ΟΙ 60 ΜΕΡΕΣ ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΣΑΝ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ

Από τον Γενάρη του ΄65 ο Κωνσταντίνος σχεδίαζε την ανατροπή του Γεωργίου Παπανδρέου

Γράφει ο ΗΛΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ. ΤΑ ΝΕΑ, 17/5/2008

Η αποκαλυπτική αναφορά της CΙΑ, την οποία δημοσίευσαν «ΤΑ ΝΕΑ» πριν από μία βδομάδα, εκτός από την προφανή πολιτική σημασία της, προσφέρει επίσης ορισμένα σημαντικά στοιχεία για την αποκρυπτογράφηση της αλληλουχίας των γεγονότων που οδήγησαν στην εξωθεσμική αποπομπή του Γ. Παπανδρέου από την πρωθυπουργία, στις 15 Ιουλίου 1965.

Η πρώτη διαπίστωση αφορά το γεγονός ότι ο Κωνσταντίνος, ήδη από τα μέσα Ιανουαρίου, είχε οριστικοποιήσει την απόφασή του να προχωρήσει σε ρήξη με τον Γ. Παπανδρέου. Το γεγονός αυτό ήταν ήδη γνωστό από τη δημοσιοποίηση, πριν από 10 χρόνια, της συνομιλίας του βασιλιά με τον Αμερικανό πρέσβη Λαμπουίζ στις 25 Ιανουαρίου 1965 (βλ. Αλ. Παπαχελάς, «Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας», σελ. 156-158). Το επιπλέον όμως στοιχείο που προκύπτει σήμερα από το έγγραφο της CΙΑ είναι ότι οι απόψεις που διατύπωσε ο βασιλιάς στον Λαμπουίζ δεν ήταν μια έμπνευση της στιγμής. Ήταν ένα οργανωμένο σχέδιο, το οποίο είχε προκαταβολικά συζητήσει ο βασιλιάς με τη CΙΑ (την οποία είχε επιλέξει ως προνομιακό συνομιλητή) και απλώς ενημέρωνε σχετικά και τον Αμερικανό πρέσβη (χωρίς μάλιστα να του κοινοποιεί και όλες τις λεπτομέρειες).

Οι 4 ΄΄διάδοχοι΄΄. Βέβαια, σκέψεις και ζυμώσεις για μια ενδεχόμενη ανατροπή του Γ. Παπανδρέου δεν προέκυψαν ξαφνικά τον Ιανουάριο του 1965. Ήδη από τον Αύγουστο του 1964, δηλαδή έξι μόλις μήνες μετά τον θρίαμβο του 52,7%, ο Δ. Βέρρος έγραφε στον Καραμανλή: «επίδοξοι διάδοχοι του Παπανδρέου από ανακτορικής πλευράς φέρονται οι Στεφανόπουλος, Νόβας, Μητσοτάκης, Γαρουφαλιάς» τους οποίους «βλέπουν στηριζόμενους εις την ΕΡΕ» (Αρχείο Κ. Καραμανλή, τόμ. 6, σελ. 297). Και την 1η Νοεμβρίου η «Ελευθερία », με οκτάστηλο κύριο άρθρο, προχωρούσε σε δριμύτατη επίθεση για τα κυβερνητικά και (κυρίως) τα κομματικά πεπραγμένα («οι διακεκριμένοι μασκαράδες επέπλευσαν»), υπονοώντας, χωρίς πάντως να τον κατονομάζει, τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Οι κινήσεις αυτές δεν φαίνεται πάντως να είχαν πάρει, μέχρι τον Ιανουάριο του 1965, πιο συγκεκριμένη μορφή, εκτός από κάποιες βολιδοσκοπήσεις βουλευτών (από τους Π. Κόκκα, Κ. Μητσοτάκη, Στ. Κωστόπουλο και Ιωάν. Τούμπα), όπως αυτή που έχει αναφέρει ο τότε βουλευτής Λ. Λυμπέρης (βλ. Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, «Τα κρίσιμα χρόνια», σελ. 87-89). Άλλωστε η παραίτηση από την κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου, στις 15.11.1964, φαίνεται να μείωσε προσωρινά τις επιθέσεις, αν και η θριαμβευτική υποδοχή που του επιφύλαξε ο Μακάριος στην Κύπρο και η διαφαινόμενη σύμπλευσή τους προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις.

Έτσι, τον Ιανουάριο του 1965- δηλαδή 4 μήνες πριν από τη δημοσιοποίηση του θέματος- ο Γρίβας μετέδωσε «εμπιστευτικά» τις πρώτες πληροφορίες για τον ΑΣΠΙΔΑ ενοχοποιώντας άμεσα τον Α. Παπανδρέου (βλ. Μ. Παπακωνσταντίνου, «Η ταραγμένη εξαετία», τόμ. 1 σελ. 264-265). Αυτή η φανταστική και εν πολλοίς κατασκευασμένη απειλή πρέπει να ήταν και η αφορμή για την οριστική απόφαση του Κωνσταντίνου να ανατρέψει τον Γ. Παπανδρέου. Και όχι βέβαια το ανύπαρκτο ζήτημα της αποστράτευσης των αξιωματικών της Χωροφυλακής, που επικαλείται στο έγγραφο της CΙΑ.

Τα πρόσωπα-κλειδιά. Μια δεύτερη βασική διαπίστωση αφορά τα τέσσερα πολιτικά πρόσωπα (Στεφανόπουλο, Ροδόπουλο, Κόκκα και Μητσοτάκη) τα οποία αναφέρονται στο έγγραφο και τα οποία διαδραμάτισαν κρίσιμο ρόλο στους σχεδιασμούς που οδήγησαν στην «αποστασία». Ο Στέφ. Στεφανόπουλος, ο οποίος τελικά θα αναλάβει πρωθυπουργός στην τρίτη κυβέρνηση των «αποστατών» τον Σεπτέμβριο του 1965, εμφανίζεται σε όλα τα μέχρι σήμερα δημοσιοποιημένα έγγραφα ως η πρώτη επιλογή του Κωνσταντίνου. Και όπως αποδεικνύεται από το έγγραφο της CΙΑ είχε ήδη από τον Ιανουάριο αποδεχτεί αυτόν τον ρόλο και είχε αρχίσει να βολιδοσκοπεί ηγετικά στελέχη της ΕΡΕ.

Ο Κ. Ροδόπουλος, ο πλέον αντικοινοβουλευτικός από τους επιτελείς της ΕΡΕ, ο οποίος, υπέρτατη ειρωνεία, είχε διατελέσει επί μία δεκαετία πρόεδρος της Βουλής, αποτελεί επίσης πρόσωπο- κλειδί στην πορεία προς την 15η Ιουλίου. Είναι αυτός που, μέσω της φιλικής του εφημερίδας στη Λάρισα, δημοσιοποίησε στις 18.5.1965 την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, ενώ ταυτόχρονα με συνέντευξή του σε άλλη εφημερίδα διατύπωνε απειλές για επέμβαση του Στρατού. Το γεγονός ότι τελικά παραμερίστηκε ίσως να οφείλεται στις υπέρμετρες φιλοδοξίες του αλλά και στις προκλητικά φιλοδικτατορικές του τάσεις. Ο Π. Κόκκας, εκδότης της «Ελευθερίας » και επιστήθιος φίλος του Κ. Μητσοτάκη, είναι γνωστό πως διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις τότε εξελίξεις και όπως προκύπτει από το έγγραφο της CΙΑ βρισκόταν σε άμεση επαφή με τον Κωνσταντίνο (ή ενδεχομένως σε έμμεση μέσω του Χοϊδά). Και είναι εντυπωσιακή η άμεση υλοποίηση των όσων διαλαμβάνονται στο έγγραφο, αφού τρεις μόνον μέρες αργότερα (στις 24.1.1965) η « Ελευθερία », με οκτάστηλο πρωτοσέλιδο άρθρο, επιτίθεται στον Μακάριο και τον Α. Παπανδρέου, τον οποίο αποκαλεί «ανευθυνοϋπεύθυνο σπουδαρχήδη». Το συγκεκριμένο μάλιστα άρθρο της «Ελευθερίας» κινητοποιεί τον Αμερικανό πρέσβη, ο οποίος συναντάται την επομένη με τον Κωνσταντίνο. Ο ακριβής πάντως ρόλος που διαδραμάτισε ο Κόκκας την εποχή εκείνη θα παραμείνει μάλλον αδιευκρίνιστος, αφού ο ίδιος πέθανε τον Ιούνιο του 1974, χωρίς να αφήσει καμία γραπτή μαρτυρία.

Τέλος, και ο Κ. Μητσοτάκης φαίνεται ότι είχε αποκτήσει απευθείας επαφή με το ανακτορικό περιβάλλον, ήδη από τις αρχές του 1965 αφού άλλωστε ήταν το μόνο ηγετικό στέλεχος της Ε.Κ. που διέθετε μια σχετικώς αξιόλογη και συμπαγή επιρροή στην Κοινοβουλευτική Ομάδα. Βέβαια, η επιρροή αυτή, που όπως αποδείχτηκε στις 15 Ιουλίου δεν ξεπερνούσε τους 20 με 25 βουλευτές, φαίνεται ότι είχε εντυπωσιακά υπερεκτιμηθεί εκείνη την εποχή. Σύμφωνα π.χ. με τη μαρτυρία του Μιχ. Παπακωνσταντίνου (ό.π., τόμ. 2, σελ. 165), ο Π. Κόκκας, παρουσία και του Κ. Μητσοτάκη, μιλούσε για 100 βουλευτές. Όμως οι λανθασμένοι υπολογισμοί, οι αντικρουόμενοι σχεδιασμοί, η μοναρχική αυθαιρεσία και η υπέρμετρη αλαζονεία αποτελούν ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στην ιστορία της «αποστασίας». Σε αυτά τα ζητήματα επικεντρώνεται άλλωστε και η διαφαινόμενη σήμερα αντιδικία του Κ. Μητσοτάκη με τον τέως βασιλιά.

Η στάση Καραμανλή. Μια τρίτη διαπίστωση αφορά το γεγονός ότι απουσιάζει από το έγγραφο της CΙΑ κάθε αναφορά τόσο στον Κ. Καραμανλή, όσο και στον Π. Κανελλόπουλο. Κι όμως, λίγες μέρες αργότερα, ο Κ. Καραμανλής, γράφοντας στον Κ. Τσάτσο, περιγράφει (και υποδεικνύει) επακριβώς τη διαδικασία που θα ακολουθήσει ο Κωνσταντίνος για την αποπομπή του Γ. Παπανδρέου: «ο βασιλεύς δύναται να στείλει στη Βουλή δέκα κυβερνήσεις διαδοχικά» (Αρχείο Κ. Καραμανλή, τόμ. 6, σελ. 311). Και, προφανώς υλοποιώντας αυτήν την υπόδειξη, ο Παν. Κανελλόπουλος θα δηλώσει στις 19 Φεβρουαρίου πως η ΕΡΕ δεσμεύεται να στηρίξει οποιαδήποτε κυβέρνηση σχηματιζόταν από στελέχη της Ε.Κ. τα οποία θα ανέτρεπαν τον Γ. Παπανδρέου. Τη δημόσια αυτή προσφορά της ΕΡΕ την υποδέχτηκε πάντως με εξαιρετικά αρνητικό τρόπο η «Ελευθερία », ίσως γιατί ερχόταν εκείνη τη στιγμή σε σύγκρουση με τους δικούς της σχεδιασμούς. «Είναι καθήκον όλων να διαλύσουν κάθε ψευδαίσθησιν και να ξεσκεπάσουν κάθε υποκριτικήν προσφορά “ανιδιοτελούς βοηθείας” από εκείνους που εγκλημάτησαν κατά της Ελλάδος» θα γράψει στις 21 Φεβρουαρίου. Και χλευάζοντας τον Π. Κανελλόπουλο θα προσθέσει: «Νέος εθρήνει εις κάποιον σονέτον του ότι τον επρόλαβεν ο Αλέξανδρος “στο δρόμο προς τον Γρανικό”, ότι τον επρόλαβεν “ένας άλλος πιο μεγάλος στο δρόμο προς τη Δαμασκό”. Εις το άθλιον γιδόστρατον που θα ωδήγει προς την διάσπασιν του Κέντρου τον έχουν προλάβει κάποιοι άλλοι πιο μικροί, οι κομμουνισταί και τα ενερ γούμενά των».

Σχεδίαζε με τον Γρίβα πραξικοπηματική Ένωση της Κύπρου

Αντιδεξιά ρητορική

Τα κλειστά αρχεία της CΙΑ