊόν επίμοχθης μελέτης, επιμονής, άσκησης και συνεχούς επαλήθευσης.
  

• Και κάτι, νομίζω, σημαντικό. Η σύνθεση που πέτυχε ξεπερνάει κατά πολύ την πράγματι σημαντική αγγλική υποκριτική σχολή. Αυτό που πραγματώνει δεν θα μπορούσε π.χ. να το κατορθώσει καμία μεγάλη, και υπάρχουν πολλές, Αγγλίδα ηθοποιός. Γιατί η Χάντερ μπολιάζει την αγγλική τεχνική και εκφραστική μανιέρα με τον γερμανικό εξπρεσιονισμό και τον εκφραστικό χορό. Σημειώνω καταλήγοντας πως η διασκευή του πεζού τού Κάφκα έγινε σε στίχους και είναι αξιοθαύμαστη η δουλειά της μεταγλώττισης στους υπέρτιτλους που μας δώρισε η Αθανασία Καραγιαννοπούλου.