ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 7 - 19/10/2008
ΜΥΡΣΙΝΗ ΖΟΡΜΠΑ
ΜΥΡΣΙΝΗ ΖΟΡΜΠΑ
Διδ. Πολιτισμικής Θεωρίας στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
Εχουν περάσει αρκετές δεκαετίες από την ηρωική εκείνη εποχή στην οποία κυριαρχούσε το διανοητικό σχήμα βάση-εποικοδόμημα.
Κι όμως, αυτό το διανοητικό σχήμα, ενός καθρέφτη που αντανακλά στην κουλτούρα ό,τι συμβαίνει στην οικονομία, είναι ακόμη για πολλούς ο βασικός τρόπος να σκέφτονται τον πολιτισμό μέσα από τα δίπολα: ο κόσμος των αναγκών και ο κόσμος των ιδεών και των τεχνών που του αντιστοιχεί.
Σήμερα, καθώς βιώνουμε καθημερινά την «υπέρογκη διαστολή» της πολιτισμικής σφαίρας, έχουμε απορρίψει αντιλήψεις που λένε ότι η κουλτούρα είναι αντανάκλαση, παράρτημα ή θεραπαινίδα της οικονομίας. Η κουλτούρα είναι στον ίδιο βαθμό πραγματική όσο και η οικονομία. Το πεδίο του πολιτισμού γίνεται πλέον αντιληπτό ως ένα πεδίο που προσφέρει το ίδιο ερμηνείες στα κοινωνικά φαινόμενα.
Τι είναι, επομένως, σήμερα η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος αν όχι η κρίση της κουλτούρας και του Λόγου του νεοφιλελευθερισμού και μαζί του κόσμου των τραπεζών, της ελεύθερης διακίνησης των άγρια κερδοσκοπικών κεφαλαίων, του καταναλωτισμού, της δίψας του κέρδους;
Εκτός από τους κινδύνους για τις αποταμιεύσεις μας και την απειλή της ανεργίας, της φτώχειας, του πληθωρισμού, η παραπάνω κρίση αποκαλύπτει με τον πιο σαφή τρόπο το πεδίο ενός πολιτισμικού πολέμου, μπροστά στον οποίο η σύγκρουση των πολιτισμών μοιάζει περιορισμένης εμβέλειας εχθροπραξία.
Διαβάζοντάς την ως διευρυμένη και ανεξέλεγκτη πολιτισμική σύγκρουση, που βάζει σε κίνδυνο τους ως τώρα γνωστούς ρυθμιστικούς κανόνες των κοινωνιών, αρχίζουμε να διακρίνουμε σιγά-σιγά τις επιπτώσεις στη δημόσια κουλτούρα και την πολιτισμική πολιτική. Επιπτώσεις που σχετίζονται με τις ταυτότητες, τα δικαιώματα, τους πολιτισμικούς θεσμούς, τις παγκόσμιες ροές, τις πολιτισμικές ανισότητες, τον πλουραλισμό, την καταναλωτική κουλτούρα -με όλα αυτά που αποτελούν το λόγο ύπαρξης της πολιτικής.
Αν η πολιτική δεν μπορεί να προσφέρει εγγυήσεις, να επιβάλει κανόνες στην οικονομία προς όφελος της κοινωνίας, τότε η είσοδος σε μια νέα πολιτισμική εποχή είναι ήδη εδώ. Και δεν θα κριθεί, βέβαια, από το αν θα πηγαίνουμε λιγότερες ή περισσότερες φορές στο σινεμά την εβδομάδα.
Την κρίση την αντιμετωπίζω με ψυχραιμία. Εμείς οι παλιοί έχουμε ζήσει πολύ χειρότερα. Οι καινούριες γενιές την πληρώνουν κάθε φορά, ως παρθένες και άπειρες. Εμείς δεν είχαμε ούτε καταθέσεις ούτε πιστωτικές κάρτες. Ούτε προϊόντα της παρακμής, όπως σήμερα. Απαισιοδοξίας ναι. Στο δυτικό φυλλοκάρδι. Στο ανατολικό, υπέρμετρη αισιοδοξία. Και είχαμε στις αποθήκες μας ποίηση (Τ. Σ. Ελιοτ, Εζρα Πάουντ, Σεφέρη), μυθιστόρημα (Στάινμπεκ, Κόλντγουελ, Φόκνερ, Χάμσουν, Οργουελ), θέατρο (Μίλερ, Ουίλιαμς, Μπέκετ, Ιονέσκο). Οσο για το σινεμά, αυτό και αν άνθησε καλλιτεχνικά και οικονομικά, μετά το κραχ του 1929.
Υστερα από κάθε κρίση ακολουθεί μια έξαρση ηδονικής ζωής και κουλτούρας για να επουλωθούν οι πληγές. Θυμηθείτε τη δεκαετία του '20 και το αμόκ του τσάρλεστον. Στη Γερμανία η οικονομική ύφεση οδήγησε στον φασισμό και τελικά σ' έναν παγκόσμιο πόλεμο.
Οι οικονομικές κρίσεις όμως ξυπνάνε τον κατεστημένο καλλιτέχνη από το λήθαργό του. Θυμηθείτε το κίνημα του υπερρεαλισμού. Αλλά και της εσωστρέφειας.
Οταν σπούδαζα στην Αμερική, ο Τζον Κέιτζ έδωσε στον πιανίστα Ντέιβιντ Τιούντορ να «παίξει» το διάσημο από τότε έργο του «4'33''». Ο Τιούντορ άνοιξε το πιάνο, έμεινε ακίνητος και ύστερα από 4 λεπτά και 33 δευτερόλεπτα το έκλεισε! Αυτό ήταν το έργο. Μια σιωπή, κατά την οποία ακούγονταν οικείοι ήχοι. Αναπνοές, θρόισμα ρούχων... Ενα είδος δημιουργικής «απεργίας» στην τέχνη. Από οικονομία έχω μεσάνυχτα, αλλά ο καπιταλισμός εδώ μου κάθεται. Το μόνο ευτύχημα σήμερα είναι ότι ο ιός που του μπήκε θα εκραγεί σύντομα. Και όσο πιο ηχηρό είναι το big bang τόσο πιο δημιουργικά θα ξυπνήσει η κουλτούρα της αύριον. Τόσο η μαζική όσο και η περιθωριακή. Οσο για την αγορά των εικαστικών τεχνών, αυτή ήδη αποτελεί απάντηση στον πληθωρισμό.
Λογικό είναι ν' αναρωτιέται κανείς όχι μόνο για την ίδια τη χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά και για τις επιπτώσεις της όταν μεταφερθεί στο χώρο της πραγματικής οικονομίας, άρα και στη σφαίρα κατανάλωσης πολιτιστικών αγαθών. Η πίεση πάνω στα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα θα είναι μεγάλη και ο βιβλιόφιλος, για παράδειγμα, που αγόραζε είκοσι βιβλία τον χρόνο, αναπόφευκτα θ' αρκεστεί σε λιγότερα.
Σ' ό,τι αφορά την πολιτιστική παραγωγή, βρισκόμαστε σ' ένα σημείο καμπής του συστήματος που απαιτεί έναν ανασχεδιασμό της δημόσιας πολιτικής για τις τέχνες και τον πολιτισμό.
Το πολιτικό μομέντουμ υπαγορεύει μια νέα οριοθέτηση της παρέμβασης του κράτους -κάτι που είδαμε ήδη να συμβαίνει στη μητρόπολη του καπιταλισμού, εκεί όπου μέχρι πρότινος το κράτος αναθεματιζόταν. Σε χώρες δε σαν τη δική μας, όπου σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές, τέτοιους είδους πολιτικές εφαρμόζονται... στο περίπου, υπό μορφήν «συσσιτίου», ο ανασχεδιασμός πρέπει να είναι ριζικός.
Για την κοινωνία κατ' αρχήν, μόνο αρνητικές θα είναι οι επιπτώσεις της υποβόσκουσας οικονομικής κρίσης, με διαφορετικό ωστόσο βάρος για το κάθε κοινωνικό στρώμα.
Δεν προσδοκώ να εμβαθύνουν στα αίτια της κρίσης, ούτε να αποκτήσουν υπαρξιακές αγωνίες όσοι ουδέποτε ενδιαφέρθηκαν για παρόμοια ζητήματα, απ' όποιο στρώμα κι αν προέρχονται.
Προσωπικά δεν μπορώ πια να δω καμιά κρίση σαν «μαμή της ιστορίας», και να ναρκωθώ από μιαν αφελή αισιοδοξία. Ανεργία, υποβάθμιση ζωής, φτώχεια, έντονες κοινωνικές συγκρούσεις, φτώχεια, πόλεμοι παντού στον κόσμο, αυτά είναι λίγα από τα αναμενόμενα.
Για την τέχνη τα πράγματα είναι χειρότερα. Δεν θα περισσεύει πλέον χρήμα στον κορβανά εκείνων που αντιλαμβάνονταν την τέχνη σαν διακοσμητικό στοιχείο του νεοπλουτισμού τους, έστω σαν μια εφικτή φυγή από τη μονοτονία της ζωής τους. Οι υπόλοιποι κάτι θα στερούνται για να μην στερηθούν το οξυγόνο της τέχνης, όπως πάντα.
Οσο για τους λογοτέχνες, και μιλώ κυρίως για τη γενιά μου, έχουμε αντιμετωπίσει στη ζωή μας πολύ πιο δύσκολες περιστάσεις, επιβιώσαμε με καθαρό το μέτωπο, κι αυτό μας δίνει εσωτερική δύναμη. Και κανείς μας δεν έγραψε, ούτε γράφει -πιστεύω- για το χρήμα, παρ' όλο που ταλανιζόμαστε από ποικίλα οικονομικά προβλήματα.
Μόνο, λοιπόν, τα προβλήματα του κλάδου μας δεν θα λυθούν, εμείς όμως σαν δημιουργοί δεν αλλάζουμε με την όποια κρίση.
Κάθε οικονομική κρίση επηρεάζει και τον πολιτισμό. Στο κοινό η οικονομική κρίση επιδρά άμεσα και έμμεσα, καθώς οι πολίτες προτιμούν να καλύψουν τις επείγουσες βιοτικές ανάγκες και βάζουν σε δεύτερη μοίρα τις επισκέψεις σε μουσεία, την παρακολούθηση θεατρικών ή μουσικών γεγονότων.
Ταυτόχρονα, το κράτος γίνεται φειδωλό σε κάθε προσπάθεια ενίσχυσης των πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Οι ίδιοι οι πολιτιστικοί οργανισμοί βιώνουν την κρίση εφόσον δεν έχουν επαρκή χρηματοδότηση για να αναπτύξουν το πρόγραμμά τους. Αν αναλογιστεί κανείς ότι μεγάλο μέρος των πολιτιστικών δραστηριοτήτων γίνεται πλέον με χορηγίες, είναι σαφές ότι οι τράπεζες και οι εταιρείες, που άλλες φορές συνεισέφεραν στην ενίσχυση των πολιτιστικών φορέων, γίνονται κι αυτές φειδωλές.
Τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης στον πολιτισμό θα γίνουν πιο έντονα και εμφανή το επόμενο διάστημα. Αυτό θα το διαπιστώσουν και τα μουσεία. Επομένως, είναι και μια αφορμή να ξαναδούν τα μουσεία το θέμα των δραστηριοτήτων τους, χωρίς μεγάλες παραγωγές, αλλά αξιοποιώντας το ιδιαίτερο και θαυμάσιο υλικό που έχουν. Μπορούμε να δούμε εξαιρετικά πράγματα με μια διαφορετική πολιτική στην πολιτιστική παραγωγή.
ΚΩΣΤΑΣ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΣ
Μια μεγάλη κρίση όπως αυτές του 19ου αιώνα ή του 1930 είναι η στιγμή που αποδεικνύονται εύθραυστες και καταρρίπτονται όλες οι αξίες, ενώ αναγεννιούνται νέες. Στις μέρες μας είχε δημιουργηθεί μια εικονική πραγματικότητα που τώρα καταρρέει και φαίνεται η αλήθεια. Αυτό εμπνέει την τέχνη και τη λογοτεχνία.
Αλλωστε, οι μεγάλοι συγγραφείς, ο Μπαλζάκ, ο Φλομπέρ, ο Γκι ντε Μοπασάν, ο Μαλαρμέ, ο Μποντλέρ βγήκαν σε στιγμές μεγάλης κρίσης και μίλησαν με τη γλώσσα της πραγματικότητας. Το ίδιο και οι εκπρόσωποι των εικαστικών ρευμάτων του συμβολισμού και του εξπρεσιονισμού.
Στην Ελλάδα, ο Καβάφης, ο Παπαδιαμάντης, ο Καρυωτάκης και αργότερα η γενιά του '30, ο Τερζάκης, ο Θεοτοκάς βγήκαν σε στιγμές που κατέρρεε η ιδεολογία και έκαναν σωστή κριτική στον κόσμο του χρήματος, της κερδοσκοπίας και των παραγώγων της. Μίλησαν από την πλευρά του πραγματικού, όχι του πλασματικού ανθρώπου.
Από το 1980, με τον λεγόμενο αυτοανακηρυγμένο νεοφιλελευθερισμό μας είχαν σερβίρει το παραμύθι κάποιας εικονικής πραγματικότητας που στηριζόταν στη λατρεία των επιτυχημένων στο χρηματιστήριο. Οποιος δεν «έπαιζε», δεν ήταν επιτυχημένος. Τώρα επανερχόμαστε στις αξίες της εργασίας και της παραγωγής, όπου κι εκεί μπορεί να χάσεις, όχι όμως με τον τζόγο.
Βιώνουμε ένα μεγάλο πολιτιστικό γεγονός. Στο παρελθόν είχε γίνει αναγέννηση μέσα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Γιατί όχι και τώρα; Οι καλλιτέχνες έβλεπαν τα πράγματα καθαρά, όμως δεν τα έβλεπε ο κόσμος. Τώρα, που η εικονική πραγματικότητα διαλύεται, τα βλέπει και ο κόσμος.
Κι όμως, αυτό το διανοητικό σχήμα, ενός καθρέφτη που αντανακλά στην κουλτούρα ό,τι συμβαίνει στην οικονομία, είναι ακόμη για πολλούς ο βασικός τρόπος να σκέφτονται τον πολιτισμό μέσα από τα δίπολα: ο κόσμος των αναγκών και ο κόσμος των ιδεών και των τεχνών που του αντιστοιχεί.
Σήμερα, καθώς βιώνουμε καθημερινά την «υπέρογκη διαστολή» της πολιτισμικής σφαίρας, έχουμε απορρίψει αντιλήψεις που λένε ότι η κουλτούρα είναι αντανάκλαση, παράρτημα ή θεραπαινίδα της οικονομίας. Η κουλτούρα είναι στον ίδιο βαθμό πραγματική όσο και η οικονομία. Το πεδίο του πολιτισμού γίνεται πλέον αντιληπτό ως ένα πεδίο που προσφέρει το ίδιο ερμηνείες στα κοινωνικά φαινόμενα.
Τι είναι, επομένως, σήμερα η κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος αν όχι η κρίση της κουλτούρας και του Λόγου του νεοφιλελευθερισμού και μαζί του κόσμου των τραπεζών, της ελεύθερης διακίνησης των άγρια κερδοσκοπικών κεφαλαίων, του καταναλωτισμού, της δίψας του κέρδους;
Εκτός από τους κινδύνους για τις αποταμιεύσεις μας και την απειλή της ανεργίας, της φτώχειας, του πληθωρισμού, η παραπάνω κρίση αποκαλύπτει με τον πιο σαφή τρόπο το πεδίο ενός πολιτισμικού πολέμου, μπροστά στον οποίο η σύγκρουση των πολιτισμών μοιάζει περιορισμένης εμβέλειας εχθροπραξία.
Διαβάζοντάς την ως διευρυμένη και ανεξέλεγκτη πολιτισμική σύγκρουση, που βάζει σε κίνδυνο τους ως τώρα γνωστούς ρυθμιστικούς κανόνες των κοινωνιών, αρχίζουμε να διακρίνουμε σιγά-σιγά τις επιπτώσεις στη δημόσια κουλτούρα και την πολιτισμική πολιτική. Επιπτώσεις που σχετίζονται με τις ταυτότητες, τα δικαιώματα, τους πολιτισμικούς θεσμούς, τις παγκόσμιες ροές, τις πολιτισμικές ανισότητες, τον πλουραλισμό, την καταναλωτική κουλτούρα -με όλα αυτά που αποτελούν το λόγο ύπαρξης της πολιτικής.
Αν η πολιτική δεν μπορεί να προσφέρει εγγυήσεις, να επιβάλει κανόνες στην οικονομία προς όφελος της κοινωνίας, τότε η είσοδος σε μια νέα πολιτισμική εποχή είναι ήδη εδώ. Και δεν θα κριθεί, βέβαια, από το αν θα πηγαίνουμε λιγότερες ή περισσότερες φορές στο σινεμά την εβδομάδα.
ΡΟΒΗΡΟΣ ΜΑΝΘΟΥΛΗΣ
Σκηνοθέτης
Υστερα από κάθε κρίση ακολουθεί μια έξαρση ηδονικής ζωής και κουλτούρας για να επουλωθούν οι πληγές. Θυμηθείτε τη δεκαετία του '20 και το αμόκ του τσάρλεστον. Στη Γερμανία η οικονομική ύφεση οδήγησε στον φασισμό και τελικά σ' έναν παγκόσμιο πόλεμο.
Οι οικονομικές κρίσεις όμως ξυπνάνε τον κατεστημένο καλλιτέχνη από το λήθαργό του. Θυμηθείτε το κίνημα του υπερρεαλισμού. Αλλά και της εσωστρέφειας.
Οταν σπούδαζα στην Αμερική, ο Τζον Κέιτζ έδωσε στον πιανίστα Ντέιβιντ Τιούντορ να «παίξει» το διάσημο από τότε έργο του «4'33''». Ο Τιούντορ άνοιξε το πιάνο, έμεινε ακίνητος και ύστερα από 4 λεπτά και 33 δευτερόλεπτα το έκλεισε! Αυτό ήταν το έργο. Μια σιωπή, κατά την οποία ακούγονταν οικείοι ήχοι. Αναπνοές, θρόισμα ρούχων... Ενα είδος δημιουργικής «απεργίας» στην τέχνη. Από οικονομία έχω μεσάνυχτα, αλλά ο καπιταλισμός εδώ μου κάθεται. Το μόνο ευτύχημα σήμερα είναι ότι ο ιός που του μπήκε θα εκραγεί σύντομα. Και όσο πιο ηχηρό είναι το big bang τόσο πιο δημιουργικά θα ξυπνήσει η κουλτούρα της αύριον. Τόσο η μαζική όσο και η περιθωριακή. Οσο για την αγορά των εικαστικών τεχνών, αυτή ήδη αποτελεί απάντηση στον πληθωρισμό.
ΒΑΣ. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Σκηνοθέτης
Σ' ό,τι αφορά την πολιτιστική παραγωγή, βρισκόμαστε σ' ένα σημείο καμπής του συστήματος που απαιτεί έναν ανασχεδιασμό της δημόσιας πολιτικής για τις τέχνες και τον πολιτισμό.
Το πολιτικό μομέντουμ υπαγορεύει μια νέα οριοθέτηση της παρέμβασης του κράτους -κάτι που είδαμε ήδη να συμβαίνει στη μητρόπολη του καπιταλισμού, εκεί όπου μέχρι πρότινος το κράτος αναθεματιζόταν. Σε χώρες δε σαν τη δική μας, όπου σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές, τέτοιους είδους πολιτικές εφαρμόζονται... στο περίπου, υπό μορφήν «συσσιτίου», ο ανασχεδιασμός πρέπει να είναι ριζικός.
ΡΕΑ ΓΑΛΑΝΑΚΗ
Συγγραφέας
Δεν προσδοκώ να εμβαθύνουν στα αίτια της κρίσης, ούτε να αποκτήσουν υπαρξιακές αγωνίες όσοι ουδέποτε ενδιαφέρθηκαν για παρόμοια ζητήματα, απ' όποιο στρώμα κι αν προέρχονται.
Προσωπικά δεν μπορώ πια να δω καμιά κρίση σαν «μαμή της ιστορίας», και να ναρκωθώ από μιαν αφελή αισιοδοξία. Ανεργία, υποβάθμιση ζωής, φτώχεια, έντονες κοινωνικές συγκρούσεις, φτώχεια, πόλεμοι παντού στον κόσμο, αυτά είναι λίγα από τα αναμενόμενα.
Για την τέχνη τα πράγματα είναι χειρότερα. Δεν θα περισσεύει πλέον χρήμα στον κορβανά εκείνων που αντιλαμβάνονταν την τέχνη σαν διακοσμητικό στοιχείο του νεοπλουτισμού τους, έστω σαν μια εφικτή φυγή από τη μονοτονία της ζωής τους. Οι υπόλοιποι κάτι θα στερούνται για να μην στερηθούν το οξυγόνο της τέχνης, όπως πάντα.
Οσο για τους λογοτέχνες, και μιλώ κυρίως για τη γενιά μου, έχουμε αντιμετωπίσει στη ζωή μας πολύ πιο δύσκολες περιστάσεις, επιβιώσαμε με καθαρό το μέτωπο, κι αυτό μας δίνει εσωτερική δύναμη. Και κανείς μας δεν έγραψε, ούτε γράφει -πιστεύω- για το χρήμα, παρ' όλο που ταλανιζόμαστε από ποικίλα οικονομικά προβλήματα.
Μόνο, λοιπόν, τα προβλήματα του κλάδου μας δεν θα λυθούν, εμείς όμως σαν δημιουργοί δεν αλλάζουμε με την όποια κρίση.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΣ
Διευθυντής Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου
Κάθε οικονομική κρίση επηρεάζει και τον πολιτισμό. Στο κοινό η οικονομική κρίση επιδρά άμεσα και έμμεσα, καθώς οι πολίτες προτιμούν να καλύψουν τις επείγουσες βιοτικές ανάγκες και βάζουν σε δεύτερη μοίρα τις επισκέψεις σε μουσεία, την παρακολούθηση θεατρικών ή μουσικών γεγονότων.
Ταυτόχρονα, το κράτος γίνεται φειδωλό σε κάθε προσπάθεια ενίσχυσης των πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Οι ίδιοι οι πολιτιστικοί οργανισμοί βιώνουν την κρίση εφόσον δεν έχουν επαρκή χρηματοδότηση για να αναπτύξουν το πρόγραμμά τους. Αν αναλογιστεί κανείς ότι μεγάλο μέρος των πολιτιστικών δραστηριοτήτων γίνεται πλέον με χορηγίες, είναι σαφές ότι οι τράπεζες και οι εταιρείες, που άλλες φορές συνεισέφεραν στην ενίσχυση των πολιτιστικών φορέων, γίνονται κι αυτές φειδωλές.
Τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης στον πολιτισμό θα γίνουν πιο έντονα και εμφανή το επόμενο διάστημα. Αυτό θα το διαπιστώσουν και τα μουσεία. Επομένως, είναι και μια αφορμή να ξαναδούν τα μουσεία το θέμα των δραστηριοτήτων τους, χωρίς μεγάλες παραγωγές, αλλά αξιοποιώντας το ιδιαίτερο και θαυμάσιο υλικό που έχουν. Μπορούμε να δούμε εξαιρετικά πράγματα με μια διαφορετική πολιτική στην πολιτιστική παραγωγή.
ΚΩΣΤΑΣ ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΣΠανεπιστημιακός
Μια μεγάλη κρίση όπως αυτές του 19ου αιώνα ή του 1930 είναι η στιγμή που αποδεικνύονται εύθραυστες και καταρρίπτονται όλες οι αξίες, ενώ αναγεννιούνται νέες. Στις μέρες μας είχε δημιουργηθεί μια εικονική πραγματικότητα που τώρα καταρρέει και φαίνεται η αλήθεια. Αυτό εμπνέει την τέχνη και τη λογοτεχνία.
Αλλωστε, οι μεγάλοι συγγραφείς, ο Μπαλζάκ, ο Φλομπέρ, ο Γκι ντε Μοπασάν, ο Μαλαρμέ, ο Μποντλέρ βγήκαν σε στιγμές μεγάλης κρίσης και μίλησαν με τη γλώσσα της πραγματικότητας. Το ίδιο και οι εκπρόσωποι των εικαστικών ρευμάτων του συμβολισμού και του εξπρεσιονισμού.
Στην Ελλάδα, ο Καβάφης, ο Παπαδιαμάντης, ο Καρυωτάκης και αργότερα η γενιά του '30, ο Τερζάκης, ο Θεοτοκάς βγήκαν σε στιγμές που κατέρρεε η ιδεολογία και έκαναν σωστή κριτική στον κόσμο του χρήματος, της κερδοσκοπίας και των παραγώγων της. Μίλησαν από την πλευρά του πραγματικού, όχι του πλασματικού ανθρώπου.
Από το 1980, με τον λεγόμενο αυτοανακηρυγμένο νεοφιλελευθερισμό μας είχαν σερβίρει το παραμύθι κάποιας εικονικής πραγματικότητας που στηριζόταν στη λατρεία των επιτυχημένων στο χρηματιστήριο. Οποιος δεν «έπαιζε», δεν ήταν επιτυχημένος. Τώρα επανερχόμαστε στις αξίες της εργασίας και της παραγωγής, όπου κι εκεί μπορεί να χάσεις, όχι όμως με τον τζόγο.
Βιώνουμε ένα μεγάλο πολιτιστικό γεγονός. Στο παρελθόν είχε γίνει αναγέννηση μέσα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Γιατί όχι και τώρα; Οι καλλιτέχνες έβλεπαν τα πράγματα καθαρά, όμως δεν τα έβλεπε ο κόσμος. Τώρα, που η εικονική πραγματικότητα διαλύεται, τα βλέπει και ο κόσμος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου