Αγορά εναντίον δημοκρατίας

• Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 31 Μαΐου 2009

• Υπεύθυνος: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ Του ΚΛΑΟΥΣ ΟΦΕ

• Η Ευρώπη διευρύνεται και ταυτόχρονα ισοπεδώνεται.

Το βάρος της ελεύθερης αγοράς γίνεται όλο και περισσότερο αισθητό, επηρεάζοντας αρνητικά τις διαδικασίες εκδημοκρατισμού. Αυτή η στρεβλή ανάπτυξη είναι ιδιαίτερα φανερή σε δύο πεδία, όπου η Ε.Ε. δυσκολεύεται να εκφραστεί με μιαν ενιαία φωνή: στην εξωτερική πολιτική και στις δημόσιες πολιτικές.

*Σε ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική, όλα όσα αναφέρονται στην αναπτυξιακή βοήθεια και στις πολιτικές προς τον Νότο του κόσμου αποφασίζονται από τα εθνικά κράτη ακολουθώντας μετα-αποικιακές λογικές και ανάλογα με τα συμφέροντα των χωρών μελών στις πρώην αποικίες.

*Στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής (συμπεριλαμβανόμενης της φορολογικής πολιτικής και της αγοράς της εργασίας) οι ιδρυτικές αρχές της Ενωσης δεν της επιτρέπουν να παρεμβαίνει στην κυριαρχία των κρατών μελών. Ολες οι πολιτικές σχετικά με την αγορά της εργασίας, όπως η αντιμετώπιση της ανεργίας, η υγεία, η μετανάστευση, η κοινωνική πρόνοια εγκαταλείπονται στα εθνικά κράτη.

Αυτό είναι παράδοξο, επειδή πολλά προβλήματα του είδους έχουν γίνει περισσότερο επείγοντα και δυσεπίλυτα σε εθνικό επίπεδο, ακριβώς εξαιτίας της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Ευρώπη προκαλεί ζημιές τις οποίες έπειτα αφήνει να τις αντιμετωπίσουν τα εθνικά κράτη.

*Το τρίτο πρόβλημα είναι εκείνο του δημοκρατικού ελλείμματος και της έλλειψης ενός μηχανισμού που θα κατορθώνει να καθιστά διαφανείς τους τρεις κεντρικούς θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης: την Κεντρική Τράπεζα, το Δικαστήριο και την Επιτροπή.

Ακόμη σοβαρότερο είναι το γεγονός ότι η πλειονότητα των νόμων αποφασίζεται στο επίπεδο της Επιτροπής, οδηγώντας στη θεσμική αναξιοπιστία τα εθνικά κοινοβούλια.

*Η αριστερά στην Ευρώπη έχει συνηθίσει να σκέφτεται σύμφωνα με μιαν «εθνική» λογική. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα περίπλοκη στην περίπτωση της βρετανικής αριστεράς, η οποία ποτέ δεν θεώρησε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση πολύτιμη δυνατότητα. Στην ηπειρωτική Ευρώπη, η πρόσληψη της Ευρωπαϊκής Ενωσης ως μιας δύναμης που θα μπορούσε να υπηρετήσει κοινωνικούς σκοπούς είναι περισσότερο διαδεδομένη.

*Ωστόσο, ακόμα και μια αριστερά όπως η γερμανική, για παράδειγμα, δεν υποστηρίζει ρητά και χωρίς διφορούμενα την ενίσχυση του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο λόγος είναι ότι η Ευρώπη γίνεται αντιληπτή τόσο ως μη δημοκρατική όσο και ως μια απειλή για την εθνική δημοκρατία. Αυτή η κρίση φυσικά έχει τα όριά της, αλλά οι αμφισημίες είναι υπαρκτές.

*Με αφετηρία την εισαγωγή του ευρώ, οι κυβερνήσεις δεν έχουν πλέον στη διάθεσή τους τα μέσα για να αντιταχθούν σε συγκεκριμένες οικονομικές πολιτικές, όπως έκαναν στο παρελθόν οι κυβερνήσεις της αριστεράς.

Ακόμα πιο σοβαρό είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια πειστική ευρωπαϊκή αριστερά, με εξαίρεση κάποιες συμμαχίες που γίνονται ad hoc και διανοούμενους που εμφανίζονται ως εκφραστές τους. Δεν υπάρχουν κόμματα στα αριστερά του κέντρου, δεν υπάρχουν ευρωπαϊκά συνδικάτα με υπολογίσιμη δύναμη, δεν υπάρχει καν μια δημόσια σφαίρα στην οποία να μπορούν να εκδηλωθούν διεκδικήσεις για την κοινωνική Ευρώπη.

*Η ενιαία ευρωπαϊκή αγορά και η οικονομική ολοκλήρωση ενίσχυσαν την ηγεμονία των θεωριών της ελεύθερης αγοράς και διέδωσαν ισχυρές επαγγελίες για εξαφάνιση της ανεργίας και γενική αύξηση της ευημερίας.

Η εμπειρία δείχνει, αντίθετα, ότι οποιαδήποτε πρόοδος επιχειρείται σε εθνικό επίπεδο στο πεδίο της δικαιοσύνης και της κοινωνικής προστασίας στρέφεται εναντίον εκείνου που την προσπαθεί. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι ένας μηχανισμός που τιμωρεί την κοινωνική ανάπτυξη.

Στο παρελθόν, τα συνδικάτα που συνυπήρχαν με σοσιαλδημοκρατικούς θεσμούς ήταν σε θέση να ασκούν πιέσεις στις κυβερνήσεις και κατόρθωναν θετικά αποτελέσματα. Σήμερα η κατάσταση είναι διαφορετική. Αν δεν συμπεριφέρονται με μετριοπάθεια τιμωρούνται από την αγορά και η έλλειψη μετριοπάθειας δεν εκτιμάται ούτε από τις κυβερνήσεις.

*Η πλειονότητα του ευρωπαϊκού πληθυσμού αισθάνεται απειλούμενη από τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και έχει σοβαρούς λόγους να νιώθει έτσι. Μεγαλώνει η ανασφάλεια για την κατοικία, την εργασία, την υγεία, το μέλλον των νέων γενεών. Χρειάζεται μια πολιτική δύναμη ικανή να υπηρετεί ευρωπαϊκούς σκοπούς. Χρειάζεται σύγκλιση προγραμματικών διεκδικήσεων σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Χρειάζεται να επανεξεταστεί το ζήτημα της ταξικής πολιτικής στην Ευρώπη. Πολλά πρόσωπα αντιλαμβάνονται την κατάστασή τους όχι σε σύνδεση με μια προβληματική αναδιανομής του εισοδήματος μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας ή διαφοράς ανάμεσα σε εκείνους που ελέγχουν τους πόρους και σε εκείνους που εξαρτώνται από αυτούς.

*Το νέο παράδειγμα είναι, αντίθετα, ασφάλεια εναντίον ανασφάλειας. Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνική σύγκρουση δεν γεννιέται πλέον από τη μισθωτή εργασία αλλά από την επισφαλή εργασία. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι η δεξιά μπόρεσε από προγραμματική άποψη να κατανοήσει τα νέα στοιχεία αυτού του ζητήματος καλύτερα από την αριστερά. Πράγματι, η εθνικιστική δεξιά διάφορων χωρών (μεταξύ των οποίων η Αυστρία, η Ολλανδία, η Πολωνία και η Δανία) κατόρθωσε να απευθυνθεί στους επισφαλώς εργαζόμενους και να κερδίσει τις ψήφους ομάδων όπως οι προσωρινά απασχολούμενοι, οι μικροί επιχειρηματίες, οι νέες μητέρες κ.ά., με μια σειρά συνθήματα που επικαλούνταν το αίσθημα ανασφάλειας αυτών των ομάδων: την ξενοφοβία, τους δασμολογικούς φραγμούς, τα όρια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

*Είναι αναγκαίο η αριστερά να κατορθώσει να επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα για την προώθηση της οικονομικής ασφάλειας ως δικαίωμα του πολίτη σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Αν η εναλλακτική αριστερά και οι Πράσινοι δεν κατορθώσουν να συγκλίνουν σε μια παρόμοια προγραμματική βάση για το ελάχιστο εισόδημα και για κοινωνικές εγγυήσεις, υπάρχει ο κίνδυνος οι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς να σχηματίσουν μια σταθερή εκλογική συμμαχία με την προστατευτική ριζοσπαστική δεξιά.

*Η αριστερά οφείλει, επομένως, να υιοθετήσει μια οικουμενική αντίληψη της κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής, συνδεόμενη όμως με μιαν έννοια ευρωπαϊκής ιδιότητας του πολίτη.

Είναι αναγκαίο να εργαστεί περισσότερο για το ελάχιστο εισόδημα ως δικαίωμα συναφές με την ιδιότητα του πολίτη, νοούμενη με την ευρωπαϊκή έννοια, η οποία κατορθώνει να αντιμετωπίζει την επισφάλεια της εργασίας ως μαζικό φαινόμενο που δεν περιορίζεται μόνον στην εθνική διάσταση.