ΕΧΟΥΝ ΜΕΛΛΟΝ ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ;
ΤΖΟΡΤΖ ΣΟΡΟΣ
«Πρόκειται για τη χειρότερη κρίση από τη Μεγάλη Υφεση» γράφει ο Τζορτζ Σόρος για το μέγεθος της χρηματοπιστωτικής δυσπραγίας που επεκτείνεται σε όλα τα χρηματοοικονομικά κέντρα του κόσμου στο τελευταίο του βιβλίο «Η οικονομική κρίση του 2008 και η σημασία της», το οποίο θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά εντός των ημερών από τις εκδόσεις Λιβάνη.
Ο Σόρος τοποθετεί την τρέχουσα κρίση στο πλαίσιο δεκαετιών μελέτης για το πώς τα άτομα και οι θεσμοί αντιμετωπίζουν τους κύκλους οικονομικής ανόδου - πτώσης που διέπουν την παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα. Πρόκειται για ένα συνοπτικό δοκίμιο για την κατανόηση των μεγάλων πιστωτικών κρίσεων και των επιπτώσεών τους στην κάθε χώρα και στην παγκόσμια οικονομία, από το οποίο «Το Βήμα» προδημοσιεύει μέρος της εισαγωγής.
Βρισκόμαστε εν μέσω της χειρότερης χρηματοοικονομικής κρίσης από τη δεκαετία του 1930. Σύμφωνα με κάποιες απόψεις μοιάζει με άλλες κρίσεις που συνέβησαν τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, όμως υπάρχουν και βαθιές διαφορές: η τρέχουσα κρίση σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής πιστωτικής επέκτασης που βασιζόταν στο δολάριο ως διεθνές αποθεματικό νόμισμα. Οι περιοδικές κρίσεις ήταν μέρος μιας ευρύτερης διαδικασίας οικονομικής ανόδου - πτώσης· η τρέχουσα κρίση είναι το αποκορύφωμα μιας υπερβολικής ανόδου που διήρκεσε περισσότερο από είκοσι πέντε χρόνια.
Για να καταλάβουμε τι συμβαίνει, χρειαζόμαστε ένα καινούργιο παράδειγμα. Το σημερινό κυρίαρχο παράδειγμα, δηλαδή ότι οι χρηματοοικονομικές αγορές τείνουν προς την ισορροπία, είναι εσφαλμένο και παραπλανητικό. Τα σημερινά προβλήματα μπορούν σε μεγάλο βαθμό να αποδοθούν στο γεγονός ότι το διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα αναπτύχθηκε με βάση αυτό το παράδειγμα.
Το καινούργιο παράδειγμα το οποίο προτείνω δεν περιορίζεται στις χρηματοοικονομικές αγορές. Καταπιάνεται με τη σχέση ανάμεσα στη νόηση και στην πραγματικότητα, και υποστηρίζει ότι οι παρανοήσεις και οι παρερμηνείες διαδραματίζουν μείζονα ρόλο στη διαμόρφωση της ιστορίας. Αρχισα να αναπτύσσω αυτό το εννοιολογικό πλαίσιο όταν ήμουν φοιτητής στη London School of Economics, προτού δραστηριοποιηθώ στις χρηματοοικονομικές αγορές. Οπως έχω ξαναγράψει, επηρεάστηκα σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη φιλοσοφία του Καρλ Πόπερ και το γεγονός αυτό με οδήγησε να αμφισβητήσω τις υποθέσεις στις οποίες βασίζεται η θεωρία του τέλειου ανταγωνισμού, ιδίως την υπόθεση ότι υπάρχει τέλεια γνώση. Συνειδητοποίησα ότι οι συμμετέχοντες στις αγορές δεν πρέπει να βασίζουν τις αποφάσεις τους μόνο στη γνώση και ότι οι προκατειλημμένες αντιλήψεις τους δεν επηρεάζουν μόνο τις τιμές στις αγορές, αλλά και τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη τα οποία υποτίθεται ότι εκφράζουν οι τιμές. Πιστεύω ότι ο τρόπος σκέψης των συμμετεχόντων στην αγορά έχει διπλή λειτουργία. Από τη μια μεριά επιδιώκουν να καταλάβουν την κατάσταση. Ονομάζω αυτή τη λειτουργία γνωστική. Από την άλλη μεριά προσπαθούν να αλλάξουν την κατάσταση. Ονομάζω αυτή τη λειτουργία συμμετοχική ή χειραγωγική. Οι δύο αυτές λειτουργίες ενεργούν προς αντίθετες κατευθύνσεις και, υπό ορισμένες συνθήκες, μπορούν να παρεμβάλλονται η μία στην άλλη. Ονομάζω αυτή την παρεμβολή «ανακλαστικότητα».
Οταν έγινα ένας από τους συμμετέχοντες στις αγορές, εφάρμοσα αυτό το εννοιολογικό πλαίσιο στις χρηματοοικονομικές αγορές. Μου επέτρεψε να κατανοήσω καλύτερα τις αρχικά ισχυροποιούμενες, αλλά τελικά αυτοκαταστροφικές, διαδικασίες ανόδου - πτώσης και χρησιμοποίησα αυτή τη διορατικότητα ως διαχειριστής ενός κεφαλαίου κάλυψης (hedge fund)...
...Οταν ξέσπασε η χρηματοοικονομική κρίση, είχα αποσυρθεί από την ενεργό διαχείριση του κεφαλαίου μου, ενώ προηγουμένως είχα αλλάξει τον χαρακτήρα του μετατρέποντάς το από επιθετικό κεφάλαιο κάλυψης σε ένα πιο ήσυχο κεφάλαιο προικοδότησης (ενός ιδρύματος). Ωστόσο η κρίση με υποχρέωσε να επικεντρώσω πάλι το ενδιαφέρον μου στις χρηματοοικονομικές αγορές και να αναμειχθώ πιο ενεργά στη λήψη επενδυτικών αποφάσεων. Στα τέλη του 2007 αποφάσισα να γράψω ένα βιβλίο στο οποίο θα ανέλυα και θα εξηγούσα την τρέχουσα κατάσταση. Τρεις ήταν οι λόγοι που με παρακίνησαν. Πρώτον, χρειαζόταν επειγόντως ένα καινούργιο παράδειγμα που θα επέτρεπε μια καλύτερη κατανόηση των όσων συνέβαιναν. Δεύτερον, η πραγματοποίηση μιας σοβαρής μελέτης θα με βοηθούσε στις επενδυτικές αποφάσεις μου. Τρίτον, μια επίκαιρη και διορατική ανάλυση των χρηματοοικονομικών αγορών θα διασφάλιζε ότι, επιτέλους, η θεωρία της ανακλαστικότητας θα λαμβανόταν σοβαρά υπόψη.
Υπάρχει μια αμφίδρομη ανακλαστική σχέση ανάμεσα στην αντίληψη και στην πραγματικότητα, η οποία προκαλεί αρχικά ισχυροποιούμενες αλλά τελικά αυτοκαταστροφικές διαδικασίες οικονομικής ανόδου - πτώσης ή φούσκες. Κάθε φούσκα αποτελεί ταυτόχρονα μια τάση και μια εσφαλμένη εκτίμηση, που αλληλεπιδρούν με ανακλαστικό τρόπο. Υπήρξε μια φούσκα στη στεγαστική αγορά των ΗΠΑ, όμως η τρέχουσα κρίση δεν οφείλεται μόνο στο ότι έσκασε αυτή η φούσκα. Είναι πολύ μεγαλύτερη από τις περιοδικές χρηματοοικονομικές κρίσεις που έχουμε βιώσει. Και αυτές οι κρίσεις αποτελούν μέρος αυτής που ονομάζω υπερ-φούσκα - μια μακροπρόθεσμη ανακλαστική διαδικασία που εξελίχθηκε στη διάρκεια των τελευταίων είκοσι πέντε ετών. Οφείλεται σε μια δεσπόζουσα τάση, στην επέκταση της πίστωσης, και σε μια κυρίαρχη παρανόηση, στον φονταμενταλισμό της αγοράς (ή laissez-faire, όπως ονομαζόταν τον 19ο αιώνα), δηλαδή στην άποψη ότι οι αγορές πρέπει να είναι απολύτως ανεξέλεγκτες. Οι προηγούμενες κρίσεις χρησίμευσαν ως επιτυχημένες δοκιμές, που ενίσχυσαν τη δεσπόζουσα τάση και τις κυρίαρχες παρανοήσεις. Η σημερινή κρίση αποτελεί το σημείο καμπής, καθώς τόσο η δεσπόζουσα τάση όσο και οι κυρίαρχες παρανοήσεις έχουν καταστεί αβάσιμες.
Ολες οι παραπάνω απόψεις χρήζουν εκτενέστερων εξηγήσεων. Αφού πρώτα οροθετώ το πλαίσιο της τρέχουσας κρίσης, αφιερώνω το πρώτο μέρος αυτού του βιβλίου στη θεωρία της ανακλαστικότητας, η οποία υπερβαίνει τις χρηματοοικονομικές αγορές. Οσοι ενδιαφέρονται μόνο για την τρέχουσα κρίση, θα δυσκολευτούν να συνεχίσουν την ανάγνωση αυτού του βιβλίου. Οσοι όμως κάνουν τον κόπο να το διαβάσουν, ελπίζω ότι θα ανταμειφθούν.
- Ο κ. Τζορτζ Σόρος είναι αμερικανός μεγαλοεπενδυτής
Το ΒΗΜΑ, 05/10/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου