ΒΑΛΤΕΡ ΜΟΜΠΕΡ: Ο άντρας με το κόκκινο κασκόλ

• Ο πρώην δήμαρχος του Βερολίνου και πρόεδρος της Βουλής του Κρατιδίου του Βερολίνου μιλάει για το πώς βίωσε τη στιγμή του ανοίγματος των συνοριακών φυλακίων και τι έκανε για να υποδεχθεί τους χιλιάδες Ανατολικογερμανούς

συνεντευξη στον Γ. ΓΑΛΙΑΝΟ | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 1 Νοεμβρίου 2009

Συναντήσαμε τον σημερινό πρόεδρο της τοπικής Βουλής του Βερολίνου στο γραφείο του, στο ιστορικό κτίριο του πρωσικού κοινοβουλίου. Ο 64χρονος σοσιαλδημοκράτης πολιτικός έχει μπει στην ιστορία, πρώτον ως κυβερνήτης-δήμαρχος του Δυτικού Βερολίνου τις ημέρες της πτώσης του Τείχους και δεύτερον, ως ο «άντρας με το κόκκινο κασκόλ» που ήξερε να ηλεκτρίζει το κοινό με τους λόγους του.

- Η πτώση του Τείχους, η «ώρα της Γερμανίας», ανέστρεψε τη ροή της γερμανικής ιστορίας. Εσείς πώς ζήσατε αυτή την ώρα;

«Για μένα η ώρα αυτή ήρθε πολύ νωρίτερα, στις αρχές του φθινοπώρου του 1989. Τότε άρχισε να γίνεται ξεκάθαρο ότι η DDR (σ.σ.: Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας) δεν είναι πια η κλειστή φυλακή που ήταν τα προηγούμενα 28 χρόνια. Οι πολίτες της είχαν αρχίσει να δραπετεύουν μαζικά μέσω της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας. Ετίθετο, λοιπόν, το ερώτημα αν θα ήταν λογικότερο να φεύγουν νόμιμα μέσω των συνοριακών φυλακίων του Βερολίνου και όχι παράνομα από τα σύνορα τρίτων χωρών.

- Είχατε τότε συζητήσει για αυτό με τις Αρχές της Ανατολικής Γερμανίας;

«Την 29η Οκτωβρίου είχαμε συνάντηση με το Νο2 του Πολιτικού Γραφείου Γκύντερ Σαμπόβσκι και τον δήμαρχο του Ανατολικού Βερολίνου Ερχαρτ Κρακ. Στο τέλος της συνάντησης ο Σαμπόβσκι μάς είπε αναπάντεχα ότι, ξέρετε, θα δώσουμε ταξιδιωτική ελευθερία. Πότε αυτό; ρωτήσαμε εμείς. Κάπου πριν από τα Χριστούγεννα, ήταν η απάντηση. Ξαναρωτήσαμε, αν το σκέφτηκαν καλά, τι θα σήμαινε αυτό για την DDR, και αυτός είπε, “μικρό το κακό, θα φύγουν ίσως 150.000 άτομα, αλλά κάποτε θα επιστρέψουν, αφού θα μπορούν να πηγαινοέρχονται”».

- Πολύ αισιόδοξη πρόβλεψη...

«Στη συνέχεια διευκρινίσαμε μερικά πρακτικά θέματα. Το πρώτο ήταν ότι οι επισκέπτες θα έπρεπε να έρθουν με το μετρό και τον περιφερειακό, που μπορούσαν να μεταφέρουν μεγάλες μάζες επιβατών, και όχι, προς Θεού, με τα Τραμπάντ (σ.σ.: τα πασίγνωστα ανατολικογερμανικά ΙΧ). Υστερα, σε ποιον θα μπορούσαν να απευθυνθούν, σε περίπτωση κατά την οποία θα ασθενούσαν ή θα χάνονταν στο Δυτικό Βερολίνο. Για αυτά και για άλλα θέματα συμφωνήσαμε να συγκροτήσουμε κοινές ομάδες εργασίας, πράγμα που έγινε τις ερχόμενες ημέρες. Το μεγάλο πρόβλημα βέβαια ήταν η μεταφορά των επιβατών. Τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας μετέφεραν στο Δυτικό Βερολίνο καθημερινά 1,5 εκατ. επιβάτες. Αν λοιπόν προσετίθετο σε αυτούς άλλο μισό εκατομμύριο από το Ανατολικό, τότε όντως θα είχαμε μεγάλο πρόβλημα. Η διεύθυνση των μέσων συγκοινωνίας ανέλαβε έτσι να διαθέσει τις εφεδρείες της σε οχήματα οι οποίες, όπως διαπιστώσαμε εκ των υστέρων, αποδείχθηκαν αρκετές».

- Ο Σαμπόβσκι σάς ειδοποίησε την 9η Νοεμβρίου για το επικείμενο άνοιγμα των συνοριακών φυλακίων;

«Ούτε κουβέντα. Το μεσημέρι της ημέρας εκείνης άκουσα από δυτικό δημοσιογράφο ότι οι Ανατολικογερμανοί θα εκδώσουν σήμερα απόφαση για τη ρύθμιση των ταξιδιών. Σήμερα ξέρουμε ότι η απόφαση αυτή ψηφίστηκε το απόγευμα της ίδιας ημέρας από την Κεντρική Επιτροπή, χωρίς να γίνει όμως οποιαδήποτε συζήτηση για αυτήν. Τα μέλη της ασχολήθηκαν στη συνέχεια αποκλειστικά με τα εσωτερικά τους προβλήματα, για το ποιος θα μείνει και ποιος θα φύγει από το Πολιτικό Γραφείο. Το βράδυ, σε τελετή απονομής δημοσιογραφικών βραβείων, ένας άλλος δημοσιογράφος μού είπε: “Ξέρεις, ο Σαμπόβσκι εξήγγειλε τη νέα ταξιδιωτική ρύθμιση”. Το γραφείο μου επιβεβαίωσε αμέσως μετά το γεγονός. Η πρώτη αντίδρασή μου ήταν γιατί δεν με προειδοποίησε έγκαιρα, παρά την υπόσχεσή του, το δεύτερο, να δώσουμε αμέσως δυναμική στην υπόθεση, έτσι ώστε οι Ανατολικογερμανοί να μην μπορούν έπειτα από μισή ώρα να μας πουν, “ξέρετε, πρόκειται για πλάνη, δεν το εννοούσαμε έτσι”, ή ότι “ο Σαμπόβσκι διάβασε λάθος το κείμενο”. Αμέσως μετά έφυγα με ένα περιπολικό για τον κρατικό σταθμό “Ελεύθερος Σταθμός Βερολίνου”- τότε δεν υπήρχαν ιδιωτικά κανάλια-, όπου την ώρα εκείνη μεταδίδονταν οι βραδινές ειδήσεις».

-...που τις έβλεπαν και οι Ανατολικογερμανοί...

«Τηλεοπτικά, το Ανατολικό ήταν το ίδιο με το Δυτικό Βερολίνο. Οπότε, στο δελτίο, ο παρουσιαστής με ερωτά: “Τι λέτε για την ταξιδιωτική οδηγία;”. “Ηταν αυτό που περιμέναμε εδώ και 28 χρόνια” απάντησα εγώ».

- Οι Ανατολικογερμανοί δηλαδή έμαθαν πρώτα από εσάς για το άνοιγμα του Τείχους.

«Ετσι είναι. Η τηλεόραση της DDR δεν το είχε ανακοινώσει. Γι΄ αυτό και τις πρώτες νυχτερινές ώρες δεν υπήρχε η παραμικρή κίνηση μπροστά στα συνοριακά φυλάκια. Μόνο μετά τις 10 άρχισαν να συρρέουν άνθρωποι προς το Τείχος. Γύρω στις 11, στο συνοριακό φυλάκιο Χάινριχ Χάινε έχουν συγκεντρωθεί 2.000-3.000 άτομα. Παρόμοιο πλήθος υπήρχε και στο φυλάκιο Μπόνχοφερ στράσε. Και τότε βλέπουμε ξαφνικά μέσω του εσωτερικού κυκλώματος της τηλεόρασης να έρχεται μια γυναίκα με άντρα και παιδί από το Ανατολικό στο Δυτικό Βερολίνο και να δηλώνει: “Δεν υπάρχει πια έλεγχος, το πέρασμα είναι ελεύθερο”».

- Το Τείχος έπεσε προτού κατεδαφιστεί...

«Ακριβώς. Αμέσως μετά πήγα στο συνοριακό φυλάκιο Ιnvalidenstrasse, όπου είχαν μαζευτεί ενδιάμεσα πάνω από 10.000 άτομα και είπα στον αρμόδιο λοχαγό ότι θέλω να δω τι συμβαίνει. Ηταν μια περίεργη κατάσταση. Ορισμένοι, που είχαν χαρτιά, πήγαιναν στο φυλάκιο και έπαιρναν μια βίζα, σαν να μη συνέβαινε τίποτα. Οι άλλοι όμως τούς προσπερνούσαν και περνούσαν στο Δυτικό Βερολίνο χωρίς να τους ρωτάει κανείς».

- Αλλόκοτη ατμόσφαιρα δηλαδή...

«Στη συνέχεια ο λοχαγός πήγε στο φυλάκιο. Λίγο αργότερα εξαφανίστηκαν όλοι οι συνοριακοί φρουροί. Είχα την αίσθηση ότι έμεινα μόνος με τις δεκάδες χιλιάδες. Αν με ρωτάτε σήμερα ποιο ήταν τότε το κυρίαρχο συναίσθημά μου, η απάντηση ήταν ο φόβος. Φόβος ότι θα ερχόταν η αστυνομία και θα προκαλούσε λουτρό αίματος με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι πρέπει να πω στον κόσμο να δείξει ψυχραιμία. Γι΄ αυτό ανέβηκα με το μεγάφωνο σε ένα τραπέζι και άρχισα να βγάζω λόγο. Το ότι αυτό δεν είχε νόημα το αντιλήφθηκα μετά τις δύο- τρεις πρώτες φράσεις μου. Οταν τούς είπα ότι είναι καλοδεχούμενοι στο Δυτικό Βερολίνο, άρχισαν να χειροκροτούν. Γι΄ αυτό, στη συνέχεια, περιορίστηκα σε σύντομες χρηστικές οδηγίες, όπως, για παράδειγμα, να κάνουν τόπο στα σύνορα για τα αυτοκίνητα, αλλιώς θα επικρατούσε κομφούζιο στην κυκλοφορία».

- Αποδείχθηκαν επαρκείς οι προετοιμασίες σας για την υποδοχή των επισκεπτών;

«Τελικά πήγαν όλα ρολόι. Η συγκοινωνία είχε μεγαλύτερες δυσκολίες, από ό,τι υπολογίζαμε αρχικά, δεδομένου ότι στις τρεις πρώτες ημέρες, 10, 11 και 12 Νοεμβρίου, έμπαιναν καθημερινά ένα εκατομμύριο επισκέπτες στο Δυτικό Βερολίνο. Πρόβλημα είχαμε επίσης με την επίδοση του “χρήματος χαιρετισμού”, του δώρου δηλαδή αξίας 100 δυτικογερμανικών μάρκων σε κάθε επισκέπτη. Είχαμε υπολογίσει 500.000 παραλήπτες, τελικά ήταν πολλαπλάσιοι. Ευτυχώς όμως όλες οι τράπεζες, συμπεριλαμβανόμενων των ιδιωτικών, καθώς και όλες οι δημόσιες υπηρεσίες με τα ταχυδρομεία δήλωσαν πρόθυμα να συμμετάσχουν στην πληρωμή και μάλιστα σε εικοσιτετράωρη βάση».

- Υπήρξαν κρούσματα απάτης;

«Οχι πολλά. Οι απατεώνες ήταν λίγοι. Το πρόβλημα ήταν μόνο ότι επειδή μοιράζαμε καθημερινά εκατοντάδες εκατομμύρια μάρκα τα χρηματικά αποθέματα εξανεμίσθηκαν σύντομα. Και αυτό επειδή οι Ανατολικογερμανοί δεν τα επανατοποθετούσαν στην αγορά».

- Προφανώς τα έβαζαν στην άκρη. Για αυτούς το δυτικογερμανικό μάρκο ήταν τότε θησαυρός.

«Το αποτέλεσμα ήταν ότι αναγκαστήκαμε να εισαγάγουμε αεροπορικώς 7 τόνους μάρκα από τη Φραγκφούρτη».

- Εναν χρόνο αργότερα, στις τοπικές εκλογές, οι Βερολινέζοι σάς μαύρισαν, παρά τις υπηρεσίες που τους προσφέρατε. Τι εξήγηση δίνετε σε αυτό; Αχαριστία ή τυφλό πολιτικό πεπρωμένο;

«Η ευγνωμοσύνη, ως γνωστόν, δεν ισχύει στην πολιτική. Το κέρδος από την επανένωση το εισέπραξαν τελικά ο καγκελάριος Χέλμουτ Κολ και η ακολουθία του στο Βερολίνο».

- Πώς εξελίσσεται η πόλη από τότε;

«Πολύ καλά. Από τη μία συντελέστηκε πελώρια αλλαγή στην κοινωνική σύνθεση, επειδή η βιομηχανία συρρικνώθηκε στο ελάχιστο. Στο Ανατολικό Βερολίνο χάσαμε 360.000 βιομηχανικές θέσεις, στο Δυτικό Βερολίνο 100.000. Συνολικά έχουν απομείνει 100.000 τέτοιες θέσεις. Από την άλλη όμως αναπτύχθηκε ιδιαίτερα ο τουρισμός, χάρη και στην ασύγκριτη πολιτιστική μας υποδομή- θέατρα, μουσεία, κέντρα αναψυχής. Το Βερολίνο έγινε διεθνές πολιτιστικό κέντρο».