ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΛΟΝ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ;
Ι. ΣΤΟΥΡΝΑΡΑΣ
Το οικονομικό «κραχ» του 1929 είχε σημαντικές συνέπειες στην οικονομική σκέψη και στην οικονομική πολιτική. Ο John Maynard Keynes, φιλελεύθερος και καθόλου σοσιαλιστικών αποχρώσεων οικονομολόγος, με αφορμή την κρίση του 1929, δημοσίευσε το 1936 το βιβλίο με τη μεγαλύτερη επιρροή στην οικονομική σκέψη και πολιτική ως σήμερα: τη Γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος. Σκοπός του ήταν να σώσει την οικονομία από τις υπερβολές της ελεύθερης αγοράς υποδεικνύοντας το είδος της απαιτούμενης κρατικής παρέμβασης. Μεγάλο μέρος της ανάλυσης του Keynes αφιερώθηκε στη φύση των αγορών χρήματος και κεφαλαίου, στην ψυχολογική διάθεση και στην παρόρμηση των επενδυτών, στο κίνητρο κερδοσκοπίας και στην αστάθεια που πολλές φορές δημιουργείται, με οδυνηρές συνέπειες για την οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση.
Η αρχιτεκτονική του παγκόσμιου νομισματικού και τραπεζικού συστήματος που δημιουργήθηκε αμέσως μετά τον πόλεμο στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στις ιδέες του Keynes αλλά και στα πρακτικά μαθήματα της μεγάλης κρίσης και οδήγησε σε υψηλά επίπεδα ευστάθειας και ευημερίας. Αυστηρή εποπτεία και κρατική παρέμβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα εξασφάλισαν ισορροπία και γρήγορη αποκατάσταση των κλυδωνισμών που αναπόφευκτα (λόγω της φύσης του συστήματος) δημιουργούνταν. Το πλέον επιτυχημένο παράδειγμα αντιμετώπισης κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι αυτό των σκανδιναβικών χωρών στις αρχές της δεκαετίας του '90, από το οποίο πολλά μπορούν να διδαχθούν οι κυβερνήσεις σήμερα.
Η ειδυλλιακή εικόνα κράτησε επί μακρόν. Τον Αύγουστο του 2007 σημειώθηκε το πρώτο μεγάλο σύμπτωμα της τρέχουσας κρίσης. Η αφορμή, αλλά όχι η αιτία, του προβλήματος ήταν η κρίση των στεγαστικών δανείων μειωμένης εξασφάλισης που ξέσπασε στις ΗΠΑ και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και δευτερευόντως η αύξηση της τιμής του πετρελαίου, των πρώτων υλών και των τροφίμων, καθώς και η διόρθωση του δολαρίου.
- Τα αίτια είναι πολλά.
1. Η μεγάλη διάρκεια και ένταση του προηγούμενου ανοδικού κύκλου που δημιούργησε προσδοκίες διόρθωσης στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων.
2. Η χαλαρή νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ σε συνδυασμό με την αύξηση της «διαρθρωτικής» ρευστότητας που σχετίζεται με τις υπερβάλλουσες (έναντι των επενδύσεων) αποταμιεύσεις της Κίνας και των πετρελαιοπαραγωγών χωρών που διοχετεύονται στις δυτικές χώρες και συνέβαλαν στην περαιτέρω αύξηση των τιμών ιδιαίτερα των ακινήτων.
3. Τα προβλήματα εταιρικής διακυβέρνησης των τραπεζών, η έλλειψη διαφάνειας, σε συνδυασμό με την ανεπαρκή αξιολόγηση κινδύνων, τη χαλάρωση της εποπτείας και το σύστημα κινήτρων και αμοιβών.
Κατά την άποψή μου, ο καταλυτικός παράγων μεταξύ των ανωτέρω ήταν η χαλάρωση των εποπτικών κανόνων στις ΗΠΑ με την τροποποίηση από το Κογκρέσο της νομοθεσίας του 1933 (Glass-Steagall Act) που συνέβη το 1999 (Gramm-Leach-Bliley Act). Ακολούθησε, με την επιρροή ισχυρών παραγόντων της Γουόλ Στριτ, η γενικότερη χαλάρωση των ρυθμιστικών κανόνων του χρηματοπιστωτικού συστήματος με την ανοχή της Fed και η σταδιακή μετατροπή του σε μηχανισμό τοποθετήσεων υψηλού κινδύνου και υψηλών αμοιβών, με τα γνωστά, και οδυνηρά, επακόλουθα.
Στη νέα αρχιτεκτονική του χρηματοπιστωτικού συστήματος το μεγαλύτερο βάρος της ευθύνης για την αποφυγή παρόμοιων κρίσεων στο μέλλον ανήκει στις εποπτικές αρχές. Αυτές πρέπει να εξασφαλίσουν:
(α) Διαφάνεια, με την εγγραφή όλων ανεξαιρέτως των συναλλαγών στους ισολογισμούς και τα αποτελέσματα των τραπεζών και την εξασφάλιση μη απόκρυψης των κινδύνων.(β) Βελτίωση των μεθόδων και διαδικασιών διαχείρισης κινδύνων, με ελέγχους σε καταστάσεις έντασης, κυρίως όμως με τη σύνδεση των απαιτήσεων κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών με τον οικονομικό κύκλο. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να θεσμοθετηθούν πρόσθετες προβλέψεις κεφαλαιακής επάρκειας όταν ο ρυθμός αύξησης του ενεργητικού των τραπεζών ξεπερνά ένα όριο το οποίο σχετίζεται με την αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ.
(γ) Συντονισμό των εποπτικών αρχών, με σκοπό την αποφυγή του ρυθμιστικού arbitrage.
(δ) Αναβάθμιση και ανεξαρτητοποίηση των εποπτικών αρχών με την τοποθέτηση στελεχών αδιαμφισβήτητου κύρους, ανεξαρτησίας και ικανοτήτων.
(ε) Αναθεώρηση επί το αυστηρότερον των κανόνων εποπτείας του λεγόμενου «σκιώδους» χρηματοπιστωτικού συστήματος (hedge funds, private equity funds).
(στ) Αναθεώρηση των κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης, ιδιαίτερα του τρόπου εγκρίσεως των πάσης φύσεως αμοιβών και κινήτρων των στελεχών.
(ζ) Αναθεώρηση επί το αυστηρότερον των κανόνων λειτουργίας των οργανισμών αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και του κινδύνου των προϊόντων που παρέχουν.
(η) Αναθεώρηση της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ενωσης με σκοπό την παροχή της δυνατότητας στην ΕΚΤ να δρα ως «τελευταίο καταφύγιο δανεισμού» για το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Σε όρους πολιτικής οικονομίας, η νέα αρχιτεκτονική του χρηματοπιστωτικού συστήματος ως αδήριτη ανάγκη της τρέχουσας κρίσης θα είναι, όπως πολλές φορές στο παρελθόν, ένας νέος συμβιβασμός μεταξύ της δημοκρατίας και του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι βασική αρχή της δημοκρατίας είναι ότι η ελευθερία του ενός σταματά εκεί όπου αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Η αρχή αυτή παραβιάστηκε βάναυσα με τη μετατροπή κολοσσιαίων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, στην ουσία της καρδιάς του συστήματος της ελεύθερης οικονομίας, σε καζίνα.
Ο κ. Ι. Στουρνάρας είναι καθηγητής Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστημονικός διευθυντής του ΙΟΒΕ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου